Năng lượng - Trụ cột của tăng trưởng và phát triển bền vững

Phát biểu tại hội thảo “Giải pháp chuyển đổi năng lượng hướng tới Net Zero” do báo Lao động tổ chức chiều ngày 29/5, PGS.TS Đặng Trần Thọ - Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng (ĐH Bách Khoa Hà Nội) khẳng định: “Năng lượng là động cơ vận hành của mọi lĩnh vực sản xuất và đời sống, đóng vai trò trung tâm trong phát triển kinh tế - xã hội”.

Theo số liệu của Cơ quan Năng lượng Quốc tế - IEA (2022), tiêu thụ năng lượng có mối liên hệ chặt chẽ với tăng trưởng GDP, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Giai đoạn 2010 - 2020, nhu cầu điện tăng trung bình 9 - 10%/năm, gần tương đương với tốc độ tăng GDP.

Theo PGS.TS Đặng Trần Thọ, bên cạnh vai trò kinh tế, năng lượng còn liên quan mật thiết tới các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), đặc biệt là SDG 7 (Năng lượng sạch và bền vững), SDG 9 (Công nghiệp hóa bền vững) và SDG 13 (Biến đổi khí hậu).

Chuyển đổi năng lượng không chỉ giúp tăng cường chủ quyền năng lượng, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu nhập khẩu, mà còn mở ra cơ hội đổi mới sáng tạo, tạo việc làm chất lượng cao trong các lĩnh vực công nghệ sạch và năng lượng thông minh.

Việt Nam đã thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc tham gia vào xu thế này thông qua cam kết tại COP26 đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Đồng thời, Chính phủ đã phê duyệt Quy hoạch điện VIII điều chỉnh tháng 4/2025 vừa qua, đặt mục tiêu đến năm 2030, tỉ trọng công suất năng lượng tái tạo đạt 36% và tỉ lệ năng lượng tái tạo trong sản lượng điện khoảng 33 - 35%. Đây là một bước ngoặt quan trọng, thể hiện sự chuyển dịch từ mô hình năng lượng truyền thống sang năng lượng xanh, bền vững.

Tuy nhiên, theo PGS.TS Đặng Trần Thọ, quá trình chuyển đổi này không hề dễ dàng, đặc biệt với một quốc gia đang phát triển, còn phụ thuộc nhiều vào điện than và thiếu cơ chế tài chính, pháp lý hoàn chỉnh. Việc tái cấu trúc toàn diện hệ thống năng lượng từ quy hoạch, đầu tư, vận hành đến thị trường và tiêu dùng là yêu cầu cấp thiết.

Tiềm năng lớn nhưng rào cản còn nhiều

Trong khi đó, ông Nguyễn Thái Hà - Tổng Giám đốc Tập đoàn Năng lượng T&T cho rằng, điện gió, đặc biệt là điện gió ngoài khơi, giữ vai trò rất quan trọng trong quá trình chuyển đổi năng lượng của Việt Nam. Tuy nhiên, việc phát triển ngành này hiện đang gặp nhiều khó khăn và vướng mắc.

Một trong những trở ngại lớn là thiếu khung pháp lý cụ thể. Hiện vẫn chưa có quy định rõ ràng về quy hoạch không gian biển, cũng như quy trình cấp phép khảo sát và triển khai các dự án điện gió ngoài khơi. Điều này khiến các doanh nghiệp gặp khó khi nộp hồ sơ, do thiếu hướng dẫn về thủ tục và yêu cầu kỹ thuật. Thêm vào đó, tình trạng chồng lấn khu vực biển, cùng với việc chưa công bố các tiêu chí lựa chọn khu vực phát triển điện gió, cũng khiến tiến độ nhiều dự án bị chậm trễ.

Ngoài ra, khung giá điện gió ngoài khơi vẫn chưa được Bộ Công Thương ban hành chính thức, dù Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã có đề xuất tính toán sơ bộ. Việc này khiến các nhà đầu tư khó xác định hiệu quả tài chính và đưa ra quyết định đầu tư.

Thiếu nhân lực chất lượng cao cũng đang là một thách thức. Việt Nam hiện chưa có đủ đội ngũ kỹ sư, chuyên gia có kinh nghiệm triển khai và vận hành các dự án điện gió, đặc biệt là ngoài khơi. Điều này ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng của dự án, tiềm ẩn nhiều rủi ro trong quá trình thực hiện.

