Đó là nhận định của các chuyên gia tại hội thảo “Thuốc giả - hệ lụy thật: Giải pháp nào để ngăn chặn?” do báo Tiền Phong phối hợp với Cục Quản lý dược (Bộ Y tế), Viện kiểm nghiệm thuốc TP. Hồ Chí Minh, Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh tổ chức ngày 26/5.

Thuốc giả là tội ác

Theo các chuyên gia, trong hai năm trở lại đây, tình trạng buôn bán, lưu hành và sử dụng thuốc giả, thuốc kém chất lượng có xu hướng gia tăng đáng lo ngại. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới khoảng 1/10 loại thuốc đang lưu hành tại các nước có thu nhập thấp và trung bình là thuốc giả hoặc kém chất lượng. Ước tính, mỗi năm có khoảng 500.000 người tử vong ở châu Phi và khu vực cận Sahara vì sử dụng thuốc giả trong điều trị sốt rét và các bệnh truyền nhiễm.

Phát biểu tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên nhấn mạnh, thuốc là mặt hàng đặc biệt, liên quan trực tiếp đến tính mạng và sức khỏe con người. Bất kỳ hành vi sản xuất, buôn bán, lưu hành thuốc giả nào - dù chỉ là một viên thuốc - cũng là hành vi vi phạm nghiêm trọng pháp luật, vi phạm đạo đức xã hội và cần bị lên án, xử lý nghiêm minh.

Hệ lụy do thuốc giả gây ra là rất nghiêm trọng, không chỉ đe dọa sức khỏe người bệnh mà còn làm mất niềm tin vào hệ thống y tế, làm suy yếu ngành công nghiệp dược, ảnh hưởng đến sự tồn vong của các doanh nghiệp chân chính. Đó là chưa kể đến hậu quả pháp lý, đạo đức và niềm tin xã hội.

Thuốc giả là tội ác. Ngăn chặn nó không chỉ là trách nhiệm của ngành y tế mà cần sự phối hợp đồng bộ từ các cấp chính quyền, doanh nghiệp và người dân. Quan điểm của Bộ Y tế về vấn đề này rất rõ ràng và nhất quán, phải đấu tranh quyết liệt, xử lý nghiêm khắc, không có vùng cấm, không có ngoại lệ. Đồng thời, phải xử lý cả hành vi bao che, tiếp tay, thiếu trách nhiệm trong quản lý, để thuốc giả tồn tại và len lỏi vào hệ thống phân phối thuốc, ông Đỗ Xuân Tuyên khẳng định.

Thực tế trong thời gian qua cho thấy mặc dù hệ thống pháp luật, thanh tra - kiểm tra, kiểm nghiệm đã có nhiều tiến bộ nhưng tình trạng thuốc giả, thuốc kém chất lượng, đặc biệt là thuốc cổ truyền, thuốc không rõ nguồn gốc bán tràn lan trên mạng xã hội, vẫn diễn biến phức tạp.

Lợi dụng lòng tin của người bệnh, sự nhẹ dạ của người dân, không ít đối tượng đã sử dụng mạng xã hội, người nổi tiếng, thậm chí cả danh xưng của bác sĩ, để quảng cáo thuốc giả như “thần dược”.

Nhiều thách thức trong đấu tranh chống thuốc giả

Theo thống kê từ cơ quan chức năng trong năm 2023, lực lượng chức năng đã phát hiện hơn 160 vụ việc liên quan đến sản xuất, buôn bán thuốc giả, xử lý hành chính và truy cứu hình sự nhiều đối tượng. Trong năm 2024, đã có 27 loại thuốc bị đình chỉ lưu hành do không đạt tiêu chuẩn chất lượng, trong đó có 8 loại bị xác định là thuốc giả.

Tại địa bàn TP. Hồ Chí Minh, ông Nguyễn Quang Huy, Phó Chi Cục trưởng Chi Cục Quản lý thị trường TP. Hồ Chí Minh cho biết, trong giai đoạn 2024 và 5 tháng đầu năm 2025, Chi cục Quản lý thị trường Thành phố đã phát hiện, xử lý nhiều vụ việc liên quan đến nhóm hàng dược phẩm, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, dược liệu và vị thuốc y học cổ truyền.

