Giai đoạn nền kinh tế vĩ mô còn gặp nhiều thách thức, những bất cập trong hoạt động của khối doanh nghiệp nhà nước (DNNN) gồm các tập đoàn, tổng công ty nhà nước đang ngày càng lộ rõ. Hậu quả của những bất cập này là do thời gian dài DNNN chạy theo tăng trưởng nóng, sử dụng quá nhiều vốn vay vào các dự án ngoài ngành mà hiệu quả mang lại chưa tương xứng; Cùng với đó, công tác quản lý yếu kém; sản phẩm ứ đọng, không có đầu ra... đã đẩy DN lâm vào tình trạng nợ nần. Nhiều DN không có nguồn tài chính để thanh toán các khoản nợ đến hạn buộc các ngân hàng cắt đứt quan hệ tín dụng, khiến DN không còn vốn để duy trì hoạt động sản xuất - kinh doanh, đối diện với nguy cơ phá sản. Trước thực trạng này, việc có tổ chức đứng ra mua lại các khoản nợ của DN, được coi như giải pháp “tiếp máu”, giúp DN có thể hồi sinh.

Công tác “tiếp máu” này được thông qua nghiệp vụ xử lý các khoản nợ đồng hành với tái cơ cấu DN. Đánh giá về vai trò của hoạt động này, ông Phạm Thanh Quang cho rằng: “Nếu ví quá trình tái cơ cấu tài chính của DN đang lâm vào tình trạng mất thanh khoản, đứng trước nguy cơ phá sản như một cuộc đại phẫu thì việc mua bán các khoản nợ được xem như giải pháp “tiếp máu”, giúp DN hồi sinh”.

Nghiệp vụ “tiếp máu” và “tái cơ cấu” này được các chuyên gia gọi là “bà đỡ” giúp DN thực sự tái sinh. Thực tế, hoạt động này tại Việt Nam vẫn còn rất mới mẻ, tuy nhiên với DATC không còn lạ lẫm, nó đã được vận hành từ nhiều năm nay và đã giúp cho không ít DN vượt qua “cửa tử” để phát triển mạnh mẽ.

Song hành cùng với việc vực dậy các DN đứng bên bờ vực phát sản, DATC cũng ngày càng vững vàng phát triển các nghiệp vụ mới trong bối cảnh hiện nay. Khi thành lập (vào tháng 6/2003) DATC có vốn điều lệ là 2.000 tỷ đồng, trong quá trình hoạt động, đến nay số vốn trên đã được lên đến 2.481 tỷ đồng. Song hành cùng sự hoàn thiện các quy chế hoạt động và bộ máy vận hành của DATC cũng ngày càng được xây dựng, phát triển, các nghiệp vụ hoạt động cũng được mở rộng hơn. Trong đó, nghiệp vụ xử lý nợ gắn với tái cơ cấu DN cũng trở thành hoạt động chính và quan trọng của DATC.

Với hoạt động này, DATC đã và đang tham gia tái cơ cấu hơn 100 DN. Nhiều DN trước khi tái cơ cấu có nợ quá hạn rất lớn, vốn chủ sở hữu gần như bị mất hết và đang đứng trên bờ vực phá sản, nhưng sau khi tái cơ cấu, phần lớn các DN đã ổn định và mở rộng hoạt động sản xuất - kinh doanh, làm ăn có có lãi, có nguồn để trả nợ. Sau khi được tái cơ cấu, các DN đều có triển vọng tiếp tục phát triển tốt trong thời gian tiếp theo, nhiều DN đã tạo ra lợi nhuận cao chỉ trong một thời gian ngắn sau khi được tái cơ cấu, điển hình như Công ty cổ phần (CTCP) Sadico Cần Thơ (SDG), CTCP Đường Kon Tum (KTS), CTCP Mía đường Sơn La (SLS)... hiện ba DN này đang niêm yết trên Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội. Các DN đang trong quá trình tái cơ cấu đã cân bằng được tài chính, bắt đầu có lãi và đã có nguồn trả nợ hoặc một số ít DN còn lỗ, nhưng mức lỗ đã giảm rất nhiều so với trước.

