Các giao dịch tiền ảo sử dụng chiêu thức ‘pump and dump’ (tạm dịch: thổi giá lên rồi sau đó xả hàng) là bất hợp pháp ở hầu hết các thị trường và khiến cho các nhà đầu tư có nguy cơ thua lỗ lớn.

Một số nhà giao dịch tiền ảo đang sử dụng ứng dụng tin nhắn bảo mật Telegram để sắp xếp các trò gian lận. Chiến lược của họ là đột ngột làm tăng giá một đơn vị tiền ảo bằng cách phối hợp với một vài người mua để hành động ở những thời điểm cụ thể.

Khi giá tăng sẽ thu hút các nhà đầu tư khác tham gia đầu tư. Những người thổi giá (pumpers) sẽ nhanh chóng bán những đồng tiền ảo để kiếm lời. Các đồng tiền này sẽ giảm giá chỉ vài phút sau khi tăng giá, khiến các nhà đầu tư thuộc sóng đầu tư thứ hai thiệt hại.

Cách thức lừa đảo tương tự đã được thực hiện trên sàn chứng khoán bởi “Sói già Phố Wall” Jordan Belfort, người đã bị kết án về tội lừa đảo trên thị trường chứng khoán. Vụ việc này sau đó đã được đưa vào một bộ phim với sự tham gia của Leonardo DiCaprio.

Trang Business Insider đã quan sát được những âm mưu ‘pump and dump’ đối với các đồng tiền ảo UBQ, VCash, Chill Coin, Magi Coin và Indorse trong hai tuần qua. Tất cả các trò gian lận đều diễn ra trên sàn giao dịch Bittrex ở Las Vegas và sàn giao dịch Yobit của Nga.

Ben Yates, một cộng sự cao cấp của hãng luật RPC, người đã theo dõi sát sao vấn đề này cho biết: “Chỉ bằng việc quan sát thông thường đã có thể thấy hoạt động này đang diễn ra tràn lan, đặc biệt là đối với những đồng altcoin (những loại tiền ảo khác với bitcoin) có lượng lưu thông nhỏ hơn”.

Các giao dịch và thị trường tiền ảo không được kiểm soát ở hầu hết mọi nơi trên thế giới, do đó các hoạt động này không phải là bất hợp pháp. Tuy nhiên, chúng cho thấy những rủi ro liên quan đến khía cạnh mới này của ngành tài chính. Trong năm 2017, ngành kinh doanh tiền ảo đã thu hút được một số lượng tiền đầu tư rất lớn nhưng lại bị các nhà phê bình coi như một “Miền Tây hoang dã”.

Hành động ‘pump and dump’ là bất hợp pháp trên các thị trường chứng khoán có sự quản lý của nhà nước như thị trường chứng khoán London và New York. Một số luật sư về chứng khoán của trang Business Insider đã có ý kiến rằng giao dịch tiền ảo cũng phải được quản lý với cách thức tương tự như các giao dịch chứng khoán khác. Ủy ban chứng khoán và sàn giao dịch Hoa Kỳ (SEC) cho biết, giao dịch tiền kỹ thuật số có thể được quản lý bởi những qui định chứng khoán hiện hành, nhưng cho đến nay việc thực thi chưa được coi trọng.

Thị trường trị giá 200 tỷ USD

Giao dịch tiền ảo đã bùng nổ trong năm nay sau thành công của đợt IPO đầu tiên (với tiền ảo gọi là ICO), theo đó các công ty khởi nghiệp phát hành đồng tiền kỹ thuật số để đổi lấy tiền mặt được sử dụng để tài trợ cho các dự án của họ. Những đồng tiền này được giao dịch trên các sàn giao dịch trực tuyến và có tính thanh khoản cao.

Theo trang CoinMarketCap.com, hơn 3 tỉ USD đã được huy động thông qua các đợt ICO trong năm nay và giờ đây đã có hơn 1.200 loại tiền kỹ thuật số được lưu hành. Những nhân vật nổi tiếng như Paris Hilton, võ sĩ quyền anh Floyd Mayweather, rapper The Game và DJ Khaled đều công khai ủng hộ các đợt ICO này, giúp nâng cao vị thế của đồng tiền kỹ thuật số.

