Tổng cục Hải quan luôn xác định cải cách hành chính là nhiệm vụ chính trị trọng tâm, cần được thực hiện thường xuyên, với các giải pháp đồng bộ, lấy sự hài lòng của người dân và doanh nghiệp (DN) làm mục tiêu phục vụ.

Nhằm đơn giản hóa thủ tục hành chính (TTHC), cắt giảm chi phí kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, Tổng cục Hải quan luôn chú trọng đến chất lượng quy định TTHC ngay từ khâu xây dựng văn bản quy phạm pháp luật. Năm 2021, thông qua việc rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản cốt lõi trong lĩnh vực hải quan đó là Nghị định số 08/2015/NĐ-CP ngày 21/1/2015 quy định chi tiết và biện pháp thi hành Luật Hải quan về thủ tục Hải quan, kiểm tra, giám sát, kiểm soát hải quan, Nghị định số 59/2018/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 08/2015/nđ-cp ngày 21/01/2015 của chính phủ quy định chi tiết và biện pháp thi hành luật hải quan về thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát, kiểm soát hải quan và các thông tư hướng dẫn, Tổng cục Hải quan đã đề xuất cắt giảm những chứng từ, giấy tờ, trình tự, thủ tục không cần thiết nhằm xử lý các vướng mắc phát sinh, bảo đảm phù hợp với định hướng xây dựng mô hình Hải quan thông minh.

Cơ quan Hải quan công khai liên tục các TTHC tồn tại, tổ chức đối thoại định kỳ với cộng đồng DN để tháo gỡ vướng mắc. Thiết lập nhiều kênh khác nhau để tiếp nhận, xử lý phản ánh, kiến nghị của DN. Tổng cục Hải quan cũng thường xuyên kiểm tra việc giải quyết thủ tục hải quan của các cơ quan Hải quan cấp dưới để bảo đảm cho pháp luật và TTHC hải quan được thực thi đúng đắn, hạn chế vướng mắc.

Theo kết quả khảo sát năm 2019 và 2020 của Tổ công tác liên ngành về Chỉ số giao dịch thương mại qua biên giới do Bộ Tài chính thành lập, tổng thời gian trung bình thực hiện thủ tục thương mại qua biên giới đối với hàng xuất khẩu năm 2020 là 38,4 giờ, giảm 57,38 giờ so với năm 2019 (95,78 giờ); tổng chi phí trung bình thực hiện thủ tục thương mại qua biên giới đối với hàng xuất khẩu năm 2020 là 338 USD, giảm 81,72 USD so với năm 2019 (419,72 USD).

Nếu tính thời gian trung bình thực hiện thủ tục thương mại qua biên giới cho mỗi lô hàng tương ứng với mỗi tờ khai thì năm 2020 các DN xuất nhập khẩu (XNK) đã tiết kiệm được tổng cộng khoảng 730,4 triệu giờ tương ứng với khoảng 981 triệu USD chi phí gián tiếp và khoảng 2.301 triệu USD chi phí trực tiếp; tổng cộng tiết kiệm được khoảng 3.282 triệu USD cho hoạt động XNK so với năm 2019.

Hoàn thành vượt mức chỉ tiêu thu ngân sách nhà nước

Năm 2021, Tổng cục Hải quan được Quốc hội giao dự toán thu ngân sách nhà nước là 315.000 tỷ đồng, Bộ Tài chính giao chỉ tiêu phấn đấu thu ngân sách nhà nước tăng 5% so với dự toán là 331.000 tỷ đồng.

Để thực hiện nhiệm vụ được giao trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 diễn biến phức tạp, yêu cầu tăng cường tạo thuận lợi thương mại và chống thất thu ngân sách ngày càng cao, ngay từ đầu năm, Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan đã ban hành Chỉ thị số 215/CT-Tổng cục Hải quan ngày 15/01/2021 về việc thực hiện đồng bộ, quyết liệt các giải pháp tạo thuận lợi thương mại, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, chống thất thu trong triển khai nhiệm vụ thu ngân sách nhà nước năm 2021; Công văn số 4839/Tổng cục Hải quan-TXNK ngày 13/10/2021 giao bổ sung chỉ tiêu phấn đấu thu ngân sách nhà nước cho một số Cục Hải quan tỉnh, thành phố và chỉ đạo các đơn vị trong toàn Ngành tiếp tục triển khai quyết liệt các giải pháp tăng thu ngân sách nhà nước. Cùng với đó, Tổng cục Hải quan cũng tập trung cải cách, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc về chính sách thuế đối với hàng hóa XNK; tăng cường thanh tra, kiểm tra việc chấp hành chính sách, pháp luật thuế trong phạm vi quản lý.

