Ngân hàng trung ương Trung Quốc (PBOC) sắp trở thành ngân hàng trung ương lớn đầu tiên phát hành phiên bản điện tử của NDT nhằm bắt kịp và kiểm soát nền kinh tế đang số hóa nhanh chóng. Khác với Bitcoin, giao dịch với NDT điện tử không ẩn danh hoàn toàn. Giá trị củaNDT điện tử sẽ ổn định như nhân dân tệ vật lý.

Một số câu hỏi vẫn chưa được giải đáp, trong đó có ảnh hưởng lên các ngân hàng thương mại, công ty công nghệ lớn như Ant Financial, Tencent Holdings vốn đang cung cấp dịch vụ thanh toán. Đằng sau sự gấp rút của Trung Quốc là mong muốn quản lý sự thay đổi công nghệ theo cách riêng.

Theo một quan chức PBOC, tiền tệ không chỉ là vấn đề kinh tế mà còn là vấn đề chủ quyền.

1. Kế hoạch của PBOC

PBOC chưa công bố chi tiết. Dựa theo các giấy phép và thông báo từ PBOC cùng các quan chức, quy trình sẽ là người tiêu dùng, doanh nghiệp tải ví điện tử về điện thoại di động, tải tiền điện tử từ tài khoản của họ tại ngân hàng thương mại – giống như rút tiền từ ATM. Sau đó, họ có thể thanh toán hoặc nhận tiền từ bất kỳ ai có ví điện tử.

2. Gần như mọi giao dịch tại Trung Quốc là thanh toán điện tử

Trung Quốc đang ngày càng trở thành một xã hội không tiền mặt. Ngay cả những người bán hàng vỉa hè tại những thị trấn nhỏ cũng thích sử dụng ứng dụng thanh toán trên điện thoại hơn là tiền mặt. Trong quý I, nhóm các ứng dụng này đã thực hiện các giao dịch tổng trị giá 59.000 tỷ nhân dân tệ (8.300 tỷ USD), tăng 15% so với cùng kỳ năm ngoái, theo công ty phân tích Analysys.

Gần nửa số giao dịch trên do Alipay của Ant Financial thực hiện, tiếp theo là WeChat Pay của Tencent chiếm khoảng 33%.

Theo PBOC, tất cả những giao dịch phi tiền mặt (gồm cả thẻ tín dụng, thẻ ghi nợ, chuyển khoản và séc) đạt 3,8 triệu tỷ nhân dân tệ trong năm 2018.

Xu hướng này không chỉ có ở riêng Trung Quốc. Một khảo sát do ngân hàng trung ương Thụy Điển thực hiện tại nước này cho thấy chỉ có 13% người tham gia dùng tiền mặt cho giao dịch gần nhất trong năm 2018, giảm so với mức 39% trong năm 2010.

3. Lý do PBOC phát hành tiền điện tử

Trung Quốc có những lý do quan trọng về mặt điều hành và chính trị. Khả năng theo dõi sự dịch chuyển của tiền điện tử sẽ hữu ích trong đối phó hoạt động rửa tiền và nhiều hành vi phi pháp khác. Dự án do cựu thống đốc PBOC Zhou Xiaochuan, nghỉ hưu tháng 3/2018, đặt nền móng. Ông muốn bảo vệ Trung Quốc khỏi việc một ngày nào đó phải tiếp nhận một tiêu chuẩn khác, như Bitcoin, được thiết kế và kiểm soát bởi bên khác.

Việc Facebook dự kiến triển khai Libra vào năm 2020 dường như đang thúc đẩy Trung Quốc tăng tiến độ bởi đồng tiền điện tử này có thể ảnh hưởng đến sự thống trị của USD, suy yếu khả năng kiểm soát vốn của Trung Quốc.

Wang Xin, đứng đầu phòng nghiên cứu tại PBOC, hồi tháng 7 cảnh báo Libra “có những hệ quả về kinh tế, tài chính, thậm chí là chính trị quốc tế”.

4. Bản chất thật của nhân dân tệ điện tử

Khi nói về tiền điện tử, đồng tiền thường được nghĩ đến là Bitcoin, sử dụng nhiều "sổ cái” trực tuyến, phi tập trung – còn gọi là blockchain, để xác thực và ghi nhận giao dịch. Bitcoin cùng nhiều đồng tiền điện tử khác như Ethereum hỗ trợ giao dịch ẩn danh, không cần trung gian. Tuy nhiên, giá trị của chúng biến động rất mạnh nên không thực sự phù hợp để làm phương tiện thanh toán.

Libra cũng là tiền điện tử nhưng được gọi là “đồng tiền điện tử ổn định”, giá trị dựa trên rổ tài sản và tiền tệ thực tế như USD, euro, bảng Anh và yên. Ít nhất, Libra cũng sẽ do nhóm các công ty tư nhân, trong đó có Facebook, Visa và Uber, quản lý.

PBOC sẽ hậu thuẫn cho NDT điện tử, trái ngược với phi tập trung, và cùng không chắc họ sử dụng công nghệ blockchain.

