Làm thế nào để phát huy các quan hệ chính trị tốt đẹp tương xứng với mối quan hệ kinh tế giữa Việt Nam với các nước; Những kinh nghiệm thành công và thất bại của các nước trong điều hành cụ thể chính sách của cơ chế thị trường để áp dụng vào nước ta; Cơ chế phối hợp ra sao giữa các cơ quan ngoại giao với các bộ ngành và địa phương để phát huy hiệu quả kinh tế. Rất nhiều vấn đề đã được đặt ra trong cuộc họp Tổng kết Ban Chỉ đạo Ngoại giao kinh tế tuần qua.

Thu hút vốn ngoại

Việt Nam đã trở thành nước có mức thu nhập trung bình vài năm trước đây khi thu nhập bình quân đạt trên 1.305 USD/đầu người một năm. Với kết quả này, thông thường Việt Nam sẽ phải chuyển từ nhóm nước vay của Ngân hàng Thế giới (WB) từ IDA (không lãi suất, kéo dài 35-40 năm) sang vay IBRD (có lãi suất, đáo hạn ngắn hơn).

Tuy nhiên, với việc Việt Nam là một trong những nước sử dụng nguồn vốn vay hiệu quả nhất của WB, cùng với sự hợp tác tốt đẹp giữa Việt Nam và WB nhiều năm qua và sự vận động khéo léo của các bên, chúng ta tiếp tục được nhận vốn vay IDA từ WB trong ba năm tiếp theo (2014-2017) với số tiền hàng tỷ USD. Đây chính là một trong những kết quả cụ thể của Ngoại giao kinh tế trong năm qua, một sự tính toán hợp lý các bước chuẩn bị của các cấp, các ngành.

Thu hút nguồn vốn, đặc biệt nguồn vốn từ nước ngoài, tiếp tục là vấn đề vô cùng quan trọng đối với Việt Nam. Trong bối cảnh kinh tế thế giới vẫn chưa thoát khỏi khó khăn, nền kinh tế trong nước chưa thực sự vững chắc, sản xuất của các doanh nghiệp Việt Nam còn đình đốn thì những nguồn vốn nước ngoài bất kể từ FDI, ODA, các nguồn vay khác và kiều hối, xuất khẩu hàng hóa, lao động đều rất cần thiết, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Bùi Thanh Sơn nhấn mạnh.

Để thu hút các nguồn ngoại tệ này, trước hết đòi hỏi các chính sách kêu gọi đầu tư, sử dụng vốn đúng đắn của Nhà nước và sự năng động của doanh nghiệp, ngoài ra, chúng ta cần phải tận dụng sáng tạo và hiệu quả các mối quan hệ chính trị ngoại giao các cấp. Nga đồng ý cho Việt Nam khai thác dầu tại đất của họ, Nhật Bản, Hàn Quốc tăng ODA cho Việt Nam, Mỹ hủy thuế bán phá giá tôm là những minh chứng cho sự vận động chuyển hóa thành công từ các mối quan hệ đối tác chính trị tốt đẹp đến kinh tế của mình.

Trong lĩnh vực này, theo Trợ lí Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Văn Thảo, vai trò tham mưu cho chính phủ, các ngành, địa phương và doanh nghiệp của các cơ quan đại diện, cán bộ ngoại giao là rất quan trọng bởi họ hiểu hơn ai hết về các đối tác, chính sách kinh tế nước sở tại cũng như vai trò cá nhân trong các cuộc đàm phán.

Năm 2014, Việt Nam tham gia đàm phán 6 Hiệp định thương mại tự do khu vực cũng như song phương, việc thông tin về các địa bàn hết sức quan trọng trước khi các bộ, ngành và doanh nghiệp vào cuộc. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần phải lựa chọn địa bàn nào cho phù hợp, đối tác nào thích hợp để làm "điểm" chứ không dàn trải, thiếu hiệu quả, ông Thảo nói rõ.

Tham mưu chính sách

Tham mưu giúp Chính phủ và các Bộ ngành xử lí các vấn đề kinh tế trong quá trình hội nhập sâu rộng với thế giới trong đó có tái cơ cấu nền kinh tế, cải cách doanh nghiệp nhà nước (DNNN), thúc đẩy tăng trưởng và kiềm chế lạm phát là một trọng tâm của Ngoại giao kinh tế. Tuy nhiên, những tham mưu này cần dựa trên đánh giá của các chuyên gia nước ngoài khi họ xử lí các vấn đề tương tự tại các nước cũng như đánh giá của họ về những biến chuyển kinh tế của Việt Nam để tránh trùng lắp với nghiên cứu trong nước.

Thí dụ, bà Victoria Kwakwa, Giám đốc WB tại Việt Nam đánh giá cao nỗ lực ổn định kinh tế vĩ mô của Chính phủ Việt Nam, song bà Kwakwa cũng cho rằng, tăng trưởng kinh tế trong nước vẫn còn chậm chạp, tác động của khu vực nước ngoài lên khu vực kinh tế tư nhân đã giảm sút do mức độ tin tưởng của người tiêu dùng và doanh nghiệp còn thấp, khu vực kinh tế quốc doanh trì trệ. Giám đốc WB tại Việt Nam khuyến nghị, Chính phủ cần tiếp tục ổn định kinh tế vĩ mô, khôi phục ngành tài chính ngân hàng và kinh tế quốc doanh, tạo sân chơi bình đẳng cho kinh tế tư nhân, đẩy nhanh tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước và khu vực tài chính. Đây thực sự là khuyến cáo cần thiết của tổ chức tài chính quốc tế hàng đầu cung cấp những khoản vay lớn cho Việt Nam hơn 20 năm qua.

Gần đây, công tác tư vấn chính sách của Ngoại giao kinh tế đạt được kết quả đáng khích lệ qua những báo cáo thường xuyên về kinh tế thế giới cũng như Việt Nam phục vụ phiên họp Chính phủ, thực hiện nhiều nghiên cứu chuyên sâu về các chủ đề kinh tế quốc tế và thiết lập thêm kênh tư vấn cho Chính phủ như tổ chức hội nghị kinh tế đối ngoại, hội thảo quốc tế, mời học giả danh tiếng thế giới đến Việt Nam, trong đó có nhiều người đạt giải Nobel kinh tế, nguyên lãnh đạo các nước.

Cùng với đó, sự phối hợp, hỗ trợ của cán bộ đối ngoại với các bộ ngành, địa phương và doanh nghiệp trong việc triển khai hoạt động kinh tế đối ngoại được nhiều đại biểu nêu trong buổi tổng kết. Năm 2013 đánh dấu việc vận động nhiều đoàn khách nước ngoài đến với các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp, tiêu biểu như đoàn chính khách, đại diện các cơ quan quan trọng của Anh, đoàn 80 doanh nghiệp của Nhật Bản, đoàn TP. San Fransisco (Mỹ), trong đó nhiều doanh nghiệp của ta đã ký được nhiều hợp đồng đầu tư, xuất khẩu với bạn.

Năm 2013 đi qua với thành tích nổi bật của đối ngoại Việt Nam, tuy nhiên, mục đích cuối cùng của cả bộ máy vẫn là làm sao duy trì hòa bình, ổn định chính trị, thúc đẩy phát triển kinh tế và nâng cao mức sống của người dân. Rõ ràng, với những điểm còn hạn chế của nền kinh tế Việt Nam, Ngoại giao kinh tế còn rất nhiều dư địa để phấn đấu thời gian tới.