Khách đến, chọn lựa một bó lá màu xanh tươi ngon, trước khi hý hoáy nhập số vào điện thoại rồi nhanh chóng rời đi.

"Chúng tôi cần làm mọi việc thật nhanh, mà trả tiền mặt thì quá lâu", Omar, một trong những người bán lá khat, vừa nhai túm lá màu xanh biếc, vừa giải thích. "Khách hàng sẽ bình tĩnh hơn nếu nhanh chóng mua được lá khat".

Không một đồng tiền mặt nào được giao dịch ở đây, cũng không có thẻ tín dụng. Khách hàng cũng chẳng lấy lá khat miễn phí, mà trả tiền qua điện thoại di động. Trên con phố đầy bụi bặm ở Hargeisa vào một ngày tháng 9, tiền được chuyển qua di động chỉ vài giây.

Somaliland không có nhiều thứ dẫn đầu thế giới nhưng giao dịch phi tiền mặt có lẽ là nước tiên phong. Đây là một quốc gia tự tuyên bố độc lập, tách khỏi Somalia năm 1991 nhưng chưa được cộng đồng quốc tế công nhận. Vùng đất nhỏ bé này đang trở thành một trong những xã hội phi tiền mặt đầu tiên trên thế giới.

Dù là mua bán ở vỉa hè hay trong siêu thị lớn, thanh toán qua điện thoại đã nhanh chóng biến thành chuẩn mực.

"Bây giờ ai cũng chi trả qua điện thoại", Oma vừa nói vừa thao tác một giao dịch trên di dộng bằng một tay. "Mua bán kiểu này đơn giản hơn nhiều".

Động cơ để Somaliland phát triển loại hình thanh toán này do đồng shilling mất giá rất nhanh, với 1 USD ăn 9.000 shilling. Vài năm trước, tỷ giá chỉ bằng một nửa. Somaliland tách khỏi Somalia năm 1991 khi cuộc nội chiến chết chóc ở quốc gia này bắt đầu, và xung đột dưới nhiều hình thức khác nhau vẫn tiếp tục tới nay.

Đồng shilling cũng trải qua nhiều biến cố. Năm 1994, nó được đưa vào sử dụng, là công cụ mua bán vũ khí trong cuộc chiến tranh khu vực chống lại các nhóm vũ trang, trước khi được in ấn và phát hành theo yêu cầu của giới quan chức tại nước cộng hòa ly khai này, nhằm mục đích chính trị sâu xa hơn, khiến đồng tiền ngày một mất giá.

Tiền có mệnh giá thấp nhất là 500, cao nhất là 1.000. Do đó, để mua một món hàng tạp hóa, cần trả một xấp tiền, còn nếu thực hiện giao dịch lớn hơn, cần tới một túi đầy tiền.

Những người kiếm sống trên phố bằng nghề đổi tiền đô Mỹ và đồng Euro sang đồng shilling dùng xe cút kít để vận chuyển hàng đống tiền giấy từ phố này sang phố khác.

Ở đây không có ngân hàng được quốc tế công nhận, không có hệ thống ngân hàng chính thức, còn máy rút tiền ATM là một khái niệm xa lạ. Hai công ty tư nhân là Zaad, thành lập năm 2009 và e-Dahab, mới thành lập, đã lấp đầy khoảng trống bằng cách tạo ra kinh tế ngân hàng di động, nơi tiền được lưu trên điện thoại và ký gửi ở hai công ty này, cho phép mua bán hàng hóa bằng số cá nhân.

"Để mua một món trong số này bằng đồng shilling, anh phải trả từ một đến hai triệu" Ibrahim Abdulrahman, một thanh niên 18 tuổi là nhân viên trong một tiệm trang sức, nói. Ibrahim chỉ vào một sợi dây chuyền vàng mảnh, cười khúc khích về chuyện có người muốn mua hàng bằng đồng nội tệ.

