Theo bà Babeth Ngọc Hân Lefur, Giám đốc Quốc gia của Oxfam tại Việt Nam, ở Việt Nam, người dân phải bỏ tiền túi của cho dịch vụ y tế chiếm khoảng 40% trong tổng mức chi cho y tế quốc gia trong khi các ưu đãi thuế cho doanh nghiệp và trốn tránh thuế đang làm mất đi nguồn lực lớn có thể đầu tư cho dịch vụ công, như y tế. 

Cụ thể, ưu đãi thuế doanh nghiệp của Việt Nam ước tính 62.000 tỷ đồng trong năm 2016, tương đương 7% thu ngân sách Nhà nước. Ngoài ra, việc trốn, tránh thuế cũng ước tính gây thất thu từ 15.600 đến 20.700 tỷ đồng/năm trong giai đoạn 2013-2017. Điều này khiến gánh nặng chi tiêu cho các dịch vụ thiết yếu đè nặng hơn lên vai người dân, thêm vào đó thất thoát và tham nhũng đang diễn ra khá nghiêm trọng trong các dự án đầu tư công.”

Từ những con số trên, bà Babeth Ngọc Hân Lefur, Giám đốc Quốc gia của Oxfam tại Việt Nam đưa ra lý do tổ chức này và các đối tác hợp tác với các bộ, ban ngành, chính quyền địa phương, các chuyên gia... tham gia tích cực vào việc xây dựng, thực thi chính sách thuế, quản lý ngân sách Nhà nước hướng tới minh bạch, công bằng hơn.

Quản lý và giám sát ngân sách là then chốt

Tại hội thảo tổng kết Dự án “Tài chính cho Phát triển” sau 5 năm triển khai (2016-2020) do Oxfam và các đối tác trong Liên minh Công bằng Thuế Việt Nam, Liên minh Minh bạch ngân sách và Liên minh Khoáng sản thực hiện, bà Babeth nhấn mạnh dự án đã khẳng định tầm quan trọng của minh bạch và công bằng trong thu và chi ngân sách đối với việc thu hẹp khoảng cách bất bình đẳng trong xã hội. Điều này đảm bảo mọi người dân, đặc biệt  người nghèo, phụ nữ và các nhóm yếu thế khác khi được tham gia và hưởng lợi công bằng từ quá trình phát triển. Trong đó, sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội trong quản lý và giám sát ngân sách là yếu tố then chốt.

Tuy nhiên, đây là vấn đề khó, đòi hỏi sáng tạo trong cách thực hiện, sự hợp tác và những nguyên tắc chặt chẽ trong triển khai để tạo ra sự thay đổi thực sự.

Tham gia hội thảo, các chuyên gia chính sách công, đại diện địa phương và cộng đồng người dân tham gia dự án đã đưa ra các khuyến nghị đối với Chính phủ gồm ba trụ cột quan trọng: thuế, công khai minh bạch ngân sách và sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội trong việc giám sát thu ngân sách và chi tiêu công tại địa phương.

Ông Nguyễn Đức Thành, nguyên Viện trưởng và hiện là Cố vấn trưởng của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR), đại diện Liên minh Công bằng Thuế Việt Nam, khẳng định việc cải thiện tình trạng ngân sách ở Việt Nam cần bắt đầu từ tiết kiệm và phân bổ chi tiêu hợp lý, không phải nhờ tăng cường thu từ các sắc thuế mới hoặc tăng thuế suất.

Theo đó, Chính phủ cần tiếp tục tái cơ cấu hệ thống thuế theo hướng giảm các loại thuế có bản chất lũy thoái. Điều này hàm ý rằng cần phải tăng tỷ trọng thuế trực thu và giảm tỷ trọng thuế gián thu trong tổng thu thuế. “Các khoản thu thuế tăng lên cần được chi cho đầu tư phát triển nhằm giúp tăng sản lượng thực của nền kinh tế trong dài hạn,” ông Thành nói.

Thực thi chính sách thuế công bằng

Các đại biểu cho rằng song song với việc thực thi chính sách thuế công bằng, việc chi tiêu ngân sách là yếu tố quyết định ai được hưởng lợi từ quá trình phát triển và ai bị bỏ lại phía sau.  

Dự án “Tài chính cho Phát triển” đã thúc đẩy mở rộng các không gian để cộng đồng và các tổ chức xã hội tham gia giám sát công khai ngân sách và chi tiêu công thông qua các sáng kiến như Ngân sách công dân, Giám sát chi tiêu công, Dân chấm điểm dịch vụ công Mscore, Sáng kiến  Minh bạch Công nghiệp khai khoáng hay Chỉ số Công khai ngân sách cấp tỉnh (POBI) và Chỉ số công khai minh bạch ngân sách cấp Bộ và các cơ quan Trung ương (MOBI).

Theo đó, kết quả khảo sát Công khai ngân sách cấp quốc gia OBI, MOBI và POBI năm 2019 đã cho thấy Việt Nam đạt được nhiều tiến bộ về minh bạch ngân sách cấp quốc gia, cấp tỉnh và cấp bộ ngành.

Theo báo cáo, Việt Nam hoàn toàn có khả năng cải thiện mức độ công khai ngân sách tốt hơn nữa nếu Chính phủ và Bộ Tài chính tiếp tục thực hiện các cải cách mạnh hơn về pháp luật và thể chế trong quản trị ngân sách nhà nước, trong thời gian tới.

Ông Nguyễn Quang Thương, Phó Giám đốc Trung tâm Phát triển và Hội nhập (CDI), đại diện Liên minh Minh bạch Ngân sách (BTAP) chia sẻ: "Nói về tài chính không đơn giản là nói về tiền. Tài chính cho phát triển là câu chuyện của việc nguồn lực này của ai và được sử dụng như thế nào, có đảm bảo công bằng hay đáp ứng được các nhu cầu của các nhóm đối tượng dễ bị tổn thương không?

Trong câu chuyện này, chúng tôi nhìn thấy thay đổi đáng ghi nhận của cơ quan Nhà nước trong công khai minh bạch ngân sách và sức mạnh của người dân khi họ tham gia quản lý và giám sát ngân sách”.