Cách đây 7 năm, các đô thị lớn của nước ta, đi đầu là Hà Nội, đã thực hiện việc cải tạo hệ thống chợ theo mô hình hiện đại, kết hợp giữa trung tâm thương mại và chợ truyền thống. Đến nay, Hà Nội đã có 5 chợ kết hợp với trung tâm thương mại đưa vào sử dụng, 2 chợ xây dựng thành trung tâm thương mại chuẩn bị đưa vào hoạt động. Thế nhưng, sau khi nhận thấy việc chuyển đổi chợ thành trung tâm thương mại hiệu quả không cao, Sở Công thương đã đánh giá lại và kiến nghị lãnh đạo thành phố rà soát lại quy mô, năng lực tài chính của các chủ đầu tư đối với các công trình chưa khởi công. UBND thành phố Hà Nội đã cho dừng 3 chợ dự định thực hiện theo mô hình này. Tình trạng tại Hà Nội cũng có thể thấy ở nhiều địa phương khác trên cả nước.

Thực tế này cho thấy chính quyền địa phương thời điểm những năm 2006 - 2007 đã hơi vội vàng khi lựa chọn cách ứng xử với chợ truyền thống. Khi ấy rất nhiều người tin rằng chỉ cần thay đổi hình thái kinh doanh là sẽ có ngay mô hình thương mại hiện đại. Nhưng mọi chuyện không đơn giản như vậy. Tập quán kinh doanh gần gũi và thói quen mua bán tại chợ truyền thốëng đã ăn sâu vào người dân. Thay đổi thói quen thâm căn cố đế là việc không hề dễ.

Vậy nếu như không cải tạo chợ truyền thống theo hướng xây dựng trung tâm thương mại, thì cần phát triển chợ theo hướng nào? Vì rõ ràng không thể tiếp tục để tình trạng chợ cóc, chợ tạm tồn tại ở các đô thị, vừa gây mất mỹ quan, vừa khó quản lý chất lượng hàng hóa, vệ sinh, an toàn thực phẩm. Thế nhưng, nếu cải tạo một cách áp đặt thì sẽ lại đi theo vết xe đổ của lần cải tạo trước.

Theo các chuyên gia, cần nhìn nhận chợ ở cả khía cạnh kinh tế và văn hóa. Tức là chợ tồn tại không chỉ để phục vụ nhu cầu mua bán, giao thương, mà còn thể hiện lối sống, nét văn hóa của một địa phương. Bởi vậy, đối với nhiều người, chợ là điểm đến không thể thiếu mỗi khi đi du lịch, dù trong nước hay nước ngoài. Ở khía cạnh kinh tế, chợ cũng thể hiện nhiều ưu điểm như hàng hóa tươi ngon hơn, giá cả hấp dẫn hơn, mua bán thuận tiện hơn và giao tiếp gần gũi hơn. Do đó, không thể thay đổi hoặc xóa bỏ chợ trong một sớm một chiều, mà đây là câu chuyện của 10 năm, 20 năm thậm chí là nhiều năm sau nữa. Thực tế, ở các quốc gia đang phát triển vẫn có chợ truyền thống tại các đô thị.

Hơn nữa, muốn có mạng lưới thương mại hiện đại thì điều quan trọng không phải là xóa bỏ chợ mà đưa hoạt động kinh doanh trong chợ trở nên văn minh và hiện đại hơn. Muốn làm được điều đó thì ngay từ bây giờ điều quan trọng là quy hoạch các chợ một cách ngăn nắp và bài bản hơn, bảo đảm các điều kiện cơ bản cho tiểu thương kinh doanh tại những địa điểm này. Quan trọng hơn nữa là cần tạo được mối liên kết giữa tiểu thương với các doanh nghiệp sản xuất trong nước, để vừa bảo đảm chất lượng hàng hóa trong chợ, vừa đưa được hàng Việt đến tay người tiêu dùng. Cần gắn quy hoạch phát triển chợ với quy hoạch phát triển địa phương, nhất là gắn với các khu đô thị mới, tránh tình trạng nơi thừa, nơi thiếu chợ. Cũng cần nghiên cứu những cách làm mới theo xu hướng từng bước hiện đại hóa các chợ truyền thống. Ví dụ như việc một số thành viên của Hiệp hội các nhà bán lẻ Việt Nam xây dựng siêu thị bên trong khuôn viên chợ và thành công với mô hình này cần được nghiên cứu kỹ để có thể nhân rộng.

Chợ truyền thống gắn bó mật thiết với đời sống của đại bộ phận người Việt. Do vậy, nếu ứng xử không khéo với chợ thì sẽ mất nhiều hơn được, kể cả về kinh tế và văn hóa.