Khi cuộc chiến ở Ukraine kéo dài, các tàu chở dầu thô và các sản phẩm dầu mỏ bỗng nhiên 'biến mất' trên các hệ thống theo dõi toàn cầu.

Chúng bắt đầu các 'hoạt động đen', khi bộ phát tín hiệu của tàu đồng loạt bị tắt đi nhiều giờ đồng hồ. Đây là điều mà giới chức Hoa Kỳ coi là một hành vi vận chuyển có tính chất 'lừa lọc', được sử dụng nhằm đối phó với lệnh trừng phạt của Mỹ và phương Tây.

Các hoạt động đen của tàu dầu Nga và các đội tàu có liên kết với Nga đã tăng vọt lên tới 600% kể từ thời điểm chiến tranh bắt đầu, theo Windward, một công ty chuyên theo dõi các thông tin và dự báo hoạt động hàng hải.

"Chúng tôi nhận thấy có một sự gia tăng đột biến số lượng các tàu chở dầu của Nga cố tình tắt các hệ thống thông tin đường biển để tránh các lệnh trừng phạt. Các đội tàu của Nga bắt đầu che dấu nơi trú ẩn cũng như các điểm đến của chúng", ông Ami Daniel, CEO của Windward nói.

Điều này không chỉ áp dụng cho dầu thô, mà cả các sản phẩm dầu mỏ khác.

Trong tuần từ ngày 12/3, đã có tới 33 lần, các tàu vận tải dầu-hóa chất của Nga tiến hành các hoạt động đen, theo số liệu của Windward, đơn vị sử dụng trí tuệ thông minh nhân tạo để theo dõi các hoạt động hàng hải. 

Con số này cao hơn 236% so với mức trung bình hàng tuần của 12 tháng trước đó.

Những tàu dầu 'biến mất' trên bản đồ

Các quy định quốc tế yêu cầu các tàu như tàu chở dầu phải luôn bật bộ thu tín hiệu.

Vào tháng 5 năm 2020, Bộ Tài chính Hoa Kỳ đã gửi một thông tư quy định các mức độ trừng phạt cho các ngành hàng hải, năng lượng và kim loại để giải quyết "các hành vi trốn tránh lệnh trừng phạt và vận chuyển bất hợp pháp".

Theo đó, ví dụ đầu tiên được liệt kê là "việc vô hiệu hóa hoặc cố tình điều khiển hệ thống nhận dạng tự động (AIS) trên tàu thuyền để "che dấu chuyển động của chúng".

"Việc thao túng và vô hiệu hóa AIS là chỉ dấu cho các hoạt động bất hợp pháp hoặc vi phạm tiềm ẩn", Bộ Tài chính Hoa Kỳ cảnh báo.

Trên thực tế, các tàu vận chuyển dầu cũng có thể 'chìm trong bóng tối' vì lý do an toàn, đặc biệt khi đi qua vùng các nước có nhiều cướp biển.

Nhưng Daniel, giám đốc điều hành của Windward, nói rằng đó không phải là lý do khiến các con tàu dầu chìm trong bóng tối vào lúc này.

"Các tàu này muốn biến mất khỏi radar. Từ quan điểm tuân thủ, đó là một điều đáng báo động", ông nói.

Trong một tuyên bố với CNN, người phát ngôn của Bộ Tài chính Hoa Kỳ cho biết họ "đã biết về những báo cáo này" và làm việc với các đối tác, sử dụng "nhiều phương pháp", chứ không chỉ dựa vào chương trình theo dõi các bộ phát sóng để giám sát các tàu chở dầu hay tàu vận tải mà họ quan tâm.

Kinh nghiệm từ Iran

Hành vi tương tự đã được quan sát vào thập kỷ trước, khi Hoa Kỳ áp dụng các biện pháp trừng phạt đối với Venezuela và Iran, khiến việc mua dầu từ các quốc gia này là bất hợp pháp.

Andy Lipow, Chủ tịch công ty tư vấn Lipow Oil Associates cho biết: "Nga đang theo sát các kinh nghiệm của Venezuela và Iran, với một chút thay đổi".

