Điều chỉnh chính sách bảo hộ của các nước khi xóa bỏ hàng rào thuế quan và phi thuế quan

Mặc dù tự do hóa thương mại mang lại lợi ích cho tất cả các quốc gia tham gia vào quá trình này với những mức độ khác nhau, song các quốc gia vẫn muốn bảo hộ nền sản xuất của mình trước sự cạnh tranh của hàng hóa nhập khẩu. Quá trình điều chỉnh chính sách bảo hộ của các nước trong thời gian qua thường diễn ra theo 3 xu hướng cơ bản: (i) Hoàn thiện các công cụ để đảm bảo cạnh tranh lành mạnh theo đúng cam kết; (ii) Lợi dụng những thỏa thuận mà WTO cho phép để bảo hộ; (iii) Không thực hiện đúng cam kết. Việc điều chỉnh chính sách bảo hộ theo hướng thứ hai và thứ ba nêu trên được biết đến với tên gọi là chủ nghĩa bảo hộ mới. Cụ thể như sau:

Hoàn thiện các công cụ để đảm bảo cạnh tranh lành mạnh theo đúng cam kết

Trong quá trình đàm phán và sau khi đã đạt được các thỏa thuận về tự do hóa thương mại, các nước đều nghiên cứu để hoàn thiện hệ thống pháp luật trong nước theo hướng tận dụng tối đa các công cụ mà WTO và các bên trong các thỏa thuận khu vực chấp nhận để bảo hộ sản xuất trong nước. Đó là việc nghiên cứu ban hành và tổ chức thực thi các quy định pháp luật về thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp, thuế chống phân biệt đối xử; các quy định về hạn ngạch thuế quan… Trong quá trình này, các nước đi trước thường xây dựng được một hệ thống pháp luật đầy đủ và đồng bộ hơn.

Lợi dụng những thỏa thuận mà WTO cho phép để bảo hộ

Một số nước đã lợi dụng các thỏa thuận phù hợp với quy định của WTO để bảo hộ sản xuất trong nước. Các cách thức lợi dụng chủ yếu gồm có:

Thứ nhất, một số nước lợi dụng các quy định của các hiệp định TBT và SPS để tạo ra rào cản đối với hàng hóa nhập khẩu mà biện pháp chủ yếu là áp dụng hàng rào kỹ thuật mới lạ, khó đáp ứng, tiêu biểu là Mỹ, Nhật Bản và các nước thuộc EU. Chẳng hạn như, tất cả sản phẩm nhập khẩu vào EU phải thỏa mãn điều kiện của “Hệ thống tiêu chuẩn hóa châu Âu”. Việc xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật của EU do ba cơ quan đảm nhiệm: Ủy ban Tiêu chuẩn hóa kỹ thuật điện tử châu Âu, Ủy ban tiêu chuẩn hóa châu Âu, Viện Tiêu chuẩn viễn thông châu Âu. Hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật làm rào cản thương mại phi thuế quan của EU được chia thành năm nhóm: tiêu chuẩn chất lượng, tiêu chuẩn vệ sinh thực phẩm, tiêu chuẩn an toàn cho người sử dụng, tiêu chuẩn bảo vệ môi trường và tiêu chuẩn về lao động. Tại Nhật Bản, Luật Tiêu chuẩn nông nghiệp quy định các sản phẩm: đồ uống, thực phẩm chế biến, dầu ăn và mỡ, các sản phẩm nông, lâm, thủy sản chế biến nhập khẩu vào Nhật Bản phải có dấu tiêu chuẩn “Japan Agricultural Standard - JAS” (dấu chứng nhận tiêu chuẩn nông nghiệp Nhật Bản). Luật Vệ sinh thực phẩm của Nhật Bản áp dụng cho tất cả các hàng hóa có liên quan đến thực phẩm, các loại gia vị, dụng cụ chứa thực phẩm, máy móc chế biến thực phẩm. Các quốc gia khi xuất khẩu hàng hóa có liên quan đến thực phẩm vào thị trường Nhật Bản gặp rất nhiều khó khăn về vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm.

Thứ hai, lạm dụng pháp luật về thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp để ngăn cản hàng hóa nhập khẩu từ những nước đang phát triển. Các nước điển hình áp dụng biện pháp này là EU, Mỹ và Canada. Các nền kinh tế chuyển đổi là những nước gặp bất lợi lớn nhất khi các nước áp dụng biện pháp này. Các nước chưa công nhận các nền kinh tế chuyển đổi là nền kinh tế thị trường. Do vậy, những quy định về xác định giá bán ở thị trường nội địa của nước xuất khẩu không được áp dụng, thay vào đó là giá bán của nước thứ ba được sử dụng để quy cho nước xuất khẩu. Rõ ràng điều này là không công bằng vì không phản ánh đúng giá bán thực tế của hàng hóa xuất khẩu. Ngoài ra, việc lạm dụng biện pháp này còn thể hiện ở chỗ, hoạt động điều tra để xác định các điều kiện áp dụng thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp của một số nước không thực sự khách quan với mục tiêu bảo hộ sản xuất trong nước bằng mọi giá, nhất là việc bảo vệ sản xuất nông nghiệp ở những nước phát triển như Mỹ, Canada.

