Gia tăng số lượng các khu đất ngập nước

Các vùng đất ngập nước không chỉ đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế-xã hội, văn hóa và môi trường mà còn góp phần vào sự thịnh vượng của toàn cầu. Theo Chương trình Môi trường Liên hợp quốc, trung bình mỗi héc-ta san hô cung cấp 130.000 USD giá trị hàng hóa và dịch vụ, thậm chí có thể lên tới 1,2 triệu USD. Các vùng đất ngập nước ở Việt Nam đã cung cấp lương thực, thủy sản cho nhu cầu trong nước và xuất khẩu, đạt trên 10 tỷ USD năm 2017. Do đó, việc bảo tồn và phát triển bền vững các vùng đất ngập nước là một trong những mục tiêu để Việt Nam phát triển bền vững.

Theo Cục Bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học (Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường), Việt Nam có khoảng 12 triệu héc-ta đất ngập nước, được phân bố ở mọi vùng sinh thái với sự đa dạng về các kiểu loại và phong phú về đa dạng sinh học. Ước tính có khoảng 1.028 loài cá, 848 loài chim, 800 loài động vật không xương sống ở hệ sinh thái nước ngọt. Có trên 11.000 loài sống ở hệ sinh thái đất ngập nước biển, ven biển với 6.300 loài sinh vật đáy, 2.500 loài cá, 653 loài rong biển, trên 300 loài san hô, 94 loài cây ngập mặn, 15 loài rắn biển và 25 loài động vật biển có vú.

Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Võ Tuấn Nhân cho biết: Hiện Việt Nam có 9 khu đất ngập nước được công nhận là khu Ramsar (đất ngập nước) thế giới gồm: Vườn quốc gia Xuân Thủy (Nam Định), Khu hệ đất ngập nước Bàu Sấu nằm trong Vườn quốc gia Cát Tiên (Đồng Nai), Vườn quốc gia Ba Bể (Bắc Kạn), Vườn quốc gia Tràm Chim (Đồng Tháp), Khu bảo tồn đất ngập nước Láng Sen (Long An), Vườn quốc gia U Minh Thượng (Kiên Giang), Vườn quốc gia Mũi Cà Mau (Cà Mau), Vườn quốc gia Côn Đảo (Bà Rịa-Vũng Tàu), Khu bảo tồn đất ngập nước Vân Long (Ninh Bình). Năm 2020, Việt Nam công bố thành lập thêm được 2 khu bảo tồn đất ngập nước gồm Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tam Giang-Cầu Hai (Thừa Thiên-Huế) và Khu bảo tồn đất ngập nước Thái Thụy (Thái Bình). Định hướng xây dựng chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học giai đoạn 2021-2030, Việt Nam sẽ tăng số lượng khu đất ngập nước được quốc tế công nhận lên 14 khu.

Bảo tồn và sử dụng bền vững

Việt Nam là quốc gia thứ 50 trên thế giới và đầu tiên của khu vực ASEAN chính thức tham gia Công ước Ramsar từ năm 1989. Hơn 30 năm gia nhập Công ước về các vùng đất ngập nước, Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản liên quan đến quản lý đất ngập nước, tạo cơ sở pháp lý trong việc quản lý và phát triển bền vững đất ngập nước ở Việt Nam. Trong đó, Nghị định số 109/2003/NĐ-CP là văn bản pháp lý đầu tiên quy định trực tiếp đến bảo tồn, sử dụng bền vững đất ngập nước, góp phần thực hiện hiệu quả cam kết của Việt Nam là quốc gia thành viên Công ước Ramsar. Việt Nam cũng kiểm soát và hạn chế các hoạt động khai thác trái phép tài nguyên đất ngập nước, đặc biệt là chuyển đổi mục đích sử dụng đất ngập nước; nâng cao ý thức và trách nhiệm của cộng đồng trong sử dụng, bảo vệ tài nguyên đất ngập nước.

Tuy nhiên, hệ thống pháp luật về đất ngập nước hiện chưa đáp ứng được yêu cầu quản lý trước sự biến động không ngừng về diện tích và chất lượng vùng đất ngập nước; nhận thức về tầm quan trọng, giá trị và chức năng của vùng đất ngập nước còn hạn chế; sự phối hợp của các cơ quan quản lý tài nguyên thiên nhiên các vùng đất ngập nước còn chưa thống nhất; các dịch vụ hệ sinh thái của vùng đất ngập nước chưa được chú trọng trong các quy hoạch phát triển kinh tế-xã hội; nguồn lực về tài chính, cơ chế đầu tư trong quản lý đất ngập nước còn thiếu nên các vùng đất ngập nước đang ngày càng bị tác động mạnh mẽ bởi các hoạt động phát triển kinh tế và biến đổi khí hậu.

