Đặt vấn đề

Khai thác than là ngành có rủi ro lớn vì liên quan nhiều đến công nghệ khai thác. Với công nghệ khai thác lộ thiên, doanh nghiệp (DN) phải tiến hành bóc đất đá, việc khai thác bị hụt hệ số đất đá bóc sẽ phát sinh nghĩa vụ phải trả.

Tương tự như vậy, khi khai thác hầm lò, DN phải tiến hành đào lò, việc khai thác bị hụt hệ số mét lò đào, hay khi vận chuyển thì sẽ bị hụt cung độ, cũng sẽ phát sinh nghĩa vụ phải trả trong tương lai. Các nghĩa vụ này được các DN khai thác than hạch toán vào khoản dự phòng phải trả.

Trong phạm vi bài viết, tác giả làm rõ các vấn đề về nhận diện, đo lường, ghi nhận, trình bày và công bố thông tin liên quan đến chi phí hụt hệ số, hụt cung độ tại các DN khai thác than.

Dự phòng phải trả của doanh nghiệp

Khái niệm dự phòng phải trả

Chuẩn mực kế toán quốc tế (IAS) số 37 (IASB, 2001) đưa ra khái niệm: “Một khoản dự phòng là khoản nợ phải trả không chắc chắn về giá trị hoặc thời gian”. Điều đó có nghĩa là dự phòng là một nghĩa vụ hiện tại không chắc chắn về mặt giá trị và không chắc chắn về mặt thời gian. Nghĩa vụ hiện tại này của đơn vị được hình thành từ các sự kiện trong quá khứ. Và việc thanh toán nghĩa vụ này sẽ dẫn đến việc đơn vị bị giảm sút về lợi ích kinh tế.

Đặc điểm của dự phòng phải trả

Trong hoạt động của DN, dự phòng phải trả có đặc điểm cơ bản như:

- Dự phòng phải trả là một khoản nợ phải trả, do vậy nghĩa vụ này gần như chắc chắn sẽ phát sinh. Tuy nhiên, giá trị của khoản nợ này và thời gian xảy ra là không chắc chắn.

- Dự phòng phải trả phải gắn liền với nghĩa vụ hiện tại.

- Kế toán phải ước tính được giá trị của nghĩa vụ gắn với khoản dự phòng một cách đáng tin cậy.

Điều kiện ghi nhận dự phòng phải trả

Theo IAS 37, để ghi nhận dự phòng phải trả cần thoả mãn các điều kiện sau:

- Từ một sự kiện đã xảy ra trong quá khứ, DN phát sinh nghĩa vụ hiện tại.

- Việc thanh toán nghĩa vụ nợ làm giảm sút những lợi ích kinh tế của DN.

- Giá trị của nghĩa vụ nợ phải được ước tính một cách đáng tin cậy.

Dự phòng chi phí hụt hệ số, hụt cung độ tại các doanh nghiệp khai thác than

Trong các DN khai thác than hiện nay tồn tại nhiều khoản dự phòng phải trả như: Dự phòng chi phí hoàn nguyên, phục hồi môi trường; Dự phòng chi phí giải phóng mặt bằng; Dự phòng chi phí Cấp quyền khai thác khoáng sản... Trong đó, có dự phòng chi phí hụt hệ số, hụt cung độ.

Nhận diện

Trong khai thác than hầm lò, hệ số mét lò cho biết tỷ lệ than khai thác được so với số mét lò đào chuẩn bị sản xuất (CBSX). Các chi phí tính trong giá thành than đã được hạch toán dựa trên hệ số mét lò đào và các chỉ tiêu kỹ thuật công nghệ tương tự, do đó nếu thực tế việc đào lò CBSX không đạt được như kế hoạch đề ra sẽ làm phát sinh các chi phí cần thiết để phải đào lò nhiều hơn ở phần khối lượng than sản xuất ở kỳ tiếp theo, do đó cần phải trích lập dự phòng trong tình huống này. Đối với khai thác lộ thiên, thì chỉ tiêu dự phòng đất đá bóc hụt hệ số và đối với dự phòng vận chuyển hụt cung độ cũng có ý nghĩa tương tự.

Khảo sát thực tế tại các DN khai thác than cho thấy có 13/18 DN (chiếm 72,22%) trích lập dự phòng chi phí hụt hệ số, hụt cung độ như: Công ty Than Khe Chàm, Công ty cổ phần Than Cọc Sáu, Công ty Than Khánh Hòa, Công ty cổ phần Than Mông Dương, Công ty cổ phần Than Quang Hanh, Công ty cổ phần Than Uông Bí…

Đo lường

Dự phòng chi phí mét lò đào hụt hệ số được xác định theo công thức (1).

(1)

Cách tính cũng áp dụng tương tự cho dự phòng chi phí đất đá bóc hụt hệ số.

Căn cứ vào kế hoạch sản xuất, kinh doanh năm được Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam (TKV) giao từ đầu năm, các đơn vị thuộc TKV xác định đơn giá mét đào lò hụt hệ số, đơn giá đất đá bóc hụt hệ số, đơn giá Khối lượng hàng hoá vận chuyển và cự ly vận chuyển thực tế (TKm).

Theo dõi và thống kê sản lượng than sản xuất, số lượng mét lò CBSX, mét lò xén thực hiện từng tháng trong năm, khối lượng đất đá bóc từng tháng trong năm, khối lượng T.Km vận chuyển từng tháng trong năm. Từ đó, có căn cứ để xác định dự phòng chi phí mét lò đào hụt hệ số, đất đá bóc hụt hệ số, vận chuyển hụt cung độ.