Tại hội thảo, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Nguyễn Phương Tuấn cho biết, Dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (Dự thảo Luật) vừa được trình ra Quốc hội cho ý kiến và nhận được nhiều ý kiến đóng góp. Ngay sau đó, cơ quan soạn thảo và cơ quan thẩm tra đã khẩn trương tiếp thu, chỉnh lý. Đồng thời tiếp tục được đưa ra góp ý tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.

Tại hội thảo, các đại biểu cho rằng, Dự thảo Luật lần này mang nhiều điểm mới về cơ chế tài chính, được kỳ vọng sẽ nâng bước cho người làm khoa học. Cụ thể như tại Điều 60, Dự thảo Luật về ngân sách nhà nước cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Trong đó quy định, Nhà nước đảm bảo chi cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo tối thiểu 2% trong nguồn tổng chi ít nhất 3% ngân sách nhà nước cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số và tăng dần theo yêu cầu phát triển để thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước trong từng thời kỳ.

Hay quy định về chi ngân sách Nhà nước cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo có thêm nhiều cơ chế chi đột phá như: chi thực hiện chính sách hỗ trợ thu hút, sử dụng, đãi ngộ cá nhân hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Hay chi cấp vốn điều lệ cho các quỹ đầu tư mạo hiểm; chi quản lý và hoạt động của Quỹ phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia, Quỹ Đổi mới công nghệ, Quỹ phát triển khoa học và công nghệ và đổi mới sáng tạo của bộ, ngành, địa phương. Chi cho hoạt động hợp tác quốc tế trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Đặc biệt, tại Điều 9 Dự thảo Luật cũng có quy định mới về chấp nhận rủi ro trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Trong đó, xác định việc loại trừ trách nhiệm thuộc nhiều trường hợp sử dụng ngân sách Nhà nước trong nghiên cứu khoa học.

Đơn cử, tổ chức, cá nhân thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo không bị truy cứu trách nhiệm hành chính hoặc trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước nếu đã tuân thủ đầy đủ quy trình, quy định trong quá trình triển khai và không có hành vi gian lận, cố ý vi phạm pháp luật hoặc sử dụng sai mục tiêu, phạm vi kinh phí.

Hoặc, tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo sử dụng ngân sách Nhà nước hoặc kinh phí của doanh nghiệp nhà nước không phải hoàn trả kinh phí đã sử dụng đúng mục tiêu, phạm vi. Với điều kiện nếu đã thực hiện đầy đủ quy định quản lý nhiệm vụ, quy trình, nội dung nghiên cứu, biện pháp phòng ngừa rủi ro nhưng kết quả nghiên cứu không đạt mục tiêu hoặc sản phẩm không được thị trường chấp nhận…

Tuy nhiên, bên cạnh các quy định mới về cơ chế tài chính khá cởi mở thì một số đại biểu cũng bày tỏ quan ngại về công tác thực hiện, đặc biệt là kiểm toán sẽ gây e ngại với người làm nghiên cứu.

Bà Nguyễn Thị Thu Sương - Trưởng phòng Phát triển Khoa học công nghệ, Sở khoa học công nghệ TP. Hồ Chí Minh cho rằng, việc kiểm toán theo tư duy cũ vẫn đang là rào cản đối với người làm ngiên cứu khoa học.

Bà Sương dẫn chứng câu chuyện vướng mắc mới đây tại đơn vị khi Đoàn kiểm toán làm việc về một dự án nghiên cứu giống lúa mới. Đoàn đặt vấn đề trong quá trình tạo giống cây sẽ có hoạt động thử nghiệm trồng, đánh giá sản phẩm và có thành phẩm bán ra thị trường. Vậy, "tiền bán sản phẩm là lúa trong quá trình nghiên cứu đi đâu?"

Chủ nhiệm đề tài cho biết, nông dân phối hợp nghiên cứu lấy số lúa này, đồng thời viện dẫn Nghị quyết 193 có cơ chế tài chính rất cởi mở, giao quyền quản lý kết quả nghiên cứu cho tổ chức chủ trì.

Tuy nhiên, Đoàn kiểm toán vẫn cho rằng phải xem lại việc này có phải là "thất thoát tài sản nhà nước" hay không, đồng thời sẽ kiến nghị Trung ương.

Từ thực tế đó bà Sương kiến nghị, cần phải thay đổi tư duy kiểm toán đã quá cũ. Nếu không, chính kiểm toán sẽ là rào cản của công tác nghiên cứu khoa học.

Đồng quan điểm, PGS.TS Hồ Quốc Bằng - Đại học quốc gia TP. Hồ Chí Minh cho rằng, Nghị quyết 57 về đột phá khoa học công nghệ với mục tiêu nhà trường, nhà nước, và doanh nghiệp phối hợp được với nhau. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều rào cản lớn để làm được việc này.

Đơn cử như việc định giá sản phẩm khoa học công nghệ hình thành từ nhiệm vụ sử dụng ngân sách nhà nước. Câu chuyện này rất khó và dễ bị quy trách nhiệm nếu định giá sai hoặc không “thuận” theo quan điểm kiểm tra tài chính sau này, ông Bằng cho biết.

Theo TS. Thái Thị Tuyết Dung - Phó Trưởng ban phụ trách Ban Thanh tra - Pháp chế (Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh), cần bổ sung quy định về cơ chế đồng tài trợ ngân sách nhà nước với doanh nghiệp khi thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ có sự tham gia của viện, trường.

Ngoài ra, theo bà Dung, việc ưu đãi thuế, khấu trừ chi phí nghiên cứu và phát triển cho doanh nghiệp và quyền sở hữu kết quả nghiên cứu cần được phân bổ công bằng, minh bạch. Bên cạnh đó, cần bổ sung yêu cầu lập báo cáo tài chính riêng cho từng nhiệm vụ và có thể kiểm toán độc lập, đặc biệt trong trường hợp có sự tham gia tài trợ của nhiều chủ thể.

Ông Nguyễn Nam Hải - Vụ trưởng Kế hoạch Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ bày tỏ đồng tình với các đại biểu khi cho rằng, khó khăn vẫn nằm ở khâu thực thi và nỗi sợ bị kiểm tra, kiểm toán về sau.

Theo ông, nỗi sợ này xuất phát từ việc thương lượng giá trị. Đơn cử, cùng một công trình, chỗ này bán 100 đồng thu về một đồng trong khi chỗ khác thu về 3 đồng, như vậy có thể bị xem xét lại bởi cơ quan kiểm tra, kiểm toán.

Bên cạnh đó, đối với những khó khăn khi xem kết quả nghiên cứu khoa học và tài sản công, ông Nam Hải cũng thông tin, trong bản Dự thảo sửa đổi Luật Tài sản công 2025, Bộ Tài chính đã đề xuất loại bỏ toàn bộ quy định về quản lý tài sản hình thành từ hoạt động khoa học và công nghệ. Thay vào đó, sẽ giao cho Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, các văn bản chuyên ngành quy định chi tiết việc sở hữu, định giá, chuyển giao các kết quả nghiên cứu. Việc này kỳ vọng sẽ tạo thuận lợi nhiều hơn cho những người làm công tác khoa học.

Dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo gồm 8 Chương và 83 Điều (tăng 2 Điều so với Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013). Cho tới khi Dự án Luật này được các đại biểu Quốc hội thông qua, Ban soạn thảo tiếp tục tổ chức lấy ý kiến đóng góp để hoàn thiện.