Chuyến công du Nhật Bản của Thủ tướng Đức Angela Merkel (từ ngày 9 - 11.3) diễn ra trong bối cảnh nhà lãnh đạo nền kinh tế đầu tàu châu Âu không hoàn toàn tin tưởng vào chính sách phát triển kinh tế táo bạo mang tên Abenomics của Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe.

Tuy có nhiều điểm tương đồng, nhưng thực tế hai nền kinh tế hàng đầu tại hai châu lục vẫn bất đồng về chính sách năng lượng. Trong khi Đức cam kết đóng cửa các nhà máy điện hạt nhân của nước này trước cuối năm 2022 vì lý do an toàn thì Nhật Bản lại chuẩn bị khởi động lại một số lò phản ứng sau thảm họa hạt nhân Fukushima hồi năm 2011.

Là hai nền kinh tế lớn trong Nhóm các nước công nghiệp hàng đầu (G7), đồng thời là hai cường quốc về công nghệ nhưng hợp tác kinh tế Nhật Bản - Đức vẫn dừng ở mức khiêm tốn. Thực tế trao đổi thương mại Trung Quốc - Đức cao gấp 4 lần so với Nhật Bản - Đức cũng là điều khiến Tokyo phải quan tâm.

Trong cuộc hội đàm cấp cao, hai nhà lãnh đạo đã nhất trí sẽ cùng Brazil và Ấn Độ thúc đẩy cải tổ Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, đẩy mạnh các nỗ lực để Nhật Bản và Liên minh châu Âu (EU) có thể sớm đạt được Thỏa thuận thương mại tự do song phương mà hai bên dự kiến hoàn tất trong năm nay.

Hai nhà lãnh đạo cũng tái khẳng định hợp tác trong cuộc chiến chống chủ nghĩa khủng bố, vấn đề Syria và Iraq, xây dựng và phát triển nguồn năng lượng tái tạo, đồng thời trao đổi về tình hình tại Đông Á liên quan tới an ninh hàng hải và chương trình hạt nhân của Triều Tiên... Cuộc khủng hoảng tại Ukraine và vai trò của Nga trong tiến trình tìm giải pháp toàn diện cũng là chủ đề được lãnh đạo Nhật Bản - Đức quan tâm.

Giữa lúc các vòng đàm phán về FTA Nhật Bản - EU gặp thách thức, chuyến công du Tokyo của Thủ tướng Đức Merkel không ngoài mục đích đưa cuộc đàm phán sớm về đích. Theo các nhà phân tích, nếu FTA giữa EU và Nhật Bản được hoàn tất trong năm nay, quan hệ thương mại sẽ cải thiện đáng kể và điều đó có ý nghĩa rất quan trọng với một nước xuất khẩu như Đức.

Kim ngạch thương mại song phương EU - Nhật Bản sẽ tăng  khoảng 50% (36 tỷ USD). FTA ước tính sẽ giúp tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của EU tăng 0,6 - 0,8% và tạo ra 400.000 việc làm, xuất khẩu của EU tới Nhật Bản tăng 32,7%, còn xuất khẩu của Nhật Bản vào EU cũng tăng 23,5%. Kinh tế Nhật Bản và các nước EU hiện chiếm khoảng 30% GDP toàn cầu và 40% kim ngạch thương mại thế giới. Nhật Bản là đối tác thương mại lớn thứ 7 của EU và EU là đối tác thương mại lớn thứ 3 của Nhật Bản.

Sự trở lại Nhật Bản của Thủ tướng Merkel diễn ra vào thời điểm khá đặc biệt, khi Nhật Bản dự kiến ra tuyên bố đánh dấu 70 năm kết thúc Chiến tranh thế giới lần thứ hai. Việc bà Merkel trong chuyến thăm đề cập đến chuyện châu Âu và cả thế giới sẵn lòng hòa giải sau những gì mà nước Đức đã gây ra trong Chiến tranh thế giới lần thứ Hai được xem là câu chuyện nhạy cảm với Nhật Bản thời điểm này.

Tuy cách xa về địa lý nhưng quan hệ hợp tác giữa hai đầu tàu kinh tế của hai châu lục Á - Âu chưa bao giờ xa cách. Ngược lại, Nhật Bản luôn là trụ cột trong chiến lược ngoại giao của Đức ở châu Á - Thái Bình Dương và Đức luôn là cửa ngõ quan trọng nhất để Tokyo đẩy mạnh hợp tác với EU, nhất là trong bối cảnh khó khăn hiện nay. Nhân cơ hội này, Nhật Bản và Đức cũng muốn gửi thông điệp tới thế giới rằng, với tư cách là những đối tác có giá trị cơ bản chung, hai nước sẽ chủ động đóng góp cho hòa bình và thịnh vượng của khu vực và thế giới.