Việc huy động vốn đầu tư cũng không dễ dàng. Các dự án điện gió, đặc biệt là ngoài khơi, cần vốn đầu tư rất lớn, trong khi các cơ chế hỗ trợ tài chính hiện nay vẫn còn hạn chế. Ngoài ra, rủi ro về chính sách, như việc thay đổi hoặc thiếu minh bạch trong quy định, khiến nhiều nhà đầu tư lo ngại và dẫn đến việc một số tập đoàn quốc tế rút khỏi thị trường Việt Nam.

Để tháo gỡ những khó khăn trên, Tổng Giám đốc Tập đoàn Năng lượng T&T Nguyễn Thái Hà đề xuất cần sớm hoàn thiện khung pháp lý, phát triển hạ tầng, đào tạo nhân lực chuyên sâu, hỗ trợ tài chính và ban hành các cơ chế bảo lãnh đầu tư nhằm khuyến khích khu vực tư nhân tham gia mạnh mẽ hơn vào lĩnh vực này.

Cần ưu tiên thu hút đầu tư tư nhân

Tại Hội thảo, ông Bùi Thanh Minh - Phó Giám đốc chuyên môn, Văn phòng Ban IV (Ban Nghiên cứu Phát triển kinh tế tư nhân) nhấn mạnh rằng, Việt Nam đang bước vào giai đoạn "Đổi mới 2.0", với mục tiêu kép: Trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045 và đạt Net Zero vào năm 2050. Muốn vậy, nền kinh tế cần chuyển sang mô hình tăng trưởng xanh, sáng tạo và số hóa.

“Các định hướng lớn của Đảng hiện nay, thể hiện qua “Bộ tứ trụ cột” gồm các Nghị quyết số 57-NQ/TW, số 59-NQ/TW, số 66-NQ/TW và Nghị quyết số 68-NQ/TW, đang mở ra công cuộc “Đổi mới 2.0”, tạo nền tảng chính sách vững chắc cho chuyển đổi mô hình tăng trưởng. Đây là thời điểm "chín muồi" để Việt Nam tái định vị chính sách năng lượng, chuyển từ phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch sang phát triển năng lượng xanh, với khu vực tư nhân giữ vai trò chủ lực”, ông Bùi Thanh Minh nhấn mạnh.

Theo ông Minh, để thực hiện mục tiêu kép và triển khai hiệu quả các chủ trương của Đảng, Việt Nam cần xây dựng một khung chính sách phát triển năng lượng tái tạo đồng bộ, khả thi, đi kèm lộ trình rõ ràng, phân định trách nhiệm các bên liên quan và hệ thống KPIs minh bạch.

Do đó, ông Minh đề xuất các nhóm giải pháp trọng tâm gồm: Ban hành tiêu chí xác nhận dự án xanh. Đây là cơ sở cho tín dụng xanh, trái phiếu xanh và các ưu đãi; và là nền tảng phát triển thị trường tài chính xanh và hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận vốn, tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu.

Triển khai hiệu quả cơ chế mua bán điện trực tiếp (Direct PPA) nhằm cho phép doanh nghiệp lớn ký hợp đồng với nhà phát điện tái tạo, thúc đẩy hình thành các cụm công nghiệp xanh. Cần ban hành hướng dẫn kỹ thuật về đấu nối, chi phí và thanh toán.

Thí điểm thị trường carbon trong nước theo đúng lộ trình, thiết lập sàn giao dịch tín chỉ carbon, hoàn thiện hệ thống MRV và kết nối với cơ chế quốc tế theo Thỏa thuận Paris. Đầu tư đồng bộ cho hạ tầng năng lượng, trong đó ưu tiên hệ thống truyền tải, lưu trữ điện và quy hoạch tích hợp điện - đất - biển. Hạ tầng đủ năng lực là điều kiện cần để hấp thụ và phân phối điện tái tạo quy mô lớn.

“Nghị quyết số 57-NQ/TW và Nghị quyết số 68-NQ/TW đã nhấn mạnh vai trò trọng tâm của năng lượng mới, sạch và khu vực tư nhân. Đòi hỏi đặt ra là phải có chính sách nhất quán, bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư và tạo môi trường pháp lý ổn định. Song song đó, cần ưu tiên thu hút đầu tư tư nhân vào hạ tầng năng lượng tái tạo, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận tín dụng xanh, phát triển theo tiêu chuẩn ESG, nâng cao năng lực và đào tạo nhân lực cho nền kinh tế carbon thấp”, ông Bùi Thanh Minh nêu.