Đồng thời, cơ quan Hải quan tăng cường công tác đôn đốc thu hồi và xử lý nợ thuế, hướng dẫn các đơn vị rà soát, phân loại nợ chính xác để thực hiện các biện pháp thu hồi và xử lý nợ thuế. Chủ động rà soát, theo dõi việc triển khai, thực hiện công tác tham vấn, xác định trị giá, mã số, xuất xứ hàng hóa trong đó tập trung đánh giá tình hình tồn đọng hồ sơ tham vấn, hiệu quả công tác tham vấn, tình hình khiếu nại, khiếu kiện của DN đối với kết quả xác định giá sau tham vấn, công tác giám sát của cấp Cục Hải quan đối với Chi cục trong trường hợp phân cấp tham vấn.

Với các giải pháp, nỗ lực thu ngân sách của Ngành, dự kiến thu ngân sách nhà nước năm 2021 đạt  370.000 tỷ đồng, bằng 117,46% dự toán được Quốc hội giao và bằng 110,45% chỉ tiêu phấn đấu do Bộ Tài chính đề ra.

Xây dựng mô hình Hải quan thông minh

Nhận thức được vai trò của Hải quan đối với nền kinh tế có độ mở lớn như nước ta, nhất là vai trò đặc biệt quan trọng của hệ thống thông quan hàng hóa XNK đối với nền kinh tế, tại Dự thảo Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2030, Tổng cục Hải quan đặt ra mục tiêu xây dựng thành công mô hình Hải quan thông minh.

Tổng cục Hải quan phấn đấu đến đầu năm 2023, hệ thống công nghệ thông tin mới theo mô hình Hải quan thông mình sẽ đi vào vận hành. Đây là mô hình có mức độ tự động hóa cao, ứng dụng các thành tựu khoa học mới và hiện đại trên nền tảng số, phi giấy tờ, đảm bảo minh bạch, công bằng, hiệu lực, hiệu quả, có khả năng dự báo, thích ứng với sự biến động của thương mại quốc tế và yêu cầu quản lý của cơ quan Hải quan, yêu cầu chia sẻ, kết nối với các bộ, ngành, phù hợp với chuẩn mực quốc tế, phục vụ người dân, DN.

Việc xây dựng mô hình Hải quan thông minh theo hình thức thuê dịch vụ công nghệ thông tin mang lại nhiều lợi ích to lớn cho người dân và DN. Với mô hình này, toàn bộ giao dịch được hệ thống mới xử lý theo cách thức thống nhất, đảm bảo áp dụng nhất quán các quy định pháp luật trong nước và đối xử ngang bằng với tất cả các đối tác thương mại. Tự động hóa thủ tục hải quan gắn liền với trao đổi thông tin điện tử như dữ liệu về hàng hóa, cho phép xử lý thông tin trước khi hàng đến/trước khi hàng đi. Hệ thống mới sẽ xử lý thông tin thường xuyên trước khi hàng hóa thực tế vào lãnh thổ hải quan hoặc sắp rời lãnh thổ hải quan cho phép cơ quan Hải quan kiểm tra thông tin và tiến hành đánh giá rủi ro về hàng hóa.

Bên cạnh đó, việc thực hiện thủ tục kiểm tra chuyên ngành trên một hệ thống góp phần cải cách thủ tục hành chính, tiết kiệm chi phí xây dựng phần mềm, theo đó với 92 nghìn DN sử dụng phần mềm, dự kiến trong thời gian 5 năm tới, các DN XNK, kinh doanh kho, bãi, cảng sẽ tiết kiệm được khoảng 920 tỷ đồng. Hệ thống mới cho phép DN khai báo thủ tục hải quan mọi lúc, mọi nơi, trên mọi công cụ.