Trong lúc các nhà đầu tư cá nhân đang đổ xô vào thị trường mới này thì nhiều người đã lên tiếng cảnh báo về những nguy cơ tiềm ẩn của thị trường mới nổi này.

Bản thân Belfort, người đã từng bị kết án 22 tháng tù vì tội gian lận chứng khoán và rửa tiền vào năm 2000, gần đây cho biết các đợt ICO tiền ảo là “trò lửa đảo lớn nhất từ trước đến giờ” và còn “tệ hơn bất điều gì mà tôi đã từng làm”. 

Ủy ban giám sát thị trường chứng khoán và thị trường châu Âu (ESMA ) hôm thứ Hai cho rằng các đợt ICO tiền ảo là “những khoản đầu tư có tính đầu cơ và rủi ro cực kỳ cao” và “nhiều đồng tiền ảo... không có giá trị nội tại nào khác... ngoài việc chúng được sử dụng để tiếp cận hoặc sử dụng một dịch vụ hoặc sản phẩm”. ESMA cũng cảnh báo nhà đầu tư có thể sẽ mất trắng số tiền đầu tư của mình.

Bất chấp những cảnh báo tương tự từ các cơ quan quản lý khác, thị trường tiền ảo vẫn tiếp tục "lên hương" và đạt giá trị gần 200 tỷ USD trong năm nay. Các đồng tiền ảo nổi tiếng như Bitcoin, Ethereum và Bitcoin Cash chiếm 80% giá trị thị trường, có nghĩa là một số lượng lớn các đồng tiền khác có giá trị thấp đang được lưu hành. Hầu hết những đồng tiền có giá trị nhỏ này có khối lượng giao dịch thấp, khiến chúng là mục tiêu chính của ‘pump and dump’.

Lũng đoạn thị trường

Các vụ lừa đảo ‘pump and dump’ liên quan đến việc thổi phồng giá trị của một tài sản một cách giả tạo trước khi bán nó cho các nhà đầu tư “ngây thơ” ở mức giá cao hơn.

Những kẻ lừa đảo phối hợp với nhau để mua một loại tiền nhất định trên một sàn giao dịch nhất định tại một thời thời gian định sẵn. Làn sóng cầu này sẽ đẩy giá đồng tiền đó lên.

Sau đó những kẻ thổi giá này sử dụng các phương tiện truyền thông xã hội, các diễn đàn thảo luận trực tuyến và bản tin để thu hút những người mua mới. Họ thường lập luận rằng giá tăng đột biến là dấu hiệu của sự hồi phục bền vững. Những kẻ này sau đó xả toàn bộ những đồng tiền mà họ nắm giữ cho những người mua mới với giá cao hơn. Trong hầu hết các trường hợp, hoạt động xả hàng đồng loạt này sẽ kéo giá về mức giá trước khi bị thổi.

Hiện chưa rõ những người tham gia vào hoạt động ‘pump and dump’ này được lợi như thế nào, vì không có gì để đảm bảo rằng họ sẽ thu hút được đủ số người mua mới vào thị trường khi thổi giá.

Mati Greenspan, chuyên gia phân tích thị trường cao cấp tại eToro cho biết: “Chiêu thức ‘pump and dump’ thực sự đang là một vấn đề nhức nhối. Ngoài việc đó là hoạt động bất hợp pháp và phi đạo đức, hậu quả mà nó để lại là không thể lường trước”. 

Hành động gây lũng đoạn thị trường là bất hợp pháp tại các thị trường được quản lý dù các thành viên tham gia thị trường có được hưởng lợi hay không.

Ben Kingsley, thành viên điều hành của hãng luật Slaughter & May, chuyên gia về luật tài chính, nói rằng: “Khi một người nói rằng ‘Điều này thật là tuyệt vời, tôi rất ngạc nhiên vì mọi người không đổ xô vào thị trường này’ theo kiểu kích thích nhu cầu và sau đó tiến hành bán ra tại thị trường đó, thì đó là một thị trường bị thao túng”.