"Một người không thể đem theo chừng đó tiền trên người, quá nhiều. Anh chắc phải cầm theo cả túi to", Ibrahim nói. "Bây giờ chúng tôi không nhận tiền shilling nữa, chỉ nhận tiền đô và thanh toán qua di động thôi".

Phổ biến

Từ những cửa hàng xây bằng gạch vữa ở Hargeisa cho tới những người bán hàng rong ngồi trên các thùng gỗ cũ trên những con đường bụi bặm ở vùng nông thôn, tiền mặt đang dần biến mất khi ngày càng nhiều người lựa chọn cách mua bán phi tiền mặt.

Tại nơi có tỷ lệ mù chữ cao như Somaliland, tính đơn giản và đa năng đã giúp công nghệ phát triển. Việc thanh toán chỉ đòi hỏi bỏ chút công gõ vài con số theo mã có sẵn cho người bán hàng. Những mã này dán khắp nơi, từ việc dán thô sơ trên tường cửa tiệm, cho tới được in tráng nhựa rồi treo trong cửa hàng. Việc thanh toán không đòi hỏi truy cập Internet, vì thế, loại điện thoại thô sơ nhất cũng có thể sử dụng. Người dùng chỉ cần chuyển tiền từ tài khoản ngân hàng điện tử trong điện thoại tới tài khoản khác gõ số và nạp mã giống như nạp thẻ điện thoại.

"Đây là doanh số hôm nay của tôi đấy", Eman Anis, một phụ nữ 50 tuổi xởi lởi, bán hàng trong chợ vàng nhộn nhịp ở Hargeisa khoe số tiền giao dịch qua điện thoại của bà hôm nay. Thanh toán qua di động đã tăng vọt từ 5% hai năm trước lên hơn 40% bây giờ.

"Dùng điện thoại thanh toán dễ dàng hơn. Tỷ giá hối đoái luôn là cả vấn đề, nhưng giờ chúng tôi có thể giao dịch mọi thứ qua Zaad", bà Anis nói, nhắc tới phương thức thanh toán di động phổ biến nhất Somaliland. "Giờ thì cả người ăn xin cũng có Zaad".

Bà Anis không nói ngoa. Hệ thống thanh toán di động không chỉ khiến người tiêu dùng và thương nhân có cuộc sống thuận tiện hơn, mà còn đem lại cuộc sống dễ chịu hơn cho những người nghèo khó nhất.

Hạn hán nghiêm trọng ở Somaliland năm 2016 ảnh hưởng tới hàng trăm nghìn người sống nhờ nghề nông. Công nghệ thanh toán di động cho phép người Somaliland ở thành thị lập tức chuyển tiền cho người thân ở quê đang đói khổ.

"Giao dịch thế này dễ hơn, anh ạ. Người ta có thể gửi tiền cho tôi nhanh chóng và dễ dàng", Hassan thừa nhận. "Trở thành xã hội phi tiền mặt là điều khả thi ở đây, thực tế là chúng tôi đang trên đà này. Mà xu thế này có ý nghĩa gì với người làm nghề đổi tiền như tôi, tôi cũng không biết".

Khi những người Somaliland vẫn tiếp tục sử dụng công nghệ này và chấp nhận tác động của nó tới nền kinh tế, thì những người như Hassan có thể hy vọng rằng ít nhất vẫn còn một số người kiên quyết bài trừ công nghệ này.

"Mang cả cái ngân hàng trong túi lúc nào cũng có thể bị trộm. Tôi luôn dùng tiền mặt để mua bán mọi thứ", Abdullah, một người đàn ông lớn tuổi nói. Ông xuất hiện như một người dị thường ở chỗ bán lá khat vì trả bằng tiền mặt chứ không bằng điện thoại.

"Tôi không biết khi nào sẽ chuyển sang dùng di động", ông nói to, vội vã rời đi về hướng con phố đông đúc, trong khi tiếng còi ầm ĩ giục mọi người đi sát vào lề đường.

"Hỏi tôi chuyện đó cứ như hỏi tôi bao giờ xuống lỗ vậy, trời mới biết được!".