Thứ ba, trợ cấp xuất khẩu qua tín dụng. Đây là cách thức mà một số nước lách quy định cấm trợ cấp xuất khẩu của WTO. Theo đó, mặc dù điều kiện để hỗ trợ tín dụng không quy định điều kiện dành cho sản phẩm xuất khẩu nhưng trên thực tế những sản phẩm này chỉ sản xuất ra để xuất khẩu. Có hàng chục nước áp dụng biện pháp này, trong đó có EU, Mỹ, Trung Quốc, Thụy Sỹ…

Không thực hiện đúng cam kết

Trong thời gian qua, chủ nghĩa bảo hộ mới trỗi dậy khá mạnh, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế các nước gặp khó khăn do khủng hoảng kinh tế. Điển hình cho những trường hợp xé bỏ cam kết để bảo hộ sản xuất trong nước là các trường hợp sau: (i) Các nước Agerntina, Hàn Quốc, Ecuador, Ấn Độ đã có một số lần tăng thuế nhập khẩu vượt mức trần cam kết; (ii) Agerntina đã tái áp đặt giấy phép nhập khẩu; Ấn Độ và Indonesia đã tái áp dụng biện pháp cấm nhập khẩu với một số mặt hàng nhất định. Tất nhiên, khi các nước này không thực hiện đúng cam kết đã gây ra phản ứng dây chuyền tất yếu là các nước khác áp dụng các biện pháp trả đũa và đương nhiên điều này đã tác động tiêu cực đến thương mại quốc tế.

Những vấn đề đặt ra cho Việt Nam

Việt Nam đã hội nhập ngày càng sâu hơn vào nền kinh tế thế giới, đã có hơn 6 năm là thành viên WTO. Nhiều vấn đề đặt ra trong khi cắt giảm thuế quan và xóa bỏ hàng rào phi thuế quan đã dần dần được xử lý. Đó là các vấn đề hoàn thiện quy định pháp luật về thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp và thuế chống phân biệt đối xử; tích cực đổi mới thể chế để hướng đến mục tiêu nền kinh tế Việt Nam được các nước WTO thừa nhận là nền kinh tế thị trường; tích cực trao đổi thông tin hỗ trợ các doanh nghiệp (DN) thích ứng với các biện pháp mà các nước áp dụng để thích ứng với quá trình xóa bỏ hàng rào thuế quan và các rào cản phi thuế… Tuy nhiên, vẫn còn một số vấn đề đặt ra mà Việt Nam cần giải quyết trong thời gian tới. Đó là:

Thứ nhất, hiện nay hàng hóa nhập khẩu từ nước ngoài vào Việt Nam rất mạnh do việc chúng ta thực hiện các biện pháp xóa bỏ hàng rào thuế quan và phi thuế quan theo cam kết, không chỉ sản phẩm công nghiệp, mà cả sản phẩm nông nghiệp – lĩnh vực mà chúng ta được cho là có thế mạnh. Quá trình này có hai mặt, nó mang lại lợi ích cho người tiêu dùng và thúc đẩy các nhà sản xuất trong nước vươn lên; mặt khác, có thể gây khó khăn cho nông nghiệp và nông dân Việt Nam. Bởi vậy, Việt Nam cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật và kiểm dịch động thực vật nhằm góp phần hạn chế sự tấn công của hàng hóa nhập khẩu từ các nước phát triển. Thêm vào đó, cần có cơ chế khuyến khích, thúc đẩy các nhà sản xuất trong nước đổi mới công nghệ, cải tiến quản lý nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả sản xuất, kinh doanh.

Thứ hai, mặc dù chúng ta đã có quy định pháp luật về thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp và thuế chống phân biệt đối xử nhưng cho đến nay, chưa có trường hợp nào được áp dụng các khoản thuế này. Trong khi đó, thực tế đã có những trường hợp cần được áp dụng. Bởi vậy, tiếp tục hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực thực thi của các cơ quan bảo vệ pháp luật là cần thiết để bảo vệ nền sản xuất trong nước trước sự cạnh tranh không lành mạnh từ hàng hóa nhập khẩu, nhất là hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc bán phá giá trên thị trường Việt Nam.

Thứ ba, nhiều DN Việt Nam còn thiếu hiểu biết hoặc lúng túng trước các quy chuẩn kỹ thuật khắt khe cũng như pháp luật của các nước phát triển đối tác. Do vậy, cần áp dụng nhiều biện pháp tổng hợp để nâng cao nhận thức cho các DN về các biện pháp mà các nước phát triển đang áp dụng để bảo hộ sản xuất trong nước, đặc biệt là các quy chuẩn kỹ thuật và kiểm dịch động, thực vật. Đồng thời, có sự trợ giúp tích cực để các DN Việt Nam đổi mới công nghệ và quy trình sản xuất nhằm đáp ứng các đòi hỏi đó. Việc trợ giúp pháp lý để các DN làm việc với các cơ quan tố tụng nước ngoài khi đối mặt với các vụ kiện chống bán phá giá cũng rất cần thiết nhằm hạn chế bị xử ép trong những trường hợp này.

Thứ tư, cần chủ động và có biện pháp đáp trả kịp thời phù hợp với luật pháp và thông lệ quốc tế trong trường hợp các nước đối tác có hành vi không thực hiện đúng những cam kết với WTO hoặc các thỏa thuận thương mại khác đã ký kết với Việt Nam.

Tài liệu tham khảo:

1. Bernard Hoekman (2001): The World Trade Organization;

2. Cletus Couphlin, Geoffrey E. Wood: An Introduction to Non – Tariff Barriers to Trade;

3. TS. Lê Đăng Doanh (2014): “Sau thỏa thuận Bali: Chưa thể quá lạc quan”, Tạp chí Tia sáng điện tử, 6/1/2014;

4. European Commission: Technical barriers to Trade;

5. Mitsuo Matsushita (2004): Basic princilples of the WTO and the role of competition policy.