Đây là kết quả cuộc khảo sát nhanh về thực trạng cung cấp/thực hiện TTHC được Ban Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tư nhân (Ban IV) phối hợp với các Hiệp hội thành viên Hội đồng tư vấn cải cách TTHC của Thủ tướng Chính phủ thực hiện. Cuộc khảo sát này nhằm đánh giá hiệu quả chủ trương, hoạt động cải cách TTHC của Chính phủ trong thời gian qua, đồng thời nhận diện các khó khăn, vướng mắc còn tồn tại để tiếp tục đề xuất giải pháp khắc phục  với cấp thẩm quyền.

Thực trạng thực hiện, cung cấp TTHC qua góc nhìn DN

Kết quả khảo sát cho thấy, khó khăn trong thực hiện TTHC và đáp ứng các quy định pháp luật là một trong 3 nhóm vấn đề khó khăn lớn nhất mà DN đối diện với 44,4% tổng số DN tham gia khảo sát lựa chọn, cùng với Khó khăn về đơn hàng (56,1%) và Nguy cơ hình sự hóa các giao dịch kinh tế (47%).

Đi vào nhận diện các DN đang gặp các khó khăn trong thực hiện TTHC và đáp ứng các quy định của pháp luật, kết quả khảo sát cho thấy các DN này chủ yếu ở 2 trung tâm kinh tế lớn của cả nước là TP. Hà Nội với 38,4% tổng số DN và TP. Hồ Chí Minh với 39,9%.

Xét theo khu vực kinh tế, có 335 DN ngoài nhà nước phản ánh việc khó khăn trong thực hiện TTHC, chiếm 84,6% tổng số DN tham gia khảo sát. Điều này cho thấy, các DN ngoài nhà nước có thể gặp tình trạng “bất cân xứng” trong việc thực hiện TTHC so với các DN trong khu vực nhà nước.

Xét theo quy mô DN, báo cáo của Ban IV cho biết, 56,3% DN nhỏ và siêu nhỏ (có quy mô dưới 50 lao động), vốn đã hạn chế về nguồn lực phát triển, vẫn là đối tượng gặp khó khăn lớn nhất trong quá trình thực hiện TTHC so với các DN khác. Trong đó, các DN có quy mô doanh thu dưới 50 tỷ đồng là đối tượng phản ánh mức độ gặp khó khăn trong quá trình thực hiện TTHC lớn nhất so với so với các DN khác, chiếm 61,6% tổng số DN.

Xét theo thị trường hoạt động của DN, báo cáo chỉ ra rằng các DN chỉ hoạt động trên thị trường nội địa là nhóm thường gặp khó khăn trong thực hiện TTHC nhất, chiếm 63,1%; tiếp sau đó là 31,3% DN hoạt động trên cả thị trường nội địa và quốc tế; và chỉ 5,6% DN hoạt động trên thị trường quốc tế phản ánh việc gặp khó khăn trong việc thực hiện các TTHC. Kết quả này cho thấy sự khác biệt lớn giữa các DN hoạt động trên các thị trường trong việc tuân thủ các TTHC và quy định pháp luật. 

DN gặp khó trong TTHC liên quan đến khởi sự kinh doanh

Kết quả khảo sát của Ban IV cho thấy một trong những vấn đề nổi bật mà các DN phản ánh là quy trình TTHC trong khởi sự kinh doanh chưa được thực hiện đồng bộ và nhất quán giữa các địa phương. Mặc dù Chính phủ đã thực hiện nhiều cải cách nhằm đơn giản hóa thủ tục, DN tại TP. Hà Nội và nhiều tỉnh thành khác phản ánh thực tế vẫn gặp khó khăn trong quá trình khởi sự kinh doanh so với các khu vực như TP. Hồ Chí Minh - nơi được cho là cải thiện tốt hơn.

Hiện nay, Việt Nam đã thực hiện những cải cách nhằm giảm thiểu TTHC trong khởi sự kinh doanh. Nhờ đó, về mặt quy định, quy trình khởi sự kinh doanh ở Việt Nam giảm xuống còn tối thiểu 3 thủ tục với thời gian thực hiện 6 ngày.

Tuy nhiên, thực tế phản ánh của DN khi thực hiện nhóm TTHC này cho thấy vẫn còn những vấn đề ở khâu thực thi, khiến thời gian và chi phí tuân thủ có sự khác biệt giữa các địa phương và thường không đảm bảo được theo quy định.

