Kể từ đầu năm 2022, giá năng lượng, đặc biệt là giá khí đốt, giá điện và giá dầu, cùng giá lương thực đã tăng mạnh tại châu Âu. Hiện giá khí đốt đã tăng hơn 170%, giá điện tại một số thị trường tăng nhiều lần, còn giá dầu tăng gần 30%. Theo các nhà phân tích, giá năng lượng hiện là vấn đề lớn nhất đối với nền kinh tế thế giới. Nguồn cung khí đốt bị cắt giảm cộng thêm lo ngại về khả năng Nga ngừng hoàn toàn việc cung cấp khí đốt cho châu Âu đã đẩy giá năng lượng xanh tăng mạnh chưa từng có.

Ba giải pháp tạm thời và khẩn cấp

Trong cuộc họp vừa qua tại Bỉ, tất cả bộ trưởng năng lượng các nước thuộc EU đều đồng ý việc cần có hành động cấp thiết. Cuộc họp đột xuất diễn ra khi châu Âu đang khẩn trương tìm kiếm các biện pháp khẩn cấp ứng phó nguy cơ thiếu khí đốt khi mùa đông đang đến gần, trong bối cảnh nguồn cung khí đốt từ nhà cung cấp lớn nhất của khu vực này là Nga bị hạn chế.

Theo thông báo, giải pháp đầu tiên là việc 27 quốc gia EU nhất trí về mức giới hạn chung đối với giá khí đốt nhập khẩu vào châu Âu, dù là từ Nga hay quốc gia khác. Giải pháp thứ hai là giới hạn doanh thu của các nhà sản xuất điện. Giải pháp thứ ba là sự can thiệp “tạm thời và khẩn cấp” vào thị trường khí đốt, với “mức giá trần” do Bỉ và Italy cùng một số nước khác đề xuất.

Việc thay đổi hệ thống năng lượng của 27 quốc gia EU có thể phức tạp và mất thời gian, vì hoạt động buôn bán năng lượng xuyên biên giới giữa các thành viên đã mất hai thập kỷ để hình thành. Nhưng các nhà hoạch định chính sách EU đang chạy đua để tìm ra giải pháp ngắn hạn. Đây là lý do tại sao châu Âu đang xem xét cải cách thị trường năng lượng.

Trước đó, Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen đã đề xuất “5 biện pháp khẩn cấp” mà EU có thể thực hiện để giải quyết tình trạng giá năng lượng tăng cao và bảo vệ người tiêu dùng và doanh nghiệp dễ bị tổn thương của châu Âu. Các biện pháp được EC đề xuất là: tiết kiệm điện một cách thông minh; giới hạn doanh thu của các công ty sản xuất điện không sử dụng khí đốt; giới hạn giá khí đốt của Nga; thiết lập một cơ chế đoàn kết để phân phối lại lợi nhuận quá mức của các nhà sản xuất nhiên liệu hóa thạch; cung cấp thanh khoản cho doanh nghiệp.

Các bộ trưởng đã không có biện pháp cụ thể nào để buộc giảm nhu cầu, và muốn lãnh đạo các nước đưa ra biện pháp khẩn cấp để ghìm giá khí đốt và hỗ trợ các công ty năng lượng. Song, họ lại không kêu gọi bắt buộc giảm nhu cầu năng lượng - biện pháp được đánh giá là quan trọng nhất để xoa dịu cuộc khủng hoảng hiện tại, đồng thời cũng không đề xuất cụ thể phải làm gì để thúc đẩy việc giảm nhu cầu khí đốt ngoài mức cắt giảm tự nguyện 15% đã được thỏa thuận trước đó.

Cuối cùng là đề nghị Ủy ban châu Âu (EC) trình bày các biện pháp để điều phối việc giảm nhu cầu điện khắp EU và để giúp giải quyết các vấn đề thanh khoản trên thị trường năng lượng. Các nước đang chờ đợi đề xuất từ EC trong những ngày tới và các bộ trưởng năng lượng sẽ tiếp tục nhóm họp vào cuối tháng này để thảo luận, thông qua các biện pháp cụ thể cuối cùng.

Bên cạnh đó, các bộ trưởng cũng kêu gọi đưa ra đề xuất đánh thuế lợi nhuận bất thường với các công ty kinh doanh nhiên liệu hóa thạch, đồng thời áp trần doanh thu với các hãng điện không dùng khí đốt, với mục đích dùng số tiền này để hỗ trợ những người tiêu dùng đang gặp khó.