Trong đó, thuốc tân dược đã kiểm tra, xử lý 178 vụ vi phạm, tạm giữ 262.158 đơn vị sản phẩm thuốc tân dược các loại với tổng trị giá hơn 15,4 tỷ đồng, đã xử phạt với số tiền hơn 2,2 tỷ đồng. Đã chuyển cơ quan điều tra 4 vụ có dấu hiệu tội phạm.

TS Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Dược cho biết, thuốc giả không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn đe dọa trực tiếp đến tính mạng người bệnh. Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ, Việt Nam đang phải đối mặt với nguy cơ gia tăng thuốc giả từ bên ngoài xâm nhập, rồi lan rộng qua các kênh trực tuyến, đặc biệt là mạng xã hội và các sàn thương mại điện tử xuyên biên giới.

Dù Việt Nam đã xây dựng hệ thống quản lý dược tương đối đầy đủ, với Luật Dược, Bộ luật Hình sự, cùng hàng loạt nghị định, thông tư và quy trình quản lý từ tiền kiểm đến hậu kiểm, song công tác phòng chống thuốc giả vẫn còn nhiều lỗ hổng.

Theo ông Hùng, các đối tượng làm giả thuốc ngày càng tinh vi, có thể sản xuất chui mà không cần nhà xưởng cố định, chia nhỏ quy trình để tránh bị phát hiện và dùng mạng xã hội làm kênh tiêu thụ. Trong khi đó, một bộ phận nhà thuốc bán lẻ chưa tuân thủ nghiêm ngặt quy định, bán thuốc không hóa đơn, không truy xuất được nguồn gốc, tạo điều kiện cho thuốc giả thâm nhập hệ thống chính thống.

Ngoài ra, hệ thống kiểm nghiệm thuốc tại Việt Nam với 3 viện trung ương và 62 trung tâm cấp tỉnh vẫn đang thiếu trang thiết bị hiện đại để kiểm tra nhanh tại chỗ, chưa đồng bộ về năng lực. Một số quy định về xử lý vi phạm hành chính còn nhẹ tay, chưa đủ sức răn đe, đặc biệt với thuốc không rõ nguồn gốc có giá trị nhỏ hoặc chưa đủ điều kiện để xử lý hình sự.

Trước thực trạng trên, các chuyên gia đã đưa ra nhiều nhóm giải pháp ngăn chặn thuốc giả. Trước hết là hoàn thiện pháp luật, tăng mức phạt và bổ sung các quy định kiểm soát bán thuốc online, công khai thông tin đơn vị phân phối và áp dụng truy xuất nguồn gốc bằng mã QR. Bên cạnh đó là siết chặt thanh tra, kiểm tra các cơ sở kinh doanh dược, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, nhất là kinh doanh trên mạng xã hội.

PGS.TS Trần Việt Hùng, Viện trưởng Viện Kiểm nghiệm thuốc TP. Hồ Chí Minh cho rằng cần một hệ thống ứng dụng công nghệ, có khả năng kết nối dữ liệu giữa các cơ quan quản lý và đơn vị liên quan để kiểm soát toàn bộ chuỗi cung ứng thuốc.

Theo ông Hùng, hệ thống này sẽ mang lại ít nhất năm lợi ích như giúp truy xuất nguồn gốc, phát hiện sớm thuốc giả, thuốc kém chất lượng; minh bạch thông tin, hỗ trợ người dân tra cứu, xác minh thuốc; tăng cường chia sẻ dữ liệu giữa các bộ, ngành; bảo vệ sức khỏe cộng đồng, hạn chế thiệt hại cho người dân và doanh nghiệp; đồng thời giúp ngành kiểm nghiệm thích ứng với yêu cầu mới, vượt ra khỏi phạm vi phòng thí nghiệm.