Trao đổi với Tạp chí Kinh tế - Tài chính, ông Phan Đức Trung - Chủ tịch Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam (VBA) cho rằng, việc hợp thức hoá và thí điểm sàn giao dịch tài sản số, tài sản mã hoá là cơ hội lớn nhưng cũng là phép thử năng lực chuẩn bị và quản trị rủi ro của thị trường.

Phóng viên: Việc công nhận tài sản số là tài sản hợp pháp sẽ thay đổi hành vi của nhà đầu tư và doanh nghiệp như thế nào so với giai đoạn “vùng xám” trước đây?

Ông Phan Đức Trung: Quốc hội đã thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số. Một số điều khoản có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, riêng những quy định liên quan trực tiếp đến tài sản số sẽ bắt đầu áp dụng từ ngày 1/1/2026. Điều này đồng nghĩa, từ đầu năm tới, các loại tài sản số, tài sản ảo, tài sản mã hóa sẽ được chính thức công nhận là một dạng tài sản theo Bộ luật Dân sự. Từ đó, mọi hoạt động quản lý, điều chỉnh, xử lý tranh chấp… sẽ tuân thủ các bộ luật nền tảng như Bộ luật Dân sự và Bộ luật Hình sự.

Điểm quan trọng là tài sản số được định danh như một loại tài sản hợp pháp, cho phép áp dụng ngay khung pháp lý hiện hành trong khi chờ các văn bản hướng dẫn và luật mới.

Song song với đó, Bộ Tài chính cũng đã xác nhận việc triển khai sàn giao dịch thí điểm tài sản mã hóa, dự kiến ban hành quy định từ Thủ tướng vào tháng 8 này. Đây là bước tiến quan trọng giúp minh bạch thị trường, bởi khi đã xác định là tài sản, chúng cần một địa điểm giao dịch chính thức. Tại đây, các nguyên tắc về giá, thuế, quy định quốc tế, chống rửa tiền, chống tài trợ khủng bố… sẽ được áp dụng, đồng thời tạo cơ sở để các định chế tài chính xem xét cho vay, thừa kế hoặc dùng làm tài sản bảo đảm.

Tôi cho rằng, sàn thí điểm này sẽ mở ra một “luồng tài sản mới” trong nền kinh tế, tương tự như khi thị trường chứng khoán bắt đầu vận hành những năm 2000. Ban đầu, khái niệm cổ phiếu còn mới mẻ, nhưng dần trở thành thước đo quan trọng của nền kinh tế.

Phóng viên: Vậy, cơ chế vận hành sàn giao dịch tài sản mã hóa sẽ giống và khác gì so với sàn chứng khoán?

Ông Phan Đức Trung: Thực tiễn cho thấy, quốc gia nào khi thử nghiệm sàn giao dịch tài sản mã hóa cũng gặp khó khăn trong việc tách bạch và thiết lập cơ chế vận hành phù hợp. Chúng tôi gọi đó là “cơ chế mâu thuẫn”, tức là, chính sách phải dung hòa lợi ích của nhiều cơ quan quản lý khác nhau.

Lấy ví dụ, tại Mỹ, quốc gia dẫn đầu về khung pháp lý, vẫn tồn tại những mâu thuẫn giữa các cơ quan quản lý như Ủy ban Giao dịch và Chứng khoán Hoa Kỳ (SEC); Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Phái sinh và Sở Thuế vụ. Tất cả đều có vai trò bảo vệ lợi ích của Chính phủ nhưng vẫn có quan điểm riêng về tài sản mã hóa.

Một câu hỏi lớn luôn tồn tại là: Tài sản mã hóa nên được coi là tài sản, hàng hóa hay chứng khoán và chính sách thu thuế ra sao? Ngay cả Mỹ, cũng mất nhiều năm tranh luận mà chưa thống nhất hoàn toàn.

Gần đây, sau khi Tổng thống Trump nhậm chức, ông đã điều chỉnh mạnh mẽ một loạt chính sách, bao gồm yêu cầu SEC hủy bỏ khoảng 400 vụ kiện liên quan đến tính chất chứng khoán của một số tài sản mã hóa.

