Theo các chuyên gia về lĩnh vực ô tô Nguyễn Minh Đồng, viễn cảnh ô tô từ Indonesia và Thái Lan được đưa vào Việt Nam khi thuế xuất nhập khẩu giảm về 0% vào năm 2018 thay vì sản xuất, lắp ráp trong nước là đã nằm trong tính toán của các tập đoàn ô tô toàn cầu. Cụ thể, từ cách đây 3 năm, các hãng xe lớn đã đầu tư hàng trăm triệu USD xây dựng các nhà máy sản xuất, lắp ráp ô tô ở Thái Lan và Indonesia để nhắm vào thị trường Việt Nam. Vì thế không khó hiểu khi các liên doanh ô tô FDI muốn thu hẹp sản xuất, cắt giảm chi phí đầu tư dây chuyền, nhân công, nhà xưởng, kho bãi... để chuyển qua nhập khẩu.

Thực tế, báo cáo kinh tế - xã hội năm 2017 của tỉnh Vĩnh Phúc, nơi đặt nhà máy sản xuất, lắp ráp ô tô của Toyota Việt Nam và Honda Việt Nam cho thấy, ngành công nghiệp có chỉ số giảm mạnh nhất trong năm 2017 của tỉnh này là ngành sản xuất ô tô. Chỉ số sản xuất của hầu hết các tháng trong năm đều giảm so với cùng kỳ, tính chung cả năm giảm tới 19,16% so với năm 2016. Sản lượng ô tô 5-14 chỗ sản xuất tháng 12/2017 chỉ đạt 5.008 chiếc và cả năm 2017 là 51/820 xe, bằng 80,8% so với năm trước. Thu ngân sách nhà nước trong năm 2017 ở khu vực có vốn đầu tư nước ngoài tại Vĩnh Phúc dự toán 27.751 tỷ đồng nhưng chỉ thu đạt 18.001 tỷ, ước đạt 64,87% so với dự toán.

Trong khi đó, tại Hải Dương, nơi đặt nhà máy của Ford Việt Nam, báo cáo thu ngân sách năm 2017 của Sở Tài chính tỉnh Hải Dương cho thấy, các khoản hụt thu nội địa lên đến 1.576 tỷ đồng, trong đó, thu từ các doanh nghiệp FDI chỉ đạt 3.569 tỷ đồng, hụt 1.431 tỷ đồng. Nguyên nhân được xác định là do Ford Việt Nam hiện chủ yếu tiêu thụ xe nhập khẩu, đồng nghĩa cơ cấu tiêu thụ xe lắp ráp trong nước và xe nhập khẩu cũng thay đổi.

Khó dựa vào các doanh nghiệp FDI

Trong định hướng phát triển, công nghiệp ô tô Việt Nam được xem là ngành tạo động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước, sản phẩm ô tô có thể phục vụ nhu cầu nội địa lẫn xuất khẩu. Song, theo các chuyên gia kinh tế, các mục tiêu của chiến lược phát triển công nghiệp ô tô Việt Nam về tỷ lệ nội địa hóa, sản lượng xe sản xuất trong nước hay phát triển công nghiệp phụ trợ nếu chỉ dựa trên trụ cột là các doanh nghiệp ô tô FDI vẫn còn khá xa vời.

Điều này có thể thấy rõ qua các con số, Toyota Việt Nam với doanh số bán hàng đạt khoảng 60.000 xe trong năm 2017, chiếm thị phần 23,7% công bố tỷ lệ nội địa hóa cao nhất tại Việt Nam, đạt từ 19% đến 37% tùy theo từng mẫu xe. Ford Việt Nam hay Honda Việt Nam có danh mục sản phẩm với nhiều mẫu ô tô nhập khẩu hơn là lắp ráp. Liên doanh Ford có 3/7 model, doanh số chiếm hơn 50% là xe nhập khẩu trong khi Honda Việt Nam có đến 5/6 model không sản xuất trong nước.

 Chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho rằng, với các doanh nghiệp ô tô FDI, việc gì có lợi là họ làm. Ông Long nhận định, sau khi chiến lược phát triển công nghiệp ô tô Việt Nam năm 2002 thất bại hoàn toàn, chiến lược năm 2014 đã mang đến cho các nhà đầu tư nước ngoài quá nhiều ưu đãi. Cho đến hiện tại, nền công nghiệp ô tô Việt Nam dựa trên trụ cột các doanh nghiệp FDI chỉ mất chứ không hề được.

Chuyên gia Nguyễn Minh Đồng cũng cho rằng, việc ngừng sản xuất, lắp ráp chuyển qua nhập khẩu là bước đi bắt buộc của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Khi không còn ưu đãi về chính sách, các hãng không dại gì đầu tư ở Việt Nam, thay vào đó họ đầu tư mở rộng sản xuất ở những nước có nền công nghiệp ô tô và phụ trợ phát triển như Thái Lan, Indonesia hay Ấn Độ.