Việt Nam đã rất nhiều lần khẳng định quan điểm trước hết muốn kiên định, kiên trì bằng con đường trao đổi ngoại giao để bảo vệ lợi ích chính đáng của mình, trước những hành vi Trung Quốc xâm phạm chủ quyền của Việt Nam, mà mới nhất là việc đưa giàn khoan Hải Dương 981 vào hạ đặt trái phép sâu trong vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa Việt Nam.

Nhưng “cây muốn lặng mà gió chẳng đừng”. Như Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã nhấn mạnh với báo chí quốc tế, trước thiện chí hòa bình của Việt Nam, câu trả lời của Trung Quốc là ngày càng gia tăng sức mạnh, các hành động uy hiếp và xâm phạm, rồi liên tục vu khống và đổ lỗi cho Việt Nam. Do đó, Việt Nam đang tính tới mọi giải pháp hòa bình để bảo vệ chủ quyền và lợi ích chính đáng của mình, kể cả đấu tranh pháp lý, tức là không loại trừ đưa vụ việc ra trước công pháp quốc tế.

Cạnh nhà giàu đau răng ăn cốm…

Người Việt nói “bán anh em xa, mua láng giềng gần”, “hàng xóm tối lửa tắt đèn có nhau” và cười chê thói “cháy nhà hàng xóm bình chân như vại”, “đèn nhà ai nhà ấy rạng”. Người Việt còn coi trọng, chú ý giữ gìn quan hệ láng giềng với các lân quốc hơn thế nữa, bởi người ta có thể “chọn bạn mà chơi, chọn nơi mà ở”, hàng xóm xấu bụng có thể dọn đi nơi khác, nhưng bên cạnh một nước láng giềng lớn mà cứ hay chơi xấu thì phải gồng mình chịu đựng chứ biết dọn đi đâu!

“Cạnh nhà giàu đau răng ăn cốm, gần kẻ trộm ốm lưng chịu đòn”. Chỉ riêng trong vụ giàn khoan Hải Dương 981, đã có rất nhiều những bằng chứng cho thấy Trung Quốc “la làng” như thế nào. Và cũng không ít hơn những bằng chứng khẳng định Việt Nam đã kiên trì, kiên nhẫn tìm cách giải quyết vụ việc bằng các biện pháp hòa bình, tôn trọng luật pháp quốc tế ra sao.

Nước nào thể hiện rõ thiện chí đối thoại, hòa bình, tuân thủ luật pháp quốc tế, nước nào ra mặt hung hăng, từ chối đối thoại, phớt lờ những quy tắc của luật pháp quốc tế, tất cả đều đã phơi bày rõ ràng trước con mắt của công luận vốn rất công bằng. Cũng cần nhắc lại rằng, từ năm 2010 đến nay, năm nào Trung Quốc cũng “gây sự” với Việt Nam trên Biển Đông. Vụ giàn khoan Hải Dương 981 đang đẩy Việt Nam đến giới hạn của sự kiềm chế.

Nói đến quan hệ láng giềng, nhiều người hẳn vẫn chưa quên cách ứng xử của Việt Nam trong vụ máy bay của Malaysia mất tích mới đây. Không chỉ nhiệt tình ngay lập tức tham gia tìm kiếm máy bay mất tích theo tinh thần vô tư nhất, Việt Nam còn cho các tàu quân sự của Trung Quốc vào lãnh hải Việt Nam để tham gia công tác cứu hộ cứu nạn. Khi đó đã có không ít ý kiến cho rằng rất cần cảnh giác, dè chừng với đề nghị này của Trung Quốc và cũng rất dễ hiểu vì sao trên thực tế đã có những quốc gia từ chối cho tàu Trung Quốc vào, song Việt Nam đã lựa chọn cách hành xử không chỉ trách nhiệm, nhân bản mà còn hào hiệp và cao thượng, với mong muốn xây dựng lòng tin thực sự giữa hai bên.

Công thư  năm 1958 của Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng ra đời với tinh thần hào hiệp  như vậy, khi Trung Quốc đang đứng trước nguy cơ bị tấn công quân sự bởi các đồng minh của chính quyền Đài Loan. Hành xử nghĩa hiệp như vậy, nhưng trong các vấn đề liên quan đến chủ quyền biển đảo, Việt Nam chỉ nhận được những cách đáp trả không hề “chính nhân quân tử”, từ phía người láng giềng lớn.