Điều khác biệt là, không giống như Venezuela và Iran, phương Tây đã không áp đặt các biện pháp trừng phạt trực tiếp đối với dầu của Nga.

Đúng vậy, Nhà Trắng đã cấm nhập khẩu dầu của Nga vào Hoa Kỳ. Nhưng không cấm các nước khác mua năng lượng của Nga.

Các nhà phân tích cho rằng điều đó giúp giải thích sự gia tăng đột biến các hoạt động đen của các tàu gắn cờ Nga.

Những người mua dầu không muốn bị 'lộ mặt' khi đang múc dầu của Nga, kể từ khi cuộc chiến tranh chết chóc ở Ukraine nổ ra.

Robert Yawger, Phó chủ tịch phụ trách năng lượng tương lai của Mizuho Securities cho biết: “Đó là một thảm họa quan hệ công chúng".

Tương tự như vậy, các công ty vận tải biển có thể muốn tránh sự giám sát từ việc chuyên chở dầu thô của Nga.

Ông Lipow cho biết: “Các con tàu đang chìm trong bóng tối vì họ sợ nếu họ làm việc với Nga, họ sẽ bị đưa vào danh sách đen trong một thời gian và không thể kinh doanh trong tương lai”.

Và có một lý do tài chính khiến nhiều người hiện vẫn tiếp tục muốn mua dầu của Nga. Nhu cầu về năng lượng rất cao, đặc biệt sau các lệnh trừng phạt, trong khi dầu thô của Nga đang được giao dịch với mức giá rẻ hơn khoảng 30 USD so với giá dầu Brent trên thế giới.

Michael Tran, Giám đốc điều hành chiến lược năng lượng toàn cầu tại RBC Capital Markets cho biết: “Bạn đang được giảm giá sâu. Động lực kinh tế là ở chỗ đó, nếu bạn không lo ngại về các lệnh trừng phạt".

Dầu của Nga đi đâu?

Công ty nghiên cứu Rystad Energy ước tính rằng sản lượng xuất khẩu dầu thô của Nga từ 1,2 triệu đến 1,5 triệu thùng/ngày đã 'đột ngột' biến mất trong 5 tuần kể từ khi chiến tranh bắt đầu.

Rystad Energy đã viết trong một báo cáo trong tuần này, lưu ý rằng lượng dầu bí ẩn này hiện đã lên tới con số khoảng 4,5 triệu thùng mỗi ngày.

Vậy ai là người mua dầu của Nga?

Các nhà phân tích cho biết có bằng chứng cho thấy các nhà máy lọc dầu ở Trung Quốc và Ấn Độ, hai trong số những nước tiêu thụ dầu lớn nhất thế giới và cũng là các nền kinh tế phát triển nhanh nhất, đang lén lút mua năng lượng của Nga.

Ông Trần cho biết các nhà kinh doanh có thể đang mua dầu của Nga và đưa các thùng dầu vào các kho dự trữ, bao gồm cả "kho nổi" trên các tàu chở dầu trên biển.

Ngoài các hoạt động đen, Windward phát hiện ra rằng một số tàu và công ty vẫn đang giao dịch với các tàu chở dầu liên kết của Nga và tham gia vào các hoạt động chuyển dầu từ tàu này sang tàu khác.

Vào năm 2020, Bộ Tài chính Hoa Kỳ đã cảnh báo rằng việc vận chuyển dầu bằng cách chuyển từ tàu này sang tàu khác, đặc biệt là vào ban đêm hoặc ở những khu vực có khả năng dễ trốn tránh lệnh trừng phạt, "thường được sử dụng để trốn tránh lệnh trừng phạt bằng cách che giấu nguồn gốc hoặc điểm đến" của dầu, than và các vật liệu khác.

Bất chấp cuộc chiến ở Ukraine và các lệnh trừng phạt đối với Nga, số lượng các lần tụ họp giữa các tàu kéo dài ít nhất 3 giờ giữa các tàu chở dầu của Nga và các tàu khác là "khá phổ biến", thông tin từ Windward cho biết.