Đến nay, Việt Nam có 4 Luật đề cập đến việc quản lý đất ngập nước gồm Luật Thủy sản, Luật Lâm nghiệp, Luật Đa dạng sinh học và Luật Bảo vệ môi trường 2020. Nhằm tăng cường hiệu quả quản lý các vùng đất ngập nước và thực hiện cam kết là quốc gia thành viên của Công ước Ramsar, Việt Nam đã ban hành Nghị định số 66/2019/NĐ-CP về bảo tồn và sử dụng bền vững các vùng đất ngập nước thay thế cho Nghị định số 109/2003. Nhờ đó đã thống nhất các quy định của pháp luật, phân công trách nhiệm trong quản lý đất ngập nước trên toàn quốc để phù hợp với xu hướng biến đổi của đất ngập nước, nâng cao hiệu quả bảo tồn và sử dụng "khôn khéo" đất ngập nước, đặc biệt là phát huy các giá trị dịch vụ, bảo vệ đặc tính sinh thái của các hệ sinh thái đất ngập nước có giá trị cao về đa dạng sinh học, môi trường và kinh tế-xã hội.

Đất ngập nước được quản lý dựa trên phương pháp tiếp cận hệ sinh thái, tổng hợp các đối tượng, các mối quan hệ qua lại tác động lên các thành phần của hệ sinh thái đất ngập nước và tính đến các yếu tố biến đổi khí hậu, xuyên biên giới. Vai trò, sự tham gia của cộng đồng dân cư sinh sống trên, xung quanh vùng đất ngập nước và các bên liên quan trong bảo tồn, sử dụng bền vững vùng đất ngập nước được tăng cường, đảm bảo cơ chế chia sẻ lợi ích công bằng, hợp lý về quyền lợi và nghĩa vụ giữa các bên liên quan trong việc sử dụng dịch vụ hệ sinh thái đất ngập nước.

Việt Nam khuyến khích tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước, cộng đồng dân cư đầu tư, tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường, bảo tồn đa dạng sinh học, bảo vệ các hệ sinh thái tự nhiên và loài chim di cư tại vùng đất ngập nước; phục hồi các vùng đất ngập nước quan trọng, các hệ sinh thái đất ngập nước tự nhiên đã bị suy thoái hoặc bị khai thác quá mức; duy trì và phòng ngừa sự biến đổi các đặc tính sinh thái vùng đất ngập nước; giám sát các hoạt động trên vùng đất ngập nước quan trọng; phát hiện và thông báo kịp thời với cơ quan chức năng về các hành vi vi phạm pháp luật về bảo tồn và sử dụng bền vững vùng đất ngập nước.

Việt Nam đang hỗ trợ xây dựng, nâng cấp, cải tạo cơ sở vật chất kỹ thuật quản lý và bảo tồn, sử dụng bền vững vùng đất ngập nước; xây dựng phát triển vùng đệm phục vụ bảo tồn và sử dụng bền vững các vùng đất ngập nước trong khu bảo tồn, các mô hình sinh kế bền vững tại vùng đệm khu bảo tồn đất ngập nước và mô hình bảo tồn và sử dụng bền vững vùng đất ngập nước quan trọng… Trong đó, ưu đãi các hoạt động phục hồi các sinh cảnh, môi trường sống của các loài nguy cấp, quý, hiếm; nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ; phục hồi đặc tính sinh thái vùng đất ngập nước quan trọng bị suy thoái; bảo tồn các loài nguy cấp, quý, hiếm; chuyển đổi các sinh kế bền vững về môi trường và hài hòa với thiên nhiên, đa dạng sinh học...

Năm 2020, khu Ramsar Bàu Sấu đã được Quỹ đất ngập nước Trung tâm khu vực Ramsar khu vực Đông Á (RRC-EA) tài trợ 10.000 USD để tăng cường sự tham gia của cộng đồng vào việc bảo tồn, sử dụng bền vững hệ sinh thái đất ngập nước khu Ramsar Bàu Sấu kết hợp với các hoạt động sản xuất nông nghiệp thân thiện với môi trường ở vùng đệm.