Cuốn sách "Những bong bóng tài chính của Greenspan" có thể khiến bất kì người đọc nào cũng phải giật mình bởi một thời kì xuẩn ngốc tại Cục dự trữ Liên bang Mỹ (Fed).

Chính người đứng đầu ngân hàng trung ương lớn nhất thế giới còn chủ quan trước tình trạng bong bóng tài chính. Alan Greenspan, người ngồi ghế chủ tịch Fed suốt 19 năm đã vô tình khiến cho chính những bong bóng xuất hiện và kết cục thì hẳn ai cũng nhớ, bởi những gì diễn ra năm 2008 ở Mỹ và trên khắp toàn cầu.

Thậm chí, những gì đã xảy ra ở Mỹ còn được gọi là "Nhưng bong bóng tài chính của Greenspan", nhằm ám chỉ chính Greenspan là nguyên nhân gây ra bong bóng. Chắc chắn lỗi không phải do Greenspan thiếu kinh nghiệm hay kiến thức, mà chính bởi "bong bóng", hai từ dường như đơn giản để hiểu lại phức tạp, khó định nghĩa và nguy hiểm hơn người ta vẫn tưởng.

Mọi người cũng đang chủ quan?

Những ai đang nghĩ chúng ta đang sống trong một thế giới “hậu bong bóng” kể từ sự sụp đổ trong của bong bóng bất động sản lớn nhất chưa từng có trên toàn thế giới vào năm 2006 hay sự chấm dứt của một thế giới bong bóng trong thị trường chứng khoán 1 năm sau đó, thì có lẽ nên suy nghĩ lại.

Những bong bóng mới tiếp tục xuất hiện không chỉ dừng lại ở dạng thức thường thấy, như trong thị trường bất động sản, vàng, chứng khoán, có thể dưới hình thức mới hơn như bong bóng trái phiếu dài hạn của Mỹ chẳng hạn, hoặc ở các nước khác, có thể là bong bóng giá dầu, bong bóng kim loại quý khác,…

Ở Việt Nam hiện tại, dường như rất ít người cho rằng có một thứ bong bóng gì đó tồn tại. Thị trường nhà đất vẫn ảm đạm, cơn sốt giá vàng dần lắng xuống, còn chứng khoán nếu gọi là bong bóng thì là bong bóng đã xẹp.

Tại châu Á, nơi tập trung nhiều thị trường mới nổi nhất cũng đã bước qua thời kì hưng thịnh để những bong bóng có thể xuất hiện. Còn ở châu Âu và Mỹ, những nhà kinh tế lạc quan nhất cũng chỉ dám dùng từ “hồi phục”, không hơn.

Giữa bối cảnh chung, thật khó kiếm một bong bóng thực sự lớn nào đang diễn ra. Nhưng một lần nữa, sự thật khiến những người bảo thủ nhất cũng phải bất ngờ.

Bong bóng nhà đất tại Colombia

Tại quốc gia Mỹ Latinh-Colombia, xung quanh thị trấn nghỉ mát ven biển Cartagena, một số ngôi nhà đã được bán với giá hàng triệu đô la cách đây chưa đầy 1 tháng.

Ngân hàng trung ương Colombia, Banco de la República đã thiết lập và duy trì “Chỉ số giá nhà” cho 3 thành phố chính là Bogotá, Medellín và Cali. Chỉ số này đã tăng 69% trong điều kiện thực tế (đã điều chỉnh theo mức lạm phát) kể từ năm 2004, mức tăng mạnh nhất từ sau năm 2007.

Con số gợi nhớ về những kinh nghiệm nước Mỹ cũng từng trải qua, với chủ Chỉ số giá nhà quốc gia được tính toán cho 10 thành phố của Mỹ là S&P/Case-Shiller, đã tăng 131% giá trị thực từ đáy năm 1997 lên đỉnh điểm vào năm 2006.

"Bong bóng tài chính"- một thuật ngữ khó định nghĩa

Dường như mọi người luôn nói về bong bóng một cách rất tự nhiên và dễ hiểu. Quả thật, không khó để hình dung về bong bóng và từ ngữ này thường xuyên được sử dụng nhưng tiếc rằng, không nhiều người có thể đưa ra một định nghĩa chuẩn về cụm từ dường như dễ hiểu này. Và kết cục là, rất nhiều người không hiểu về bản chất của bong bóng và bắt đầu học cách suy nghĩ về những bong bóng theo số đông. 

Nói thật dễ hiểu, “bong bóng” là một thuật ngữ thường dùng để chỉ nền kinh tế phát triển một cách hư ảo, phồn vinh giả tạo, không dựa trên năng lực sản xuất, chế biến, cung cấp dịch vụ thực sự.

Fama, người đề xuất "Giả thuyết thị trường hiệu quả" phủ nhận sự tồn tại của bong bóng. Như trong một cuộc phỏng vấn với tờ The New Yorker, John Cassidy cho rằng: "Tôi thậm chí không biết từ bong bóng có nghĩa là gì? Nhưng từ này đã trở nên phổ biến.”

