Tại Việt Nam, hiện không khó để tìm mua thuốc lá thế hệ mới. Cụ thể, chỉ cần gõ từ khóa “thuốc lá thế hệ mới” trên mạng sẽ có 46.900.000 kết quả tìm kiếm và khi gõ từ khóa “thuốc lá điện tử” sẽ có khoảng 48.700.000 kết quả tìm kiếm. Điều này cho thấy, sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đã trở thành mặt hàng phổ biến và được rất nhiều người quan tâm, mặc dù luật pháp cấm mua bán.

Các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới hiện được biết đến là thuốc lá điện tử (ENDS), thuốc lá nung nóng (HTPs) và thuốc lá ngậm (SNUS). Mặc dù mỗi loại sản phẩm có cơ chế hoạt động riêng biệt song các loại thuốc lá giảm thiểu tác hại này đều có điểm chung là áp dụng công nghệ để loại bỏ quá trình đốt cháy, nên không tạo khói hoặc tàn thuốc.

Theo giới chuyên gia, sở dĩ sản phẩm thuốc lá thế hệ mới ngày càng phổ biến là vì về mặt lý thuyết, thuốc lá thế hệ mới đã được chứng minh ít Tar (hắc ín) hơn, nên ít ảnh hưởng đến sức khỏe cho người sử dụng.

Đây cũng là lý do mà tháng 7/2020 vừa qua Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA), đã cho phép một loại thuốc lá làm nóng được công bố giúp giảm thiểu phơi nhiễm đáng kể với hàm lượng các chất gây hại hoặc có tiềm năng gây hại lên cơ thể người so với thuốc lá điếu đốt cháy.

Tuy nhiên, vấn đề đặt ra hiện nay là thuốc lá thế hệ mới do chưa được phép kinh doanh thương mại nên dẫn tới không được kiểm định chất lượng sản phẩm do nhập lậu; người dùng pha tẩm thêm các hoạt chất gây nghiện… dẫn đến độc hại, gây bệnh tật và có thể tử vong.

Lý giải điều này ThS.BS Nguyễn Tuấn Lâm – Chuyên gia của Tổ chức Y tế Thế giới cho biết, các nhà sản xuất thuốc lá thế hệ mới hiện nay đã tạo ra hơn 15.000 hương liệu khác nhau nhưng trong thuốc lá thế hệ mới cũng chứa một số chất độc hại như nicotine, formaldehyde, kim loại… và những chất này dễ gây nghiện cho người hút.

Còn theo Bộ Y tế, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng có nguy cơ như sử dụng ma túy và các chất kích thích khác, nghiêm trọng hơn rất nhiều so với thuốc lá điếu thông thường.

Ông Đào Thế Sơn - đại diện Liên minh Quốc tế phòng, chống lao và bệnh phổi - nêu dẫn chứng, từ năm 2011-2018, tỷ lệ sử dụng thuốc lá thế hệ mới ở Mỹ tăng từ 1,5% lên 27,5% cho nhóm thanh thiếu niên từ 13-15 tuổi. Tại Việt Nam, tỷ lệ hút thuốc lá thế hệ mới ở lứa tuổi thanh thiếu niên trong năm 2019 là 2,6% cho nhóm người từ 13-17 tuổi và xu hướng ngày càng tăng.

“Trước thực trạng này, JTI và các doanh nghiệp khác trong ngành, phối hợp cùng với Viện Tiêu chuẩn Chất lượng Việt Nam thuộc bộ Khoa học và Công nghệ, đang xây dựng bộ tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia dành cho thuốc lá làm nóng. Đây là một bước quan trọng nhưng chỉ là một bước đầu tiên để tiếp tục xem xét và giải quyết cho các bước tiếp theo như: các quy định, các vấn đề nhập khẩu và thậm chí cả thuế” - ông Nguyễn Công Minh Bảo thuộc Công ty thuốc lá Nhật Bản JTI cho biết.

Để bảo vệ sức khỏe cho cộng đồng, hiện trên thế giới có 3 xu hướng xử lý vấn đề thuốc lá thế hệ mới. Thứ nhất là cấm hoàn toàn thuốc lá thế hệ mới (ít nhất 24 quốc gia và vùng lãnh thổ). Thứ hai cho phép bán thuốc lá thế hệ mới dưới dạng giấy phép sản phẩm thuốc hoặc điều trị (8 quốc gia và vùng lãnh thổ đang áp dụng). Thứ ba là các nước quản lý thuốc lá thế hệ mới bằng các biện pháp tổng hợp.

Với Việt Nam, hiện chưa có cơ chế pháp lý để kiểm soát thuốc lá thế hệ mới. Các hoạt động liên quan nhập khẩu buôn bán, kinh doanh, sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng hiện trên thị trường chưa được phép của Chính phủ Việt Nam và tất cả sản phẩm có trên thị trường hiện đều được nhập lậu hoặc kinh doanh trái phép.

Chính vì thế, các chuyên gia về sức khỏe cho rằng, các cơ quan có liên quan cần sớm hoàn thiện khung khổ pháp lý với các biện pháp quản lý riêng, phù hợp cho từng loại thuốc lá dựa trên mức độ nguy cơ hoặc giảm thiểu tác hại khác nhau của các loại sản phẩm thuốc lá khác nhau.

Bên cạnh đó, cần tăng cường khâu kiểm soát hoạt động nhập lậu, buôn bán, quảng cáo trái phép đối với mặt hàng thuốc lá thế hệ mới để giảm thiểu những “hiểm họa” từ hoạt động buôn bán bất hợp pháp, các sản phẩm không đạt chất lượng, đồng thời giảm thất thu cho ngân sách quốc gia.