“Không có gì quý hơn độc lập, tự do”

Như một dự cảm, thời gian qua, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã liên tục nhấn mạnh tầm quan trọng của lòng tin chiến lược trong quan hệ quốc tế và kêu gọi cần giữ gìn hòa bình, ổn định như một điều kiện tiên quyết cho phát triển, tiến bộ.

Tại diễn đàn Liên Hợp Quốc năm 2013, thay mặt Đảng, Chính phủ và nhân dân Việt Nam, Thủ tướng đã nêu rõ: “Bất kỳ hành động hiếu chiến nào đều phải bị lên án, ngăn chặn. Bất cứ nỗ lực ngăn ngừa xung đột nào đều phải được trân trọng, ủng hộ. Còn một biểu hiện dù mong manh của sự sống, người thầy thuốc cũng phải tận tâm cứu người. Còn một tín hiệu dù nhỏ nhoi của hòa bình chúng ta cũng phải tận sức để tránh chiến tranh”.

Và thực tế, trong khi cố gắng để giữ gìn hòa bình, ổn định trên Biển Đông và trong khu vực, Việt Nam cũng đồng thời tính đến những hậu quả  khôn lường cho nền kinh tế thế giới nếu xảy ra xung đột, bất ổn ở đây. Dàn khoan Hải Dương 981 không còn chỉ là chuyện của hai người hàng xóm nữa, khi thế giới đã trở nên nhỏ bé hơn rất nhiều trong  thời đại công nghệ phát triển như vũ bão. Một quốc gia có trách nhiệm với cộng đồng quốc tế như Việt Nam hiển nhiên không thể nào lại là người “gây sự” trước với người hàng xóm của mình.

Người Việt Nam có câu “ăn quả nhớ kẻ trồng cây”. Vì thế Việt Nam biết ơn và không bao giờ quên những gì mà Trung Quốc đã ủng hộ và giúp đỡ. Yếu tố “láng giềng” có mặt cả trong “4 tốt” và “16 chữ ” đã được xác định là phương châm của quan hệ Việt-Trung. Nhưng với Việt Nam, cũng như các quốc gia khác, độc lập, chủ quyền thiêng liêng phải là ưu tiên cao nhất bởi “Không có gì quý hơn độc lập tự do”, như lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Khi Việt Nam không có lựa chọn nào khác để bảo vệ chủ quyền thiêng liêng, thì nói như Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, Việt Nam “nhất định không chấp nhận đánh đổi điều thiêng liêng này để nhận lấy một thứ hòa bình, hữu nghị viển vông, lệ thuộc nào đó”. Mà thực chất, “thứ hòa bình, hữu nghị viển vông, lệ thuộc” không phải và không thể là hòa bình, hữu nghị mà các dân tộc trên trái đất này đều mong muốn.

Kêu gọi xây dựng lòng tin ở châu Á, tuyên bố “trỗi dậy hòa bình”, nhưng việc làm của Trung Quốc khác rất xa với những gì Trung Quốc nói và cách hành xử “nói một đằng, làm một nẻo” đã làm mất lòng tin của cộng đồng quốc tế, của các nước láng giềng. Mà mất lòng tin là mất tất cả!

Cuối cùng, nhân nói đến lòng tin, xin nhắc đến một câu chuyện ngụ ngôn nổi tiếng về tình bạn của đại văn hào Nga Lev Tolstoi. Ai trong chúng ta mà chưa từng đọc câu chuyện này lúc còn thơ bé, nhưng vẫn cần phải nhắc lại trong bối cảnh lòng tin dường như đang ngày càng trở nên hiếm hoi hơn, và vì thế, quý giá hơn, trong quan hệ quốc tế: Một anh leo tót lên cây, bỏ mặc anh còn lại với con gấu đói bụng. Khi gấu bỏ đi, anh bạn đã leo lên cây hỏi: Gấu nói gì với cậu thế? Anh kia trả lời: Nó bảo rằng, ai bỏ bạn trong lúc hiểm nguy, hoạn nạn là không tốt…