Yêu cầu giấy phép con và điều kiện kinh doanh còn phức tạp

Báo cáo khảo sát chỉ ra một khó khăn khác mà DN khởi sự kinh doanh phải đối mặt là yêu cầu các giấy phép con và điều kiện kinh doanh còn phức tạp. Điều này gây cản trở lớn cho các DN chưa có nhiều kinh nghiệm trong vận hành hoạt động và thực hiện TTHC. 

Đặc biệt, nhiều DN nhỏ phản ánh rằng quy định về các giấy phép con và điều kiện kinh doanh là trở ngại lớn nhất khi bắt đầu hoạt động kinh doanh. Việc phải xin nhiều giấy phép từ nhiều cơ quan khác nhau làm chậm quá trình gia nhập thị trường của DN, đặc biệt đối với các DN nhỏ vốn hạn chế về nguồn lực.

Ngoài ra, vấn đề được nhiều DN phản ánh là còn thiếu sự hỗ trợ và hướng dẫn cụ thể từ cơ quan quản lý trong quá trình làm thủ tục khởi sự kinh doanh. Nhiều DN nhỏ phải tự tìm hiểu quy định và thường gặp khó khăn trong việc nắm rõ các yêu cầu về hồ sơ. Điều này không chỉ làm gia tăng thời gian xử lý mà còn dẫn đến việc phải nộp hồ sơ nhiều lần do sai sót hoặc thiếu thông tin.

TTHC về đất đai, môi trường, xây dựng còn thiếu đồng bộ

Kết quả khảo sát cũng cho thấy nhiều DN phản ánh rằng quy trình TTHC trong lĩnh vực đất đai và xây dựng không đồng bộ giữa các cơ quan quản lý, dẫn tới DN phải làm việc với nhiều đầu mối.

Cụ thể, theo sơ đồ thực hiện dự án mà một DN lĩnh vực xây dựng tại TP. Đà Nẵng cung cấp (thời điểm tháng 6/2024), quy trình nhóm TTHC trong lĩnh vực đất đai, môi trường và xây dựng kéo dài 28 tuần (khoảng 196 ngày). Đây là một khoảng thời gian rất dài, đặc biệt với các dự án cần triển khai nhanh để đảm bảo hiệu quả đầu tư. Các giai đoạn chính bao gồm: Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) (cần khoảng 10-12 tuần để hoàn tất; Thẩm định quy hoạch và thiết kế xây dựng (từ 8-10 tuần); Cấp giấy phép xây dựng (kéo dài 6-8 tuần).

Với quy trình tổng cộng gần 7 tháng, DN phải dành nhiều nguồn lực để theo dõi, điều chỉnh và bổ sung các yêu cầu hồ sơ trong từng giai đoạn. Các báo cáo như ĐTM hoặc quy hoạch thiết kế cần đáp ứng tiêu chuẩn chuyên môn cao, buộc nhiều DN phải thuê các đơn vị tư vấn bên ngoài, làm gia tăng chi phí. Ngoài ra, sự phối hợp không đồng bộ giữa các cơ quan quản lý (môi trường, quy hoạch, xây dựng) thường dẫn đến tình trạng xử lý chồng chéo hoặc yêu cầu bổ sung không nhất quán.

Để khắc phục khó khăn, tháo gỡ các rào cản, Ban IV kiến nghị một số giải pháp chính như: Nâng cao vai trò hỗ trợ của cơ quan quản lý và cán bộ thực thi, theo đó thiết lập các trung tâm tư vấn hành chính cho DN, đào tạo cán bộ thực thi để nâng cao nhận thức và kỹ năng hỗ trợ DN; Ban hành các quy định pháp lý dựa trên nguyên tắc và mục tiêu chung, quy định và hướng dẫn pháp lý cần được xây dựng trên cơ sở nguyên tắc rõ ràng, đồng thời phải thống nhất giữa các ngành, địa phương và có cơ chế giám sát song song; Rút ngắn thời gian và đơn giản hóa thủ tục cấp phép đầu tư - xây dựng, các tiêu chuẩn xây dựng cũng cần được làm rõ và thống nhất để DN không bị chồng chéo giữa các yêu cầu khác nhau; Đảm bảo tính liên tục trong bối cảnh cải cách mạnh mẽ, sâu rộng bộ máy hành chính nhà nước…