Ghi nhận tại Diễn đàn Phát triển Khu công nghiệp (KCN) Việt Nam 2025 với chủ đề “Thúc đẩy phát triển Khu công nghiệp: Giải pháp toàn diện và Đầu tư bền vững” do Liên Chi hội Bất động sản công nghiệp Việt Nam thuộc Hiệp hội bất động sản Việt Nam (VNREA) phối hợp cùng IEC Consulting tổ chức ngày 29/5 cho thấy, Việt Nam hội tụ nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển các KCN thông minh, dựa trên các lợi thể về vị trí địa lý, động lực chính sách và nền tảng hạ tầng – nhân lực đang được cải thiện rõ rệt. Đáng chú ý là xu hướng đầu tư vào KCN xanh – thông minh cũng đang diễn ra mạnh mẽ với việc chuyển dịch chuỗi cung ứng toàn cầu của các Tập đoàn đa quốc gia sang Việt Nam ngày càng gia tăng do ảnh hưởng Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung và chiến lược “China+1”.

Chia sẻ thông tin cụ thể hơn tại Diễn đàn, ThS Nguyễn Văn Tiến - Phó Chủ tịch Liên Chi hội Bất động sản Công nghiệp Việt Nam cho biết, trong một vài năm gần đây, các KCN thông minh tại Việt Nam đang thu hút đầu tư vào các lĩnh vực có giá trị gia tăng cao, thân thiện môi trường và tích hợp công nghệ số. Trong đó đáng kể là các nhóm ngành có tiềm năng hấp dẫn như sản xuất điện tử – bán dẫn – linh kiện chính xác; công nghiệp xe điện và pin năng lượng với nhiều KCN hiện đang tích hợp năng lượng mặt trời áp mái để cấp điện xanh cho các ngành này.

Cùng với đó là ngành logistics với các trung tâm logistics tại KCN đang tích hợp robot, cảm biến và nền tảng quản lý thông minh nhằm tối ưu hóa chuỗi cung ứng; ngành năng lượng tái tạo và công nghiệp tuần hoàn với các KCN thông minh đang triển khai mô hình tuần hoàn kết hợp hệ thống xử lý nước thải, tái sử dụng năng lượng, phân loại rác và tích hợp điện mặt trời. Đồng thời là các dịch vụ kỹ thuật số hỗ trợ sản xuất với một số doanh nghiệp cung cấp phần mềm công nghiệp, dữ liệu lớn, dịch vụ bảo trì – vận hành từ xa, AI kiểm định và đào tạo số hóa đang có xu hướng đầu tư vào các KCN có nền tảng ICT mạnh và các trung tâm dữ liệu, mạng 5G chuyên biệt, hạ tầng Cloud  - hiện đang được xem là “xương sống” cho hoạt động sản xuất thông minh.

Ghi nhận thực tế tại một số KCN tại các tỉnh Bình Dương, Đồng Nai và Long An cũng cho thấy, tỷ lệ lấp đầy đạt từ 80-98%, đặc biệt với các dự án công nghệ cao. Ngoài ra là các ngành mới như năng lượng tái tạo, sản xuất pin lithium-ion và ô tô điện cũng đã và đang thu hút vốn FDI đầu tư vào các KCN ở các địa phương này.

Mặc dù vậy, Liên Chi hội Bất động sản Công nghiệp Việt Nam cũng chỉ ra rằng, phát triển KCN thông minh tại Việt Nam hiện cũng đang phải đối mặt với một số tồn tại, thách thức. Đó là hạ tầng kỹ thuật và xã hội chưa đồng bộ khi mà nhiều KCN vẫn thiếu nhà ở công nhân, dịch vụ xã hội, hạ tầng logistics và hệ thống xử lý môi trường đạt chuẩn. Cùng với đó là tình trạng phát triển thiếu liên kết giữa KCN với đô thị và các vùng kinh tế lân cận còn phổ biến.

Đáng chú ý là, tỷ lệ lấp đầy chưa cao với hơn 50% số KCN vẫn đang trong giai đoạn đền bù, giải phóng mặt bằng, thậm chí nhiều KCN chưa được khai thác hiệu quả, dẫn tới lãng phí tài nguyên đất và vốn đầu tư công. Bên cạnh đó, mặc dù nguồn lao động tại các KCN dồi dào nhưng kỹ năng còn hạn chế, thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, nhất là trong các lĩnh vực kỹ thuật số, tự động hóa, và quản trị sản xuất hiện đại.

Bổ sung thêm thực trạng hạn chế, bà Nguyễn Thị Dung – Phó Chủ tịch Liên Chi hội Bất động sản Công nghiệp Việt Nam nhìn nhận, điểm nghẽn về giải phóng mặt bằng tại các KCN cũng đang là trở ngại lớn ảnh hưởng đến việc nghiệm thu, quyết toán, dẫn đến thực tế là có những đoạn đường thi công xong nhiều năm không ai sử dụng vì không kết nối được. Chưa kể, các bộ tiêu chí để “đón đầu” xu hướng đầu tư vào các KCN thông minh còn chưa đồng bộ, nhất là các bộ tiêu chí về cấp phép, ưu đãi thuế – tín dụng cho các KCN thông minh áp dụng tuần hoàn nước, tái chế chất thải, sử dụng năng lượng sạch.

Khẳng định KCN thông minh không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn là động lực then chốt để Việt Nam vươn lên trở thành trung tâm sản xuất hiện đại và bền vững trong khu vực. Ông Nguyễn Văn Tiến cho rằng, trong thời gian tới, các bên liên quan cần tập trung vào việc tái cấu trúc quy hoạch, nâng cấp hạ tầng công nghệ, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, và thúc đẩy các mô hình KCN thông minh, xanh, tuần hoàn. Đây sẽ là nền tảng vững chắc để Việt Nam không chỉ thu hút dòng vốn FDI chất lượng mà còn khẳng định vị thế trong cuộc đua CMCN 4.0.

Về mặt lâu dài, trước hết cần triển khai đồng bộ các giải pháp, nhất là tư duy liên ngành, phối hợp liên vùng đẩy mạnh quy hoạch tích hợp vùng bởi KCN không thể đơn lẻ mà phải kết nối đồng bộ với đô thị, cảng biển, cao tốc và trung tâm đổi mới sáng tạo – giáo dục – hậu cần.

Thứ hai, cần hoàn thiện cơ chế hỗ trợ KCN thông minh thông qua xây dựng bộ tiêu chí cấp phép, ưu đãi thuế – tín dụng cho KCN áp dụng tuần hoàn nước, tái chế chất thải, sử dụng năng lượng sạch.

Thứ ba là phát triển hạ tầng số cho khu công nghiệp thông minh, trong đó tập trung ây dựng trung tâm điều hành IP, ứng dụng IoT, Big Data trong giám sát môi trường, an ninh, năng lượng và logistics. Ngoài ra, phải gắn đào tạo – công nghệ – công nghiệp thông qua hình thành các cụm liên kết “KCN – Trường nghề – Trung tâm đổi mới sáng tạo” để từ đó tạo nguồn lao động kỹ thuật số, kỹ năng xanh, nhân lực AI – tự động hóa, sẵn sàng phục vụ sản xuất thông minh. Và cuối cùng là thiết lập các nền tảng xúc tiến đầu tư số, công khai dữ liệu quy hoạch, đất đai, logistics, dịch vụ hỗ trợ, từ đó giảm chi phí tiếp cận thông tin và tăng hiệu quả thu hút nhà đầu tư vào KCN thông minh tại Việt Nam.