Trong Báo cáo giải trình, tiếp thu chỉnh lý dự thảo Luật trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội lần này, có 4 nhóm vấn đề lớn dự kiến tiếp thu chỉnh lý.

Đó là: Nhóm vấn đề về cải cách thủ tục hải quan, hiện đại hóa quản lý hải quan; Nhóm vấn đề về tổ chức bộ máy và nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động hải quan, tăng cường công tác phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới; Nhóm vấn đề sửa đổi, bổ sung nhằm bảo đảm tính thống nhất của pháp luật; Nhóm vấn đề cần được quy định cụ thể trong Luật mà không giao ban hành văn bản quy định chi tiết.

Bảo đảm chặt chẽ trong việc thành lập tổ chức hải quan

Về hệ thống tổ chức hải quan (Điều 13), có 3 loại ý kiến khác nhau. Loại ý kiến thứ nhất tán thành với quy định dự thảo Luật. Loại ý kiến thứ hai đề nghị không tổ chức nhiều cục hải quan trên địa bàn một tỉnh, thành phố; việc tổ chức hải quan phải đảm bảo yêu cầu không tăng biên chế, không tăng tổ chức bộ máy; đồng thời đề nghị quy định các tiêu chí cụ thể để thành lập, tổ chức lại các cục hải quan. Loại ý kiến thứ ba cho rằng việc tổ chức hệ thống hải quan cần gắn với hệ thống hành chính trên địa bàn; đồng thời đề nghị cần làm rõ quan hệ giữa cơ quan hải quan với chính quyền địa phương.

Theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, theo quy định của Luật hiện hành, Cục Hải quan được tổ chức theo mô hình tỉnh, liên tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Đến nay đã có 34 Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh được thành lập, hoạt động. Tuy nhiên, thực tế cho thấy ở các địa bàn hải quan khác nhau, điều kiện phát triển kinh tế- xã hội, khối lượng công việc khác nhau. Để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế- xã hội và hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu trong điều kiện hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng, bảo đảm sự chặt chẽ trong việc thành lập tổ chức hải quan, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị Quốc hội cho giữ quy định có tính chất nguyên tắc trong việc thành lập cục hải quan như dự thảo Luật và chỉnh lý nội dung này theo hướng: “Việc thành lập Cục Hải quan, Chi cục Hải quan, Đội kiểm soát hải quan và đơn vị tương đương căn cứ vào các tiêu chí về khối lượng công việc, quy mô, tính chất hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, đặc thù, điều kiện kinh tế- xã hội của từng địa bàn”.

Về tiêu chí cụ thể để thành lập Cục Hải quan như số lượng doanh nghiệp trên địa bàn, số lượng tờ khai hải quan, kim ngạch xuất nhập khẩu hàng năm… là các chỉ số luôn biến động theo tốc độ phát triển kinh tế- xã hội của từng vùng, từng địa phương. Vì vậy, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị Quốc hội cho bổ sung quy định giao Chính phủ quy định tiêu chí thành lập tổ chức hải quan như Điều 13 dự thảo Luật.

Khẳng định địa bàn hoạt động của hải quan

Về  địa bàn hoạt động hải quan, cũng có 3 loại ý kiến khác nhau. Loại ý kiến thứ nhất tán thành với quy định của dự thảo Luật. Loại ý kiến thứ hai đề nghị cân nhắc việc quy định địa bàn hải quan trên các vùng biển Việt Nam, vì theo quy định của Luật Biển Việt Nam thì cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam chỉ có thể kiểm soát trong vùng nội thủy, vùng lãnh hải và vùng tiếp giáp lãnh hải. Loại ý kiến thứ ba đề nghị xác định rõ  địa bàn hoạt động hải quan mà không giao Chính phủ quy định.

Theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đối với vùng biển thuộc chủ quyền của Việt Nam như vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế, Nhà nước thực hiện quyền chủ quyền về thăm dò, khai thác, quản lý và bảo tồn tài nguyên và các hoạt động khác vì mục đích kinh tế. Do đó, nếu tại các địa điểm này xuất hiện các yêu cầu về kiểm tra hải quan thì cơ quan hải quan thực hiện thẩm quyền của mình theo quy định của pháp luật. Đây cũng là thực tiễn đang diễn ra tại một số các địa điểm trên vùng biển thuộc quyền chủ quyền của Việt Nam như  địa điểm khai thác dầu khí, một số địa điểm khác trên biển có tiến hành việc xuất khẩu dầu thô…

Quy định thẩm quyền của hải quan trên các vùng biển thuộc quyền chủ quyền của Việt Nam như dự thảo Luật là bảo đảm đồng bộ, thống nhất với Luật Biển Việt Nam và các quy định khác của pháp luật có liên quan, đồng thời kế thừa Luật Hải quan hiện hành. Do đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị Quốc hội cho giữ nội dung này như dự thảo Luật.

Trao thêm thẩm quyền chống buôn lậu cho cơ quan Hải quan

Về thẩm quyền của cơ quan Hải quan, công chức hải quan trong việc xử lý hành vi buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới (Điều 89), hiện vẫn còn 2 luồng ý kiến khác nhau. Theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, phạm vi hoạt động của cơ quan Hải quan là khu vực đặc thù liên quan đến hoạt động xuất cảnh, nhập cảnh, xuất khẩu, nhập khẩu hàng hóa. Đối với các hành vi vận chuyển trái phép chất ma túy, vũ khí, chất nổ, buôn lậu, gian lận thuế... nếu không quy định lực lượng Hải quan có thẩm quyền tạm giữ người vi phạm thì các đối tượng sẽ nhanh chóng tẩu thoát qua biên giới hoặc lên máy bay, phương tiện vận tải khác để xuất cảnh, không đáp ứng yêu cầu kịp thời ngăn chặn hành vi vi phạm, xử lý đúng người, đúng tội.

Do đó, Điều 66 Luật Hải quan hiện hành đã quy định thẩm quyền của cơ quan Hải quan trong việc tạm giữ người, phương tiện vận tải nếu có căn cứ cho rằng có hành vi cất giấu hàng hóa buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới.

Tuy nhiên, quy định hiện hành có liên quan hiện nay như Luật Xử lý vi phạm hành chính hay Bộ Luật tố tụng hình sự và Pháp lệnh tổ chức điều tra hình sự lại không giao thẩm quyền tạm giữ người vi phạm cho công chức hải quan.

Từ thực tiễn khó khăn, phức tạp của việc phòng chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới cũng như tình hình gia tăng loại tội phạm này, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị Quốc hội cho phép dự thảo Luật Hải quan (sửa đổi) quy định theo hướng tiếp tục giao nhiệm vụ phòng chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới cho lực lượng hải quan, đồng thời các Chi cục trưởng Chi cục Hải quan, Đội trưởng Đội kiểm soát chống buôn lậu, Hải đội trưởng Hải đội kiểm soát trên biển có thẩm quyền dừng phương tiện vận tải, tạm giữ người, áp giải người vi phạm.

Tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc, rà soát và chỉnh sửa các câu chữ trong dự thảo Luật để làm rõ ý, tránh quy định để xảy ra một tỉnh, thành phố thành lập 2 hoặc 3 Cục Hải quan. Chủ tịch Quốc hội cũng đồng tình với quan điểm tăng thẩm quyền cho cơ quan Hải quan nhiệm vụ phòng chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới.