Bài viết trao đổi về thực trạng nợ xấu của hệ thống ngân hàng, đồng thời đề xuất một số kiến nghị nhằm hạn chế nợ xấu.

Thực trạng nợ xấu ngân hàng

Thống kê của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cho thấy, tính đến 31/12/2018, tổng tài sản của toàn hệ thống ngân hàng đạt 11.064.239 tỷ đồng, tăng 10,62% so với cuối năm 2017. Dẫn đầu về tổng tài sản là khối ngân hàng thương mại (NHTM) Nhà nước với 4.863.353 tỷ đồng (tăng 6,42%), tiếp theo là khối NHTM cổ phần với 4.554.977 tỷ đồng (tăng 13,07%); khối ngân hàng liên doanh - nước ngoài với 1.136.614 tỷ đồng (tăng 19,12%).

Năm 2018, vốn tự có và vốn điều lệ của hệ thống ngân hàng tiếp tục tăng nhanh, cụ thể, vốn tự có của toàn hệ thống ngân hàng đạt 806.156 tỷ đồng, tăng 12,89% so với cuối năm 2017. Khối NHTM cổ phần đang dẫn đầu về vốn tự có với 338.183 tỷ đồng (tăng 16,36%); tiếp đó là khối NHTM Nhà nước với 268.599 tỷ đồng (tăng 5,48%) và khối ngân hàng liên doanh, nước ngoài với 162.864 tỷ đồng (tăng 14,82%). Xét về chỉ tiêu vốn điều lệ, toàn hệ thống tăng 12,47% trong năm qua lên 576.338 tỷ đồng. Trong đó, khối NHTM cổ phần tăng tới 24,42% trong năm 2018 lên 267.234 tỷ đồng và đang dẫn đầu hệ thống về vốn điều lệ. Vốn điều lệ của khối ngân hàng liên doanh – nước ngoài tăng 3,49%, lên 113.489 tỷ đồng, trong khi khối NHTM Nhà nước chỉ nhích nhẹ 0,08% lên 147.890 tỷ đồng...

Đến cuối năm 2018, hệ số an toàn vốn tối thiểu (CAR) của toàn hệ thống ngân hàng là 12,14%, trong đó, khối NHTM Nhà nước là 9,52%; NHTM cổ phần là 11,24% và ngân hàng liên doanh – nước ngoài là 25,88%. Tỷ lệ sử dụng vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn của hệ thống ở mức 28,41% tại thời điểm cuối năm, thấp hơn nhiều so với quy định của NHNN. Trong đó, tỷ lệ này của khối NHTM Nhà nước là 30,70%; NHTM cổ phần là 32,67% đều thấp hơn mức 40% mà các NHTM phải tuân thủ kể từ đầu năm 2019.

Báo cáo của NHNN cho thấy, tính đến 31/1/2019, tỷ lệ nợ xấu nội bảng toàn hệ thống là 1,96% giảm so với mức 1,99% cuối năm 2017. Nợ ngoại bảng bao gồm nợ bán cho Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng (TCTD) Việt Nam (VAMC) chưa xử lý và nợ tiềm ẩn trở thành nợ xấu ở mức 5,85% giảm mạnh so với mức 10,08% cuối năm 2016 và mức 7,36% cuối năm 2017. Tốc độ tăng trưởng xử lý nợ tiếp tục được cải thiện nhằm đạt được mục tiêu phấn đấu đến cuối năm đưa tỷ lệ nợ xấu nội bảng xuống dưới 2%, tỷ lệ nợ xấu và các khoản tiềm ẩn trở thành nợ xấu dưới 5%.

Trong năm 2018, nhiều NHTM tiếp tục thể hiện quyết tâm và đạt được hiệu quả trong công tác xử lý nợ xấu. Từng là một trong những ngân hàng có tỷ lệ nợ xấu cao nhất hệ thống, kết thúc năm 2018, tỷ lệ nợ xấu nội bảng của Agribank ở mức 1,51%, giảm tới 4,29% so với thời điểm bắt đầu tái cơ cấu. Riêng năm 2018, Agribank đã thu hồi nợ sau xử lý rủi ro và nợ đã bán VAMC lên tới 11.936 tỷ đồng, vượt kế hoạch giao. Kể từ khi Nghị quyết số 42/2017/QH14 về thí điểm xử lý nợ xấu có hiệu lực đến nay, Agribank đã thu hồi nợ xấu và nợ sau xử lý đạt 89.822 tỷ đồng, riêng năm 2018 đạt 66.789 tỷ đồng. Tổng nguồn dự phòng xử lý rủi ro còn lại gần 20.000 tỷ đồng, qua đó có thể giúp Agribank đủ khả năng mua trước hạn toàn bộ nợ đã bán cho VAMC và xử lý kịp thời các khoản nợ xấu phát sinh nếu có trong năm 2019.

Trong khi đó, tính đến cuối năm 2018, nợ xấu nội bảng của Vietcombank đã giảm xuống dưới 1%, hoàn thành trước thời hạn chuẩn mực an toàn vốn Basel II theo quy định Thông tư số 41/2016/TT-NHNN quy định tỷ lệ an toàn vốn đối với ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài. Vietcombank đã mua lại nợ xấu đã bán cho VAMC về để tự xử lý, chấp nhận giảm lợi nhuận trước mắt để phát triển lâu dài. Nhờ đó, không chỉ về đích trước hạn trong việc áp dụng chuẩn Basel II mà hiện tỷ lệ trích lập dự phòng nợ xấu lên tới 169,7%...

Việc Quốc hội và Thủ tướng Chính phủ ban hành Nghị quyết số 42/2017/QH14 và Quyết định số 1058/QĐ-TTg phê duyệt Đề án cơ cấu lại hệ thống các TCTD gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020 đã tạo cơ sở pháp lý để toàn ngành Ngân hàng quyết liệt triển khai các giải pháp tái cơ cấu hệ thống TCTD, gắn với đẩy mạnh xử lý nợ xấu và các khoản nợ nguy cơ tiềm ẩn trở thành nợ xấu, góp phần ổn định hệ thống TCTD, đảm bảo an toàn, lành mạnh hoạt động tiền tệ, ngân hàng. Qua hơn một năm triển khai Quyết định số 1058/QĐ-TTg, năng lực tài chính của các TCTD được củng cố, tính minh bạch trong hoạt động tín dụng cùng với các biện pháp kiểm soát, phòng ngừa nợ xấu mới phát sinh đã góp phần quan trọng giảm tỷ lệ nợ xấu của hệ thống các TCTD. Công tác thanh tra, giám sát được tăng cường, góp phần ngăn chặn, phát hiện và xử lý kiên quyết các rủi ro, tồn tại và sai phạm của TCTD, thúc đẩy các TCTD triển khai tái cơ cấu gắn với xử lý nợ xấu nghiêm túc, có hiệu quả… Tổ chức đánh giá tín nhiệm Moody’s đã nâng hạng tín nhiệm đối với 14 NHTM Việt Nam và điều chỉnh mức xếp hạng hệ thống ngân hàng Việt Nam từ mức B1 “triển vọng tích cực” lên mức B3 “triển vọng ổn định”. Đây là những tín hiệu tích cực cho thấy công tác xử lý nợ xấu trong hệ thống các TCTD giai đoạn 2016-2020 của Chính phủ đang đi đúng hướng...

Nỗ lực xử lý nợ xấu

Để thực hiện có hiệu quả Nghị quyết số 42/2017/QH14 của Quốc hội và Quyết định số 1058/QĐ-TTg ngày 19/7/2017 của Thủ tướng Chính phủ nhằm mục tiêu đưa tỷ lệ nợ xấu nội bảng của các TCTD, nợ xấu đã bán cho VAMC và nợ đã thực hiện các biện pháp phân loại nợ xuống dưới 3% từ nay đến năm 2020, thời gian qua, NHNN đã ban hành nhiều văn bản yêu cầu các TCTD quyết liệt xử lý nợ xấu.

Ngày 20/7/2017, NHNN ban hành Chỉ thị số 06/CT-NHNN về việc thực hiện Nghị quyết số 42/2017/QH14 của Quốc hội và Quyết định số 1058/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Chỉ thị này đề ra mục tiêu xử lý nhanh, dứt điểm nợ xấu và tài sản bảo đảm (TSBĐ) của các khoản nợ xấu thuộc phạm vi điều chỉnh của Nghị quyết; triển khai các biện pháp phòng ngừa, hạn chế tối đa nợ xấu phát sinh và nâng cao chất lượng tín dụng của các TCTD; phát huy vai trò VAMC trong việc xử lý nợ xấu; phấn đấu đến năm 2020 đưa tỷ lệ nợ xấu nội bảng của hệ thống các TCTD, nợ xấu đã bán cho VAMC và nợ xấu đã thực hiện các biện pháp phân loại nợ xuống dưới 3% (không bao gồm nợ xấu của các NHTM yếu kém được Chính phủ phê duyệt xử lý theo phương án riêng).

Ngày 17/9/2018, Thống đốc NHNN ban hành Chỉ thị số 05/CT-NHNN về tiếp tục đẩy mạnh cơ cấu lại hệ thống các TCTD gắn với xử lý nợ xấu. NHNN yêu cầu yêu cầu các đơn vị thuộc NHNN, VAMC và các TCTD tăng cường thanh tra, giám sát việc thực hiện Nghị quyết số 42/2017/QH14, phương án cơ cấu lại gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020 của các TCTD, VAMC; Hỗ trợ thu giữ, phát mại, xử lý TSBĐ của khoản nợ xấu góp phần đẩy nhanh tiến độ xử lý nợ xấu, cơ cấu lại hệ thống các TCTD; Tiếp tục phối hợp chặt chẽ với VAMC triển khai quyết liệt các giải pháp xử lý nợ xấu trên toàn hệ thống…