Ben Yates của hãng luật RPC cho biết: "Các hoạt động ‘pump and dump’ mà chúng ta đang thấy trên thị trường tiền tiền ảo nếu xảy ra trên thị trường chứng khoán thì đó là sự vi phạm nghiêm trọng pháp luật hiện hành về chứng khoán. Đây là ví dụ điển hình có thể đưa vào sách giáo khoa về thao túng thị trường và lừa đảo”. 

PumpKing Community – tổ chức của những kẻ lừa đảo

Những kẻ thao túng thị trường thậm chí không thèm che giấu những hoạt động của họ. Việc thổi giá tiền ảo thường được đề cập đến trong các nhóm sử dụng ứng dụng Telegram nơi chúng được tổ chức.

Một nhóm với tên gọi PumpKing Community, chứa các link liên kết “Hướng dẫn thổi giá trên Bittrex” và các liên kết đến các nhóm Facebook và các kênh Telegram, nơi những kẻ thổi giá có thể thu hút các nhà đầu tư mới vào thị trường.

Các kênh này thu hút người tham gia để lừa đảo với lời hứa về sự giàu có và lợi nhuận nhanh chóng. Hướng dẫn của PumpKing cho biết: “Phương thức PUMP của chúng tôi sẽ bao gồm 4 giai đoạn chính và chúng tôi đặc biệt khuyên bạn nên chia khoản đầu tư của bạn thành 3 phần để đạt được lợi nhuận tối đa”. 

PumpKing Community được điều hành bởi một người dùng Telegram với tên gọi Ton Montana – tên được lấy theo nhân vật trùm ma túy trong bộ phim “Gã mặt sẹo”.

Telegram là một ứng dụng được mã hóa cao, cho phép người dùng có thể ẩn danh, đồng nghĩa với việc rất khó để theo dõi những người tham gia. Trong trường hợp của Ton Montana, hắn đã không trả lời tin nhắn từ trang Business Insider.

Hiện chưa rõ có bao nhiêu người tham gia vào hoạt động ‘pump and dump’, nhưng các nhóm này có đến hàng ngàn thành viên. Riêng PumpKing Community đã có hơn 14.000 thành viên.

Michael Jackson, một nhà đầu tư mạo hiểm tại Mangrove Capital, người đã nghiên cứu thị trường ICO, nói rằng: "Tôi nghĩ rằng việc lừa đảo diễn ra khá phổ biến vì đó là một điều khá tự nhiên. Nhiều người trong số những kẻ tham gia trò ‘pump and dump’ này có thể cho rằng đây chỉ là một chiến dịch PR một cách tự nhiên". 

Ông nói thêm: "Tất nhiên, trong những môi trường được quản lý, các hoạt động như thế này sẽ chấm dứt rất nhanh với việc các thủ phạm sẽ bị ngồi tù". 

Một bí mật mở

Kiến thức về ‘pump and dump’ dường như là một bí mật mở đối với nhiều nhà giao dịch tiền ảo. Một số người đã viết bài đăng trên các blog để cảnh báo các nhà giao dịch và đầu tư tiền ảo mới vào nghề phải cảnh giác.

Một nhà giao dịch tiền ảo tại Ấn Độ có tên là Abdul Qadir Faridi đã viết trong một bài đăng trên blog vào tháng 7, rằng những người “kiếm được lợi nhuận từ hoạt động ‘pump and dump’ này gián tiếp đánh cắp tiền của một số thành viên mới hoặc tiền của người mua với giá cao hơn sau khi giá tăng”. 

Brian Schuster đã viết trong một bài đăng trên blog: “Nhiều người mua tiền ảo ở mức giá đỉnh sẽ thấy giá trị của chúng giảm dần. Họ trở thành mục tiêu thực sự của trò ‘pump and dump’, họ phải trả gấp 10 lần cho những người trong cuộc chỉ để sở hữu một đồng tiền ảo thực chất không có giá trị. Và một khi giá của nó tăng và giảm như vậy thì hầu như không bao giờ trở lại giá trị cũ”. 