Bong bóng là một tình huống mà trong đó, tin tức về việc tăng giá kích thích mục tiêu kiếm lời của các nhà đầu tư. Sau đó, tâm lý bắt đầu lây lan từ người này sang người khác và câu chuyện tăng giá kia được khuếch đại lên nhanh chóng. Một lớp đông đảo hơn, với các nhà đầu tư lớn hơn bị hút vào vòng xoáy, họ bất chấp những nghi ngờ về giá trị thực của khoản đầu tư, mà phần lớn quyết định đưa ra bời lòng ghen tị trước những món lợi của người khác. Cũng giống như sự phấn khích của một con bạc.

Đó có vẻ là ý nghĩa cốt lõi nhất của từ khó định nghĩa như “bong bóng đầu cơ”. Tiềm ẩn trong định nghĩa này là một gợi ý về lý do tại sao phải rất khó khăn mới có thể biến những khoản "tiền thông minh" trở thành lợi nhuận bằng cách đặt cược chống lại bong bóng. Sự lan truyền của tâm lý càng thúc đẩy một nhận thức nhằm biện minh cho việc tăng giá một cách hợp lý, để việc tham gia vào các hoạt động đầu cơ bong bóng được cũng được công nhận là hợp lý. Nhưng thực ra cũng không hợp lý cho lắm.

Câu chuyện của mỗi quốc gia luôn khác nhau với những tin tức riêng, mà không phải lúc nào cũng đồng hành với các tin tức của nước khác.

Chẳng hạn, câu chuyện hiện tại ở Colombia dường như do chính phủ của đất nước Nam Mỹ này, dưới sự quản lý của Tổng thống Juan Manuel Santos, đã làm giảm lạm phát và lãi suất ngang bằng tại các nền kinh tế phát triển, trong khi tất cả mối đe dọa từ phiến quân FARC đã bị loại bỏ. Tất cả điều đó như một liều thuốc tiêm thêm sức sống mới cho kinh tế Colombia. Đó là một câu chuyện tốt, một lý do đủ để hướng đến sự xuất hiện của một bong bóng nhà đất mới.

Bởi lẽ, về cơ bản bong bóng là hiện tượng tâm lý-xã hội, do bản chất của hiện tượng nên rất khó kiểm soát. Những biện pháp quản lý kể từ sau khủng hoảng tài chính chỉ có thể làm giảm bong bóng xuất hiệntrong tương lai. Nhưng nỗi sợ hãi của công chúng về bong bóng có thể lại chính là tác nhân làm dậy lên một bong bóng mới.

Bong bóng tài chính thường dễ liên tưởng đến hình ảnh về những bong bóng xà phòng đang ngày lan rộng. Tương tự như vậy, những bong bóng đầu cơ không dễ dàng kết thúc, thực ra người ta chỉ có thể làm giảm đi chút ít nhưng không thể thay đổi câu chuyện, những đấu tranh sẽ tiếp tục nổ ra và câu chuyện sẽ được viết tiếp.

Dễ hiểu hơn, chúng ta có thể so sánh đầu cơ bong bóng với một dịch cúm. Khi loại bệnh này đột nhiên xuất hiện, kết hợp với một số yếu tố môi trường sẽ tạo nên một tốc độ lây lan vô cùng nhanh chóng. Một bong bóng đầu cơ mới có thể xuất hiện ở bất kì nơi nào và những con virus sẽ len lỏi vào tâm trí của mỗi nhà đầu tư.

Đó chính xác là những gì đã xảy ra trong tại Mỹ trong những năm 1920, với đỉnh điểm khi những bong bóng phình to nhất diễn ra vào năm 1929. Chúng ta đã từng bóp méo lịch sử bằng cách suy nghĩ rằng, bong bóng chỉ như một giai đoạn tăng giá ấn tượng. Nhưng nếu thế, sẽ không thể dẫn đến bước ngoặt bất ngờ và cuộc khủng hoảng kinh tế 1929-1933. Rõ ràng, những suy nghĩ trên chỉ là ngụy tạo và đầu cơ bong bóng không hợp lý như người ta vẫn tưởng.

Lịch sử cũng từng chứng kiến một sự bùng nổ giá cổ phiếu chưa từng có ở Mỹ sau "thứ 3 đen tối" trong những năm 1929-1930. Tiếp theo đó là một bong bóng cổ phiếu trong giai đoạn 1932-1937.

Bong bóng đầu cơ không kết thúc như một truyện ngắn, một cuốn tiểu thuyết, hay một vở kịch. Tất cả các chi tiết trong câu chuyện sẽ hợp thành một kết luận cuối cùng, đầy ấn tượng. Tiếc rằng trong thế giới thực, chúng ta sẽ không bao giờ biết khi nào câu chuyện đó được khép lại.