Cải cách công tác kiểm tra chuyên ngành

Nhằm đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, tạo thuận lợi thúc đẩy hoạt động sản xuất kinh doanh, Chính phủ đã có những chỉ đạo tạo bước đột phá trong công tác kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa xuất nhập khẩu. Tại Nghị quyết số 02/NQ-CP ngày 01/01/2020 và Nghị quyết số 99/NQ-CP ngày 13/11/2019, Chính phủ giao Bộ Tài chính chủ trì xây dựng Đề án cải cách kiểm tra chuyên ngành theo hướng cơ quan Hải quan là đầu mối thực hiện kiểm tra chuyên ngành tại cửa khẩu (trừ các mặt hàng liên quan đến an ninh, quốc phòng, kiểm dịch…), bộ quản lý chuyên ngành thực hiện hậu kiểm.

Thực hiện chủ trương của Chính phủ, Tổng cục Hải quan tham mưu Bộ Tài chính trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 38/QĐ-TTg ngày 12/01/2021 phê duyệt đề án “Cải cách mô hình kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm đối với hàng hóa nhập khẩu”. Trên cơ sở đó, trong năm 2021, Tổng cục Hải quan tập trung xây dựng, trình Chính phủ Dự thảo Nghị định quy định cơ chế quản lý, phương thức, trình tự, thủ tục kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm đối với hàng hóa nhập khẩu. Dự thảo Nghị định đã cụ thể hóa vai trò đầu mối của cơ quan Hải quan trong kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm; áp dụng đồng bộ 3 phương thức kiểm tra cho cả lĩnh vực kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm nhằm cắt giảm số lô hàng nhập khẩu phải kiểm tra…

Kết quả đánh giá tác động độc lập của Dự án Tạo thuận lợi Thương mại do Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ triển khai cho thấy, khi Nghị định được triển khai thi hành sẽ có tác động tích cực cho DN và nền kinh tế. Ước tính trong một năm tiết kiệm gần 1.376 tỷ đồng (xấp xỉ 59,1 triệu USD) cho DN và 9.285 tỷ đồng (xấp xỉ 399 triệu USD) cho nền kinh tế.

Tiên phong trên mặt trận chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả

Trong năm 2021, do diễn biến dịch COVID-19 phức tạp, thực hiện chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ, Tổng cục Hải quan tạm dừng triển khai các cuộc thanh tra, kiểm tra và kiểm tra sau thông quan, chỉ tiến hành thanh tra, kiểm tra khi có dấu hiệu vi phạm. Đồng thời, thực hiện nghiêm túc chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, Tổng cục Hải quan đã kịp thời đưa ra các giải pháp quyết liệt, linh hoạt để thực hiện “mục tiêu kép” phù hợp với diễn biến của dịch bệnh cũng như diễn biến của kinh tế trong nước và quốc tế.

Theo đó, Tổng cục Hải quan tăng cường thực hiện các biện pháp kiểm soát chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả tại các khu vực cửa khẩu đường bộ, cảng biển, cảng sông, cảng hàng không dân dụng quốc tế và các địa điểm khác thuộc địa bàn kiểm soát hải quan; chủ động phối hợp với các lực lượng chức năng nhằm tăng cường tuần tra, kiểm tra, kiểm soát chặt chẽ khu vực biên giới...

Trong năm 2021, toàn Ngành phát hiện, bắt giữ trên 14,56 nghìn vụ vi phạm trong lĩnh vực hải quan với trị giá trên 2,7 nghìn tỷ đồng, thu nộp NSNN 290,6 tỷ đồng; cơ quan Hải quan đã ban hành quyết định khởi tố 39 vụ và chuyển các cơ quan khác khởi tố 176 vụ vi phạm; thực hiện 175 cuộc thanh tra, kiểm tra. Kiến nghị truy thu 304 tỷ 443 triệu đồng. Trong đó số thuế truy thu 285 tỷ 738 triệu đồng, xử phạt VPHC hơn 18 tỷ 705 triệu đồng. Đã thu nộp NSNN 279 tỷ 955  triệu đồng.

Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong lĩnh vực hải quan

Bước ngoặt điện tử hóa hải quan bắt đầu từ tháng 4/2014 khi Tổng cục Hải quan chính thức triển khai Hệ thống thông quan tự động (VNACCS/VCIS) thay thế cơ chế bán điện tử. Năm 2021, tất cả thủ tục hải quan cốt lõi hoàn toàn thực hiện bằng phương thức tự động thông qua Hệ thống VNACCS/VCIS với 100% đơn vị Hải quan trên phạm vi toàn quốc, hơn 99% DN tham gia, xử lý hơn 99,8% tờ khai hải quan và thời gian thông quan đối với hàng luồng xanh chỉ từ 1 đến 3 giây.

Bên cạnh đó, đến cuối năm 2021 đã có 44 ngân hàng triển khai phối hợp thu, trong đó có 38 ngân hàng triển khai nộp thuế điện tử và thông quan 24/7. Số thu thuế từ hoạt động XNK qua ngân hàng đạt 99,8% trên tổng số thu.

Năm 2021, Tổng cục Hải quan đã cập nhật, sửa đổi, bổ sung và cung cấp mới dịch vụ công trực tuyến mức độ 4 cho 22 thủ tục hành chính. Như vậy, đến hết năm 2021, Tổng cục Hải quan đã cung cấp dịch vụ công trực tuyến mức độ 3, 4 cho 215/237 thủ tục hành chính, chiếm 91% tổng số TTHC do cơ quan Hải quan thực hiện, trong đó có 209 TTHC đã được cung cấp dịch vụ công trực tuyến mức độ 4 (đạt tỷ lệ 88%). Trong năm 2021, Tổng cục Hải quan thực hiện tích hợp 26 dịch vụ công trực tuyến lên Cổng Dịch vụ công quốc gia. Như vậy, tổng số dịch vụ công trực tuyến trong lĩnh vực hải quan được tích hợp lên Cổng Dịch vụ công quốc gia là 98.

Với vai trò giúp Bộ Tài chính làm cơ quan thường trực của Ủy ban Chỉ đạo quốc gia về Cơ chế một cửa ASEAN, Cơ chế một cửa quốc gia và tạo thuận lợi thương mại, Tổng cục Hải quan đã nỗ lực thực hiện hiệu quả nhiệm vụ được Chính phủ giao, có nhiều kết quả đáng ghi nhận. Năm 2021, Cơ chế một cửa quốc gia đã có 235 TTHC của 13 bộ, ngành kết nối với trên 4,3 triệu bộ hồ sơ của hơn 50 nghìn DN. Sau khoảng 6 năm đi vào vận hành chính thức. Đến nay, số bộ, ngành kết nối Cơ chế một cửa quốc gia đã tăng gấp 4 lần, số lượng TTHC tăng 39 lần, số lượng DN tham gia tăng khoảng 23 lần, số lượng hồ sơ được khai báo tăng khoảng 193 lần.

Việt Nam đã kết nối chính thức Cơ chế một cửa ASEAN để trao đổi thông tin chứng nhận xuất xứ mẫu D điện tử với 9 nước thành viên ASEAN. Đến nay, tổng số giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) Việt Nam nhận từ các nước ASEAN là: 461.939 C/O, tổng số C/O Việt Nam gửi sang các nước là: 1.212.880 C/O. Sau hơn 2 năm kết nối chính thức (từ tháng 01/2018 – tháng 12/2021), đến nay, số lượng chứng nhận xuất xứ mẫu D điện tử được trao đổi qua Cơ chế một cửa ASEAN tăng 336 lần.

Chủ động ứng phó kịp thời, linh hoạt với dịch bệnh COVID-19

Năm 2021, tình hình dịch COVID-19 bùng phát trên diện rộng, diễn biến hết sức phức tạp, Tổng cục Hải quan đã chủ động thực hiện các giải pháp để bảo đảm ổn định sản xuất, lưu thông hàng hoá thông suốt, hiệu quả, an toàn, khắc phục gián đoạn chuỗi cung ứng hàng hóa theo chỉ đạo của Chính phủ tại Nghị quyết số 105/NQ-CP ngày 09/9/2021; Đề xuất cơ chế với cấp có thẩm quyền để trên cơ sở đó chỉ đạo các Chi cục Hải quan trong cả nước triển khai thông quan nhanh hàng hóa viện trợ, biếu, tặng phục vụ công tác phòng chống dịch theo cơ chế thông quan hàng hóa phục vụ yêu cầu khẩn cấp.