"Các nhà quản lý sẽ từ từ tiến tới một giải pháp"

Hoạt động 'pump and dump' tồn tại bởi thị trường và giao dịch tiền ảo phần lớn không được kiểm soát. Các cơ quan giám sát tài chính trên toàn thế giới chỉ mới kiểm soát các vụ IPO tiền ảo, chẳng hạn như cơ quan quản lý của Mỹ và Anh cảnh báo các nhà đầu tư về rủi ro của thị trường. Trung Quốc đã cấm ICO và sàn giao dịch tiền ảo.

Ben Kingsley cho biết ông cho rằng các nhà quản lý “nên” áp dụng cách tiếp cận tương tự như các giao dịch chứng khoán khác để bảo vệ những nhà đầu tư khỏi những trò gian lận trong thế giới kinh doanh tiền ảo này vì “nó cũng tạo ra những thiệt hại tương tự”. 

Ông nói: “Điều này khiến các nhà đầu tư “ngây thơ” phải chịu tổn thất và nó làm suy yếu tính liêm chính của thị trường này”. 

"Tuy nhiên vẫn tồn tại một số hoạt động làm tăng giá chính đáng diễn ra trên thị trường tiền ảo và các đợt ICO. Nhưng vấn đề là khi bạn hành động mà không dám chắc về bản chất của hành động đó, nó sẽ khiến bạn thiếu tự tin”. 

Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán và sàn giao dịch Hoa Kỳ cho biết hồi đầu tháng này, ông chưa nhận thấy có một ICO nào không có đủ các dấu hiệu đảm bảo an toàn, điều này cho thấy cơ quan giám sát có ý định điều chỉnh thị trường này giống như đã làm với thị trường chứng khoán.

Hiện vẫn chưa rõ liệu các sàn giao dịch Yobit và Bittrex có nhận thức được rằng các hoạt động ‘pump and dump’ đang diễn ra trên sàn của họ hay không. Phía Yobit chưa có câu trả lời khi được Business Insider hỏi.  

Khi được hỏi bởi Business Insider, sàn giao dịch Bittrex cho biết: “Do sự tăng trưởng chưa từng có trong một khoảng thời gian tương đối ngắn, chúng tôi cần thêm thời gian để trả lời những câu hỏi mà Business Insider đưa ra”. 

Thông điệp này đã không đưa ra bình luận cụ thể nào đối với những vấn đề mà Business Insider đưa ra đối với họ. Ngoài ra Bittrex cũng cho biết sàn giao dịch này đã “chủ động đào tạo nhân sự mới và tinh giản hệ thống hỗ trợ để giải quyết tốt hơn các nhu cầu”.

Bittrex quảng cáo trên trang web của mình rằng họ là “một trong những công ty đầu tiên đăng ký sử dụng Bitlicense của New York”, một loại giấy phép kinh doanh bitcoin do Sở Tài chính New York (NYDFS) cấp. NYDFS đã từ chối bình luận về vấn đề ‘pump and dump’ trên thị trường giao dịch tiền ảo hay liệu họ có đang điều tra hoạt động của Bittrex hay không.

Ủy ban chứng khoán và sàn giao dịch Hoa Kỳ đã từ chối bình luận. Trước đó họ đã cảnh báo rằng hầu hết các đồng tiền phát hành trong các đợt ICO chắc chắn đủ điều kiện như một chứng khoán và do đó phải tuân thủ các quy định tương tự, đồng thời cũng cảnh báo các nhà đầu tư nên thận trọng với việc ủng hộ tiền ảo của những người nổi tiếng.

Michael Jackson của Mangrove Capital nói rằng: "Các nhà quản lý sẽ dần tiến tới một giải pháp, thừa nhận giá trị của ICO về dài hạn, với điều kiện phải có một khuôn khổ pháp lý tương ứng với các khung hình phạt đủ sức răn đe các vi phạm”. 

Michael Jackson tin rằng thị trường sẽ chuyển sang chế độ tự điều tiết, các sàn giao dịch phải đảm bảo những người tham gia “hành động theo những phương thức nhất định với qui trình tốt” giống như thị trường chứng khoán và thị trường bảo hiểm của Lloyd's London.