Theo thống kê của Bộ Thông tin - Truyền thông, hàng năm có hơn 1.000 DN khởi nghiệp ra đời ở Việt Nam. Tuy nhiên, số DN sống sót chỉ chiếm khoảng 10%. Nguyên nhân thứ nhất, hệ thống sinh thái khởi nghiệp của Việt Nam chưa thật sự tốt.

Báo cáo Chỉ số khởi nghiệp toàn cầu cho thấy hệ sinh thái khởi nghiệp ở Việt Nam năm 2015 chưa thực sự hỗ trợ cho phong trào khởi nghiệp. Kết cấu hạ tầng tiếp tục là yếu tố được đánh giá cao nhất trong điều kiện kinh doanh ở Việt Nam, đạt 4,07 điểm (thang điểm từ 1-5); 2 yếu tố tiếp theo được các chuyên gia đánh giá cao là sự năng động của thị trường nội địa và văn hóa, chuẩn mực xã hội.

Tuy nhiên, trong 12 chỉ số về điều kiện kinh doanh, chỉ có 3 chỉ số đạt trên mức trung bình (trên 3 điểm), còn lại là dưới mức trung bình; 3 chỉ số ở vị trí cuối cùng lần lượt là chương trình hỗ trợ của Chính phủ, tài chính cho kinh doanh và giáo dục về kinh doanh ở bậc phổ thông (1,57 điểm).

Thứ hai là về vốn. Đa phần dự án khởi nghiệp thường có số vốn nhỏ, nên là trở lực lớn nhất cho quá trình khởi nghiệp. Trong khi đó, các quỹ hỗ trợ của Chính phủ, các tổ chức phi Chính phủ thường chỉ chấp nhận mức độ rủi ro rất thấp, thậm chí bằng không; vốn qua sàn chứng khoán gặp không ít khó khăn và các kênh huy động vốn khác chưa thịnh hành. Các nhà đầu tư thiên thần, các quỹ đầu tư Accelerator (vốn mồi) thường không muốn tham gia giai đoạn đầu, vì rủi ro cao và chi phí quản lý gia tăng do phải tăng cường nhân sự cho những khoản đầu tư nhỏ này.

Thứ ba là các vấn đề liên quan đến sở hữu trí tuệ chưa được quan tâm đúng mức. Phần lớn vườn ươm DN công nghệ tại Việt Nam vẫn chưa có quy định cụ thể về bản quyền và sở hữu trí tuệ. Vấn đề pháp lý và thỏa thuận chuyển giao công nghệ từ trường đại học đến DN chưa được chuẩn bị kỹ lưỡng trước khi DN khởi nghiệp xây dựng kế hoạch kinh doanh. Thực tế này có thể không khuyến khích DN tham gia vườn ươm, dù nhu cầu tham gia ươm tạo tương đối lớn và không thúc đẩy chuyển giao công nghệ.

Để tránh cho DN khởi nghiệp chết yểu trước ngưỡng cửa thành công, cần lưu ý một số giải pháp trong thời gian tới. Đầu tiên tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh. Đây là điều kiện vô cùng quan trọng để hỗ trợ DN nói chung, DN khởi nghiệp nói riêng thành công trong hội nhập kinh tế trước những cạnh tranh gay gắt hiện nay. Ngoài ra, các văn bản, chính sách có liên quan đến hoạt động đầu tư tại Việt Nam cần được quy định rõ ràng để các nhà đầu tư yên tâm. 

Vừa qua, Quốc hội đã thông qua Luật Hỗ trợ DNNVV, trong đó có một chương dành cho DN khởi nghiệp. Tuy nhiên, cần có chính sách riêng biệt cho từng loại hình khởi nghiệp. Nếu cá nhân chỉ đơn thuần mở dịch vụ quy mô nhỏ sẽ được tạo điều kiện thương mại thuận lợi, giảm chi phí, phiền hà hành chính. Đối với DN khởi nghiệp công nghệ cao, đầu tư chất xám, phải có chính sách hỗ trợ thiết thực để nếu thất bại sẽ tiếp tục nghiên cứu khởi nghiệp.

Chính phủ nên cân nhắc xây dựng một thị trường vốn chuyên dành cho DN khởi nghiệp. Việc xây dựng một thị trường chứng khoán tập trung cung cấp vốn cho DN khởi nghiệp, tách bạch với thị trường niêm yết, có thể có lợi cho nền kinh tế đang tăng trưởng của Việt Nam. Thị trường này sẽ cung cấp cơ hội cho DN khởi nghiệp có thể tiếp cận các nguồn vốn với những tiêu chuẩn đặt ra ở mức độ thấp hơn.

Về hỗ trợ tài chính, Nhà nước cần xây dựng chính sách khuyến khích nhà đầu tư thiên thần, thành lập và vận hành các quỹ đầu tư mạo hiểm để khuyến khích tư nhân tham gia hoạt động đầu tư mạo hiểm cho DN khởi nghiệp. Bên cạnh đó, cần xây dựng quỹ đầu tư cho DN khởi nghiệp theo mô hình hợp tác công - tư thuộc Chính phủ, nhằm kêu gọi vốn đầu tư, tài trợ từ các thành phần xã hội cho các dự án khởi nghiệp đổi mới, sáng tạo, tiềm năng. Quỹ này hoạt động theo mô hình công ty đầu tư tài chính và ủy thác đầu tư.

Phần lợi nhuận tạo ra từ nguồn đầu tư của Nhà nước và nhà tài trợ sẽ được sử dụng để tái đầu tư cho hoạt động ươm tạo công nghệ, ươm tạo DN khởi nghiệp, cũng như đầu tư trực tiếp cho DN tiềm năng. Nhà nước góp vốn dưới dạng tài sản trí tuệ, đó là thông tin về các kết quả nghiên cứu có tiềm năng thương mại hóa cao, mạng lưới các chuyên gia công nghệ và chuyên gia tư vấn khởi nghiệp trong, ngoài nước; đồng thời dưới dạng kinh phí dành cho hoạt động ươm tạo công nghệ từ các quỹ do Chính phủ quản lý.

Về phía DN, một trong những việc cần làm đầu tiên để khởi nghiệp là hoạch định chiến lược và xây dựng đề án kinh doanh khả thi. Theo đó học cách tổ chức sản xuất, triển khai kinh doanh. Điều cốt lõi là sản phẩm phải đáp ứng được yêu cầu của thị trường, tức sản phẩm sản xuất ra có người mua.