Đáng chú ý, Đạo luật FIT21 - được đánh giá là có tác động lớn tới thị trường crypto và ban hành dưới thời Tổng thống Biden - cũng bị Trump phủ quyết với lý do vi phạm quyền riêng tư và cản trở đổi mới sáng tạo. Thay vào đó, ông Trump thúc đẩy ban hành Đạo luật GENIUS nhằm hỗ trợ phát triển stablecoin và dự kiến thông qua thêm một số đạo luật mới.

Điều này cho thấy, với hệ thống pháp lý mạnh như Mỹ cũng gặp thách thức trong việc thiết lập khung quản lý thống nhất. Cho nên, ở Việt Nam cũng khó tránh được các thách thức. Nhưng tôi cho rằng, nếu khung pháp lý được ban hành sớm, chúng ta có thể nhanh chóng điều chỉnh những giao dịch trước đây vốn nằm trong “vùng kinh tế ngầm”. Khi các cơ quan phối hợp chặt chẽ, khả năng điều chỉnh sẽ linh hoạt và hiệu quả hơn.

Bên cạnh đó, chúng ta có thể học hỏi kinh nghiệm từ các thị trường đi trước như Mỹ, Hồng Kông, Singapore, Thái Lan… thông qua các đoàn công tác đã trực tiếp nghiên cứu mô hình quản lý của họ. Những thị trường này đã có quá trình triển khai và điều chỉnh pháp lý cho cả chứng khoán và tài sản số.

Phóng viên: Trước khi có khung pháp lý, nhà đầu tư Việt Nam phải đối mặt với rủi ro gì? Khi có hành lang pháp lý thì cơ hội sẽ ra sao?

Ông Phan Đức Trung: Trước hết, cần nhìn vào con số mà các báo cáo quốc tế đã nêu rõ: Mỗi năm có khoảng 100 tỷ USD dịch chuyển vào “vùng xám” hoặc “kinh tế ngầm” của Việt Nam. Đây là một dòng tiền lớn nhưng chưa được quản lý hiệu quả. Bộ Khoa học và Công nghệ cũng đặt câu hỏi liệu kinh tế số có thể được đo lường thông qua thị trường tài sản mã hóa hay không - Một vấn đề vẫn chưa có lời giải rõ ràng.

Thứ hai, để tăng trưởng kinh tế, chúng ta cần khai thác nguồn lực mới, không thể chỉ dựa vào những yếu tố truyền thống như điện, đất đai, lao động. Thị trường tài sản mã hóa có thể trở thành một nguồn lực mới, chuyển dịch từ khu vực “vùng xám” sang minh bạch, đóng góp cho nền kinh tế.

Thứ ba, trong thời gian chưa có khung pháp lý, nhiều mô hình huy động vốn trá hình, đa cấp, lợi dụng công nghệ để lừa đảo đã nở rộ. Các vụ việc mà cơ quan công an triệt phá thường liên quan đến ứng dụng crypto, hứa hẹn “siêu lợi nhuận”. Các mô hình này thường hoạt động kín, khiến ngay cả những người am hiểu cũng bị cuốn vào vì nhìn thấy cơ hội lợi nhuận. Kết quả là nhà đầu tư chịu rủi ro lớn và cơ quan quản lý khó kiểm soát.

Còn khi đã có khung pháp lý, thị trường sẽ minh bạch hơn nhưng cũng đặt ra thách thức mới. Việt Nam hiện thuộc nhóm “danh sách xám” trong giám sát dòng tiền. Vậy nghĩa là cơ quan quản lý phải xử lý khối lượng giao dịch công nghệ cao, vận hành 24/7, đòi hỏi kỹ năng và quy trình chuẩn quốc tế; không thể áp dụng cách quản lý “cấm” hay “né”, chúng ta cần phương pháp quản trị thực chất.

