Lợi ích đa chiều

Việt Nam là một trong những quốc gia có tỷ lệ hút thuốc cao trên thế giới, với khoảng 42% nam giới trưởng thành sử dụng thuốc lá. Chính vì vậy, đề xuất tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá đang trở thành vấn đề nóng trong dư luận. Theo các chuyên gia y tế, việc tăng thuế sẽ khiến giá thuốc lá cao hơn, từ đó giảm mức tiêu thụ và hạn chế những tác động tiêu cực của khói thuốc lên sức khỏe cộng đồng.

Trước đề xuất tăng thuế với thuốc lá, anh Nguyễn Văn Minh (quận Đống Đa, TP. Hà Nội), một người hút thuốc lâu năm, chia sẻ: “Tôi biết hút thuốc có hại cho sức khỏe, nhưng đây là thói quen khó bỏ. Nếu giá thuốc lá tăng quá cao, có thể tôi sẽ phải cân nhắc giảm bớt, hoặc bất đắc dĩ sẽ tìm đến các loại thuốc lá rẻ hơn”.

Trong khi đó, chị Trần Thu Hương (quận Hoàng Mai, TP. Hà Nội), có chồng hút thuốc, lại ủng hộ mạnh mẽ chính sách này: “Tôi mong giá thuốc tăng thật cao để chồng tôi và những người nghiện thuốc khác phải suy nghĩ lại. Hút thuốc không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe của họ mà còn gây hại cho những người xung quanh, đặc biệt là con cái trong gia đình.”

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tăng thuế thuốc lá là một trong những biện pháp hiệu quả nhất để giảm tiêu dùng thuốc lá. Nhiều quốc gia đã chứng minh rằng khi giá thuốc lá tăng 10%, mức tiêu thụ có thể giảm từ 4-5% ở các nước có thu nhập cao và đến 8% ở các nước thu nhập thấp và trung bình.

Bằng cách giảm tỷ lệ tiêu thụ thuốc lá thông qua việc tăng thuế, Chính phủ có thể giảm gánh nặng chi phí y tế cho quốc gia, giúp các nguồn lực được sử dụng hiệu quả hơn cho các mục tiêu phát triển khác. Báo cáo mới nhất của WHO (2024) cho biết, chi phí y tế và kinh tế hàng năm của việc sử dụng thuốc lá ở Việt Nam ước tính lên tới 108 nghìn tỷ đồng (khoảng 4,5 tỷ USD), tương đương 1,14% GDP (dựa trên số liệu năm 2022). Con số này lớn hơn năm lần so với đóng góp của nguồn thu thuế thuốc lá cho ngân sách quốc gia.

Tăng thuế thuốc lá không làm ảnh hưởng đến mục tiêu tăng trưởng, thậm chí còn góp phần tăng thu ngân sách quốc gia. Một trong những mục tiêu quan trọng của việc tăng thuế thuốc lá là bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm tỷ lệ hút thuốc và các bệnh lý liên quan đến thuốc lá. Khi sức khỏe cộng đồng được bảo vệ, chi phí y tế sẽ giảm, người lao động sẽ khỏe mạnh hơn và có năng suất làm việc cao hơn, đóng góp vào sự phát triển kinh tế lâu dài.

Tính toán của WHO cho thấy với phương án 2 của Bộ Tài chính đưa ra trong dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, nếu năm 2026 tỉ lệ tính thuế là 75% cộng với mức thuế tuyệt đối là 5.000 đồng/bao, mỗi năm sau mức thuế tuyệt đối tăng thêm 1.000 đồng/bao và đến năm 2030, thuế tăng lên 10.000 đồng/bao sẽ giúp giảm 2,9 điểm phần trăm tỉ lệ người trưởng thành hút thuốc vào năm 2030 so với năm 2020 và đóng góp thêm 21,8 nghìn tỷ đồng tăng thu ngân sách. Tuy nhiên, cũng theo tính toán của WHO, để có thể đạt được mục tiêu của Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá, ngoài mức thuế tỉ lệ 75%, mức thuế tuyệt đối cần thiết áp dụng đến năm 2030 là 15.000 đồng/bao và ngân sách nhà nước có thể tăng thu thêm 29 nghìn tỷ đồng.

Thúc đẩy sự phát triển bền vững

Trong khi nhiều luồng ý kiến tìm cách cách trì hoãn việc tăng thuế với lập luận rằng điều này sẽ làm gia tăng buôn lậu, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng điều này không hoàn toàn chính xác. Tiêu thụ thuốc lá lậu ở Việt Nam ước tính giảm từ 20,7% năm 2012 xuống còn 13,7% vào năm 2017, nhờ các nỗ lực tăng cường thực thi chống buôn lậu từ các lực lượng liên ngành mạnh hơn. Đây cũng là một trong những giai đoạn mà Việt Nam đã tiến hành điều chỉnh tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm thuốc lá. Việc trì hoãn tăng thuế sẽ càng làm trầm trọng thêm tình trạng hút thuốc tại Việt Nam, đặc biệt đối với nhóm thanh thiếu niên. Khi mà Nghị quyết về việc cấm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đã được Quốc hội ban hành, thì việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm thuốc lá truyền thống là cần thiết để có thể ngăn chặn việc gia tăng tỉ lệ hút thuốc.

Tăng thuế thuốc lá còn là một phần của chiến lược phát triển bền vững, nơi các chính sách không chỉ tập trung vào tăng trưởng kinh tế ngắn hạn mà còn hướng đến bảo vệ và phát triển xã hội trong dài hạn. Các kịch bản mô phỏng tác động của việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá do Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho thấy nguồn thu từ việc tăng thuế có thể đảm bảo khả năng chi trả cho các sáng kiến phát triển bền vững (SDG), giúp giảm tỷ lệ hộ nghèo và giảm bất bình đẳng. Một quốc gia với một cộng đồng khỏe mạnh sẽ có nền kinh tế vững mạnh hơn, vì vậy, việc tăng thuế thuốc lá là một bước đi đúng đắn trong việc thúc đẩy sự phát triển bền vững.

Ông Nguyễn Anh Dương - Trưởng ban Nghiên cứu Tổng hợp (CIEM) nhấn mạnh: “Việt Nam cần vững tin rằng tăng thuế tiêu thụ đặc biệt là một chiến lược then chốt và hiệu quả để giảm tiêu thụ thuốc lá, đặc biệt là đối với những người có thu nhập thấp và trẻ em. Tăng thuế thuốc lá sẽ góp phần cải thiện sức khỏe của người lao động, qua đó tăng năng suất, giảm chi phí y tế, tạo điều kiện tăng chi cho giáo dục, gia tăng tiết kiệm để phục vụ cho các hoạt động đầu tư và kinh doanh.”

Có thể thấy, dù còn nhiều tranh luận, nhưng rõ ràng, tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá không chỉ góp phần giảm tỷ lệ hút thuốc mà còn mang lại lợi ích kinh tế - xã hội quan trọng, giúp Việt Nam tiến gần hơn đến mục tiêu phát triển bền vững.