Cơ quan Hải quan tạo mọi điều kiện thuận lợi để thông quan nhanh các lô hàng vật tư, thiết bị y tế, thuốc tân dược, vắc xin, sinh phẩm xét nghiệm do các tổ chức, cá nhân nước ngoài viện trợ cho Việt Nam và ngược lại hoặc do các DN Việt Nam nhập khẩu để phục vụ công tác phòng chống dịch COVID-19; Áp dụng hình thức miễn kiểm tra thực tế đối với các lô hàng vắc xin ngừa COVID-19. DN được đưa hàng hóa có yêu cầu bảo quản đặc biệt như thuốc, vắc xin, sinh phẩm có yêu cầu nhiệt độ bảo quản từ 2C - 8C về kiểm tra thực tế tại địa điểm bảo quản. Chấp nhận phiếu kiểm nghiệm thuốc, nguyên liệu làm thuốc có chữ ký điện tử của nhà sản xuất khi thực hiện thủ tục hải quan nhằm đảm bảo chất lượng của hàng hóa phục vụ nhu cầu khám chữa bệnh của người dân trong tình hình dịch bệnh bùng phát...

Để có cơ chế xử lý nhanh, kịp thời, hiệu quả cơ chế lần về thuế áp dụng cho hàng hóa liên quan đến hỗ trợ phòng chống dịch, Tổng cục Hải quan tham mưu trình Bộ Tài chính trình Chính phủ ban hành Nghị quyết số 106/NQ-CP ngày 11/9/2021 của Chính phủ về chính sách thuế hàng hóa nhập khẩu để tài trợ phòng, chống dịch COVID-19. Năm 2021, cơ quan Hải quan trong cả nước đã miễn thuế, không thu thuế nhập khẩu đối với hàng hóa thiết yếu phục vụ phòng chống dịch trên 13,65 tỷ đồng.

Xây dựng Hải quan Việt Nam chính quy, hiện đại, ngang tầm Hải quan các nước phát triển

Tiếp tục kế thừa, phát huy, lan tỏa các kết quả, thành tựu đạt được trong cải cách, phát triển và hiện đại hóa Hải quan, thời gian tới, Tổng cục Hải quan tập trung nguồn lực, chủ động, quyết liệt thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, Chiến lược Tài chính Việt Nam giai đoạn 2021 - 2030; cụ thể hóa các chủ trương, định hướng lớn của Đảng và Nhà nước liên quan đến lĩnh vực tài chính - hải quan giai đoạn 2021 - 2030; 

Chiến lược đặt ra mục tiêu tổng quát xây dựng và phát triển Hải quan Việt Nam đến năm 2030 đó là “Xây dựng Hải quan Việt Nam chính quy, hiện đại, ngang tầm Hải quan các nước phát triển trên thế giới, dẫn đầu trong thực hiện Chính phủ số, với mô hình Hải quan số, Hải quan thông minh. Nâng cao chất lượng phục vụ người dân, DN trong thực hiện thủ tục hải quan, quản lý hải quan. Quản lý thu thuế đối với hoạt động XNK hiệu quả. Tạo thuận lợi cho hoạt động thương mại, du lịch và vận tải hợp pháp qua biên giới, tạo môi trường XNK minh bạch, công bằng, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại và vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới, góp phần đảm bảo an ninh, an toàn xã hội và bảo vệ lợi ích, chủ quyền quốc gia”.

Trên cơ sở mục tiêu tổng quát, Chiến lược phát triển Hải quan giai đoạn 2021 - 2030 xác định 06 mục tiêu chủ yếu; 26 chỉ tiêu phấn đấu (trong đó có 14 chỉ tiêu phấn đấu đến năm 2025 và 12 chỉ tiêu phấn đấu đến năm 2030); 08 hệ thống các giải pháp toàn diện, đồng bộ, đầy đủ trong mọi lĩnh vực hoạt động quản lý nhà nước về hải quan, hoạt động của cơ quan Hải quan để đảm bảo thực hiện thành công các chỉ tiêu, mục tiêu đặt ra tại Chiến lược.

(*) Nguyễn Văn Cẩn - Tổng Cục trưởng Tổng Cục Hải quan/Bài đăng trên Tap chí Tài chính Kỳ 1+2 - Tháng 01/2022.