5. Tại sao không sử dụng những đồng tiền sẵn có?

Trung Quốc cấm giao dịch tiền điện tử và cái gọi là chào bán tiền điện tử lần đầu (ICO) vào năm 2017, trong nỗ lực xóa bỏ rủi ro trong hệ thống tài chính, trấn áp hoạt động ngân hàng “chìm”. Chúng vẫn có thể giao dịch nhưng thông qua quy trình chậm hơn, hạn chế hơn. Các đồng tiền điện tử còn mở ra một con đường để chuyển tiền khỏi Trung Quốc, nguy cơ làm gia tăng dòng vốn rời đi, làm NDT thêm mất giá.

Dù Libra chưa trình làng, giới chức Trung Quốc vẫn kêu gọi cơ quan tiền tệ giám sát đồng tiền điện tử này.

6. Tại sao không dùng blockchain?

PBOC đã cân nhắc sử dụng blockchain nhưng các nhà nghiên cứu nghi ngờ khả năng của công nghệ này trong việc hỗ trợ một lượng lớn giao dịch cùng lúc.

Vào ngày Độc thân 11/11/2018 ở Trung Quốc, nhu cầu thanh toán đỉnh điểm đạt 92.771 giao dịch mỗi giây, vượt xa mức blockchain của Bitcoin có thể hỗ trợ, Mu Changchun, quan chức PBOC, nói.

7. Tính riêng tư

PBOC muốn “tạo thế cân bằng” giữa ẩn danh và nhu cầu trấn áp tội phạm tài chính, Mu nói.

PBOC từng cho biết thông tin người dùng sẽ không bị lộ hoàn toàn với ngân hàng. Tuy nhiên, danh tính người dùng khả năng cao phải gắn liền với ví cá nhân, mở ra cánh cửa để nhà chức trách can thiệp đời sống người dùng.

Theo phó thống đốc PBOC Fan Yifei năm 2018, ngân hàng có thể cần phải nộp thông tin giao dịch hàng ngày và sẽ có hạn mức giao dịch cho mỗi cá nhân.

8. Thời điểm nhân dân tệ điện tử ra đời

Ông Mu hồi tháng 8 tiết lộ NDT điện tử “sắp được triển khai”. PBOC nghiên cứu tiền điện tử ít nhất từ năm 2014 và đã tuyển nhân sự cho bộ phận phụ trách vấn đề này.

Nghiên cứu và đổi mới liên quan tiền điện tử được nhắc đến trong đại kế hoạch nhằm biến Thâm Quyến, cửa ngõ công nghệ gần Hong Kong, trở thành thành phố đẳng cấp thế giới vào năm 2025.

9. Nhân dân tệ điện tử liệu có được đón nhận?

Điều này khó có thể dự đoán. Ví điện tử của PBOC hiện chỉ là một cái ví, ít nhất là lúc này, trong khi Alipay và WeChat Pay lại tích hợp sâu vào mạng xã hội, thương mại điện tử, gọi xe, thanh toán hóa đơn, đầu tư cùng nhiều tính năng khác.

Da Hongfei, nhà sáng lập nền tảng blockchain nguồn mở Neo ở Thượng Hải, nói ông không nghĩ ra lý do khiến người dân Trung Quốc chọn ví của PBOC thay vì những thứ tiện lợi như Alipay.

10. Ảnh hưởng lên các ngân hàng

Chủ yếu là trong sổ sách kế toán. Tiền điện tử cần tách biệt khỏi các khoản tiết kiệm thông thường bởi chúng nằm trong tiền mặt lưu thông trong thực tế, tức M0.

Ngân hàng thương mại cần gửi 100% dự trữ tại ngân hàng trung ương để đổi lấy tiền điện tử, sau đó phân phối cho người dùng riêng lẻ. Hệ thống hai cấp này còn giúp PBOC giảm gánh nặng thẩm định, cải tổ hệ thống công nghệ thông tin cũng như giải đáp thắc mắc từ khách hàng.

11. Tác động đến nền kinh tế

NDT điện tử được đưa ra nhằm thay thế tiền mặt nên nhìn chung sẽ không ảnh hưởng mạnh đến cung tiền. Trong tương lai, PBOC có thể dùng tiền điện tử để định hướng nền kinh tế. Với hình thức tiền điện tử, ngân hàng cho vay cần nhập chi tiết về người vay, lãi suất trước khi chuyển tiền, giúp PBOC chủ động quản lý hoạt động cho vay và trực tiếp rót vốn tại những trường hợp phù hợp.

Hơn nữa, trong trường hợp cần triển khai công cụ chính sách bất thường, tiền điện tử cho phép PBOC áp dụng lãi suất âm ngay cả khi người dùng vẫn nắm giữ tiền điện tử.

12. Hành động của các ngân hàng trung ương trên thế giới

Uruguay đã hoàn tất một chương trình thử nghiệm có tên e-Peso, được Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) khen ngợi. Venezuela triển khai tiền điện tử petro gây tranh cãi. Ngân hàng Thụy Điển Riksbank đang nghiên cứu đồng e-krona.

Thống đốc ngân hàng trung ương Anh Mark Carney hồi tháng 8 kêu gọi các đồng tiền như Libra kết thúc thời kỳ thống trị của USD. Khảo sát của Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) hồi đầu năm 2019 cho thấy hầu hết ngân hàng trung ương trên thế giới đang nghiên cứu tiền điện tử về mặt lý thuyết và khái niệm.