Cuối cùng, khu vực khởi nghiệp sáng tạo là nơi có thể hưởng lợi lớn. Đây cũng là cơ hội cho khu vực khởi nghiệp sáng tạo, nơi các doanh nghiệp có thể phát triển mô hình unicorn (kỳ lân) ngay tại Việt Nam, đóng thuế và tạo giá trị thực. Khi hành lang pháp lý rõ ràng, các doanh nghiệp này có thể phát triển trong nước, đóng thuế, chứng minh năng lực. Đáng tiếc, đến nay, nhiều chính sách hỗ trợ khởi nghiệp vẫn chưa áp dụng được cho lĩnh vực này.

Tất nhiên, không nên kỳ vọng một bộ luật có thể giải quyết mọi vấn đề ngay lập tức, nhưng chắc chắn tốt hơn môi trường “không luật”. Với định hướng từ Nghị quyết số 57-NQ/TW, Nghị quyết số 68-NQ/TW và chỉ đạo của Chính phủ, tôi tin rằng môi trường pháp lý sẽ dần hoàn thiện, hỗ trợ cả doanh nghiệp truyền thống và khởi nghiệp sáng tạo, đóng góp cho tăng trưởng kinh tế.

Phóng viên: Với khung pháp lý rõ ràng hơn, ông có lời khuyên gì cho người dân và nhà đầu tư muốn tham gia vào thị trường này?

Ông Phan Đức Trung: Lợi nhuận cao thường đi kèm rủi ro cao. Quan trọng nhất là không để mất vốn. Chúng tôi đã triển khai nhiều chương trình nâng cao nhận thức, từ hội thảo về phòng chống rửa tiền, chống tài trợ khủng bố, tới phổ biến các mô hình lừa đảo phổ biến. Dù có nhiều biến tướng, bản chất của các mô hình này vẫn giống nhau.

Nhà đầu tư cần trang bị kiến thức, kỹ năng phòng ngừa rủi ro và xác định rằng tiền đầu tư không phải là nguồn thu nhập hàng ngày. Chỉ khi quản trị rủi ro tốt và hiểu rõ thị trường, nhà đầu tư mới có thể tìm kiếm cơ hội bền vững.

Phóng viên: Tháng 8 này, Bộ Tài chính dự kiến đề xuất thí điểm giao dịch tài sản, hàng hóa. Theo ông, các bên cần chuẩn bị gì?

Ông Phan Đức Trung: Rõ ràng, các dự thảo của Chính phủ về cấp phép sàn giao dịch đặt ra yêu cầu vốn rất lớn. Thị trường cũng đã xuất hiện thông tin cho thấy có thể sẽ có nhiều hơn một đơn vị được cấp phép. Các định chế tài chính và tổ chức lớn hiện đang ráo riết tập hợp nguồn lực, xây dựng đội ngũ nhân sự vận hành chuyên nghiệp, đảm bảo khả năng cung cấp dịch vụ cho thị trường, đồng thời tiếp cận nhóm khách hàng mục tiêu của từng sàn.

Tuy nhiên, đối với nhà đầu tư, điều quan trọng là phải tránh lặp lại kịch bản giai đoạn đầu của thị trường chứng khoán. Thời kì đầu tiên của thị trường chứng khoán, khi đó, cứ mua được là thắng và cuối cùng là chúng ta có những khái niệm như là “cổ phiếu trà đá” và nhà đầu tư cũng không học được kinh nghiệm đầu tư gì.

Thực tế cho thấy, nếu chỉ kiếm tiền trong ngắn hạn mà không học hỏi, nhà đầu tư sẽ không thể bền vững. Bài học rút ra là về dài hạn, muốn kiếm được lợi nhuận, nhà đầu tư phải trang bị kiến thức về phòng ngừa rủi ro. Cần hiểu rằng, đồng vốn đầu tư không phải là nguồn thu nhập ổn định hàng ngày, mà là khoản vốn được sử dụng với mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận dựa trên quản trị rủi ro. Ai phòng ngừa rủi ro tốt, nắm vững kiến thức, sẽ là người có cơ hội thành công trên một thị trường vốn đầy rủi ro.

Phóng viên: Trân trọng cảm ơn ông!