Rõ ràng, DATC đã ngày càng khẳng định tính hiệu quả trong việc xử lý nợ, tái cơ cấu DN, nhất là ở thời điểm hiện nay khi việc xử lý nợ của DN đang là yêu cầu bức bách thì vai trò của DATC càng được nhắc đến nhiều. Tuy nhiên, với số vốn hiện có so với nhiệm vụ được giao là thực hiện mua nợ để tái cơ cấu DN trong bức tranh nợ xấu hiện nay, DATC sẽ xoay sở ra sao?.

Đánh giá về vấn đề này, ông Phạm Thanh Quang thừa nhận “đúng là với số vốn gần 2.500 tỷ đồng của DATC so với nhu cầu thị trường nợ Việt Nam hiện nay là rất khiêm tốn. Vì vậy, trong quá trình hoạt động, DATC buộc phải quay vòng đồng vốn nhanh nhất, hiệu quả nhất. Cụ thể, sau khi mua nợ, tham gia tái cơ cấu, DN hoạt động ổn định trở lại, chúng tôi sẽ tiến hành thoái vốn để thu hồi cả vốn lẫn lãi. Gần đây nhất, DATC đã tham gia tái cơ cấu Công ty cổ phần Thủy sản Bình An (Bianfishco) - một DN lớn nhất nhì trong ngành thủy sản. Đến thời điểm này, DATC chưa phải bỏ ra đồng nào là nhờ vào việc hợp tác chặt chẽ với Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn - Hà Nội (SHB)”.

Ông Phạm Thanh Quang cho hay: Trong quá trình tái cơ cấu Bianfishco, DATC, SHB, Bianfishco, các cổ đông và chủ nợ đã có sự hợp tác, trao đổi, đàm phán xử lý nợ quyết liệt. Nhờ đó, tình hình sản xuất - kinh doanh của Bianfishco đã ổn định trở lại, duy trì được sản xuất và có tương lai để trả nợ dần. Tuy nhiên, đây chỉ là tái cơ cấu bước đầu. Chúng tôi sẽ tiếp tục phối hợp với các đối tác để đưa Bianfishco trở thành DN thuỷ sản hàng đầu Việt Nam. Điều này cho thấy, việc xử lý nợ xấu trong tái cơ cấu, nguồn vốn đúng là quan trọng, nhưng không phải là tối quan trọng. Điều quan trọng nhất là có cơ chế, chính sách phù hợp; cần sự hợp tác của các đối tác và bản thân DN được tái cơ cấu.

Cũng theo ông Phạm Thanh Quang: “Hiện DATC được giao tái cơ cấu Tổng công ty Dâu tằm tơ Việt Nam (Viseri). Theo phương án vừa được Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phê duyệt, số tiền hơn 122.774 triệu đồng mà Viseri đang bị âm vốn chủ sở hữu sẽ được giao cho DATC xử lý, sau khi tái cơ cấu, chúng tôi sẽ tổ chức IPO để thu hồi vốn. Chúng tôi hy vọng, chỉ trong vòng 2 năm sẽ xử lý toàn bộ tồn tại phát sinh trong vòng 20 năm qua của Viseri. Ngoài Viseri, chúng tôi cũng đang nghiên cứu để tái cơ cấu nhiều DN cỡ lớn hơn khác, mà trước mắt là Tập đoàn Thái Hoà hiện đang gặp nhiều khó khăn trong hoạt động sản xuất - kinh doanh, cũng như vấn đề tài chính, với số nợ lên đến hơn 1.000 tỷ đồng”.

Sau vụ xử lý thành công với Bianfishco và hàng loạt DN khác, đến nay DATC đã tích luỹ thêm kinh nghiệm trong việc xử lý đối với những DN lớn, có cơ cấu nợ phức tạp. Tuy nhiên, để thực hiện tái cơ cấu DN lớn, cơ cấu nợ phức tạp, DATC rất cần cơ chế, chính sách phù hợp. Cụ thể, tái cơ cấu DN, nếu chỉ có ngân hàng và DATC thực hiện thôi thì chưa đủ, mà cần có cơ chế tạo điều kiện cho DN ngoài quốc doanh, huy động mọi nguồn vốn trong xã hội tham gia quá trình này. Bên cạnh đó, DATC cần phải được nâng cấp thành Tổng công ty xử lý nợ Việt Nam, cùng với việc tăng cường năng lực tài chính và có cơ chế hoạt động, xử lý nợ phù hợp để có thể giải quyết nhanh nợ xấu cho các DN, góp phần vào tiến trình tái cơ cấu DN.

Bài đăng Tài chính & Đầu tư số 12-2012