Các chính sách cụ thể này sẽ hạn chế tác động của giá khí đốt cao trên thị trường điện châu Âu và ảnh hưởng của giá năng lượng cao với người tiêu dùng. Tuy nhiên, các chi tiết vẫn cần được thảo luận thêm, trong đó có việc định nghĩa chính xác thế nào là trần giá. Ủy viên Năng lượng EU Kadri Simson cho biết, các bộ trưởng cũng đang lên kế hoạch điều chỉnh cấu trúc thị trường điện châu Âu.

Một tuần sau khi Nga đột ngột đóng đường ống khí đốt chính cung cấp cho châu Âu, khu vực này đang ngày càng khó kiềm chế cuộc khủng hoảng năng lượng đe dọa biến thành khủng hoảng tài chính, kinh tế và xã hội. Chính phủ các nước Bắc Âu và Anh đang thực hiện các biện pháp ngăn tác động tài chính. Trong đó, Anh đã lập quỹ hỗ trợ các hãng năng lượng trị giá 40 tỷ bảng (46,3 tỷ USD).

Khó khăn phía trước

Một thành viên cấp cao của Tổ chức Tư vấn độc lập Bruegel ở Brussels, ông Simone Tagliapietra cho biết, các bộ trưởng năng lượng EU đã đồng ý rằng khối này cần một kế hoạch toàn diện hơn để giải quyết cuộc khủng hoảng năng lượng của mình. Kế hoạch đó cần được thiết kế cụ thể hơn từ các biện pháp giảm giá đến giới hạn giá khí đốt, việc giảm nhu cầu điện đến thanh khoản khẩn cấp… và còn nhiều vấn đề hơn cần phải xem xét. Mặc dù, các bộ trưởng đã đưa ra các biện pháp mang tính cấp bách, nhưng những biện pháp này cũng cực kỳ phức tạp để được thiết kế, nên các quốc gia thành viên cần một cam kết chính trị lớn để nhanh chóng áp dụng chúng trong những tuần tới.

Thực tế là, tại cuộc họp vừa qua, các bộ trưởng cũng chưa có sự thống nhất về ý tưởng áp trần giá khí đốt Nga. Bộ trưởng chuyển dịch sinh thái Roberto Cingolani Italy cho biết, 27 quốc gia có cơ cấu năng lượng hoàn toàn khác nhau, vị trí địa lý và các mối liên quan cũng khác nhau, vì thế, việc tìm ra giải pháp nhanh chóng, làm hài lòng tất cả mọi người là rất khó. Trước đó, Nga từng tuyên bố không bán khí đốt cho các nước tham gia áp trần. Một số chuyên gia lo ngại rằng, động thái này sẽ đe dọa lượng khí đốt sang châu Âu vốn đang rất ít ỏi. Số khác thì muốn tập trung áp trần giá khí đốt trong nước. Cuối cùng, họ thống nhất sẽ bàn bạc thêm trước khi áp dụng chính sách này.

Với việc 27 nước thành viên EU có lợi ích khác nhau trong lĩnh vực năng lượng, quá trình này có thể mất một thời gian dài. Bên cạnh đó, còn một giải pháp nữa đang được EU cân nhắc là định mức giá trần cho điện hạt nhân và năng lượng tái tạo nhằm đa dạng hóa nguồn cung điện và khuyến khích các doanh nghiệp chú trọng phát triển năng lượng xanh. EC cũng bày tỏ, tham vọng gần đây nhất của khối là thiết lập một chỉ số khí đốt hóa lỏng tự nhiên để giải quyết những thách thức cận kề.

Châu Âu đang chìm trong cuộc khủng hoảng năng lượng tồi tệ nhất 50 năm do Nga giảm mạnh lượng cung cấp khí đốt. Các nhà lãnh đạo châu Âu đang ứng phó với cuộc khủng hoảng này bằng các giải pháp cả ngắn hạn và dài hạn, trong đó các nước đã phân bổ hơn 300 tỷ euro (tương đương 297 tỷ USD), để hỗ trợ các hộ gia đình và doanh nghiệp bù đắp sự leo thang của chi phí năng lượng trong mùa đông này. Tuy nhiên, câu hỏi lớn đặt ra là châu Âu sẽ tiếp tục xoay xở như thế nào khi các biện pháp này không còn tác dụng mà cuộc khủng hoảng vẫn chưa kết thúc.