Ngày 07/11/2018, Thống đốc NHNN có Văn bản số 8424/NHNN-TTGSNH gửi Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương về việc tăng cường công tác phối hợp trong triển khai thực hiện Nghị quyết số 42/2017/QH14 của Quốc hội. NHNN đề nghị Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương tiếp tục hỗ trợ công tác xử lý nợ xấu của các TCTD, Công ty VAMC để thực hiện đồng bộ các giải pháp xử lý nợ xấu góp phần thực hiện có hiệu quả Nghị quyết số 42/2017/QH14. Cùng với đó, tăng cường chỉ đạo các cấp chính quyền địa phương, các cơ quan có liên quan (cơ quan công an, tài chính, thuế…) và đề nghị Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, cơ quan thi hành án tại địa bàn tiếp tục phối hợp với NHNN chi nhánh tỉnh, thành phố trong việc triển khai thực hiện Nghị quyết số 42/2017/QH14, tạo điều kiện thuận lợi cho các TCTD trên địa bàn trong việc xử lý nợ xấu, xử lý TSBĐ của khoản nợ xấu...

Ngày 08/01/2019, Thống đốc NHNN ban hành Chỉ thị số 01/CT-NHNN về tổ chức thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm của ngành Ngân hàng trong năm 2019, trong đó yêu cầu tiếp tục công tác xử lý nợ xấu. Tiếp đó, ngày 22/3/2019, NHNN ban hành Văn bản số 1968/NHNN-TTGSNH yêu cầu các TCTD tiếp tục đẩy mạnh xử lý nợ xấu năm 2019, trong đó cần nghiêm túc thực hiện chỉ đạo của NHNN về đẩy mạnh công tác xử lý nợ xấu, phân loại nợ, trích lập dự phòng rủi ro khi bán nợ cho VAMC. Cùng với đó, thực hiện dự thu lãi phù hợp với thực trạng các khoản nợ đảm bảo tuân thủ đúng quy định của pháp luật để phản ánh đúng kết quả hoạt động kinh doanh. Thường xuyên rà soát tình hình thực tế của các khoản nợ đang dự thu lãi, đặc biệt các khoản lãi có dự thu lớn để kịp thời thoái lãi thu đối với các trường hợp khó có khả năng thu hồi. Định kỳ rà soát, cập nhật kế hoạch xử lý nợ xấu theo Nghị quyết số 42/2017/QH14 chi tiết cho năm 2019 và 2020; Tích cực triển khai các phương án, giải pháp xử lý nợ xấu đảm bảo kết quả xử lý nợ xấu theo đúng lộ trình, kế hoạch tại phương án đã được NHNN phê duyệt/chấp nhận…

Bên cạnh đó, tiếp tục chỉ đạo các bộ phận liên quan thực hiện rà soát, đánh giá cụ thể từng khoản nợ xấu được xác định theo Nghị quyết số 42/2017/QH14 nhằm nhận diện đầy đủ thực trạng nợ xấu, đặc biệt là các khoản nợ xấu lớn (bao gồm các khoản nợ xấu đã hạch toán ngoại bảng), TSBĐ cho các khoản nợ này, khả năng thu hồi nguyên nhân, khó khăn, vướng mắc trong quá trình thu hồi nợ xấu. Trên cơ sở đó, áp dụng toàn diện các giải pháp xử lý nợ xấu theo Nghị quyết số 42/2017/QH14 nhằm xử lý nhanh, hiệu quả các khoản nợ xấu. Đảm bảo việc xử lý nợ xấu khách quan, minh bạch và không để xảy ra tiêu cực, sai phạm. Thực hiện đúng quy định của pháp luật trong quá trình bán nợ xấu theo giá thị trường, thu hồi tối đa giá trị TSBĐ của khoản nợ xấu, giảm tổn thất về tài sản cho ngân hàng, đảm bảo tối đa lợi ích hợp pháp của các cổ đông...

Hiện nay, NHNN đang dự thảo Thông tư quy định về việc mua, bán và xử lý nợ xấu của VAMC để thay thế cho Thông tư 19/2013/TT-NHNN. Đáng chú ý, dự thảo bổ sung quy định các TCTD bán nợ nhận trái phiếu đặc biệt không chia cổ tức bằng tiền mặt để nâng cao năng lực tài chính và tạo nguồn xử lý nợ xấu cho đến khi trái phiếu đặc biệt được thanh toán. Theo NHNN, việc bổ sung này là để đảm bảo các TCTD có khoản nợ xấu bán cho VAMC nhận trái phiếu đặc biệt tập trung nguồn lực để xử lý nợ xấu.

Một số đề xuất, kiến nghị

Theo nguyên tắc cơ cấu lại hệ thống các TCTD gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020 tại Quyết định số 1058/QĐ-TTg ngày 19/7/2017 của Thủ tướng Chính phủ, sẽ tiếp tục cơ cấu lại hệ thống các TCTD gắn với trọng tâm là xử lý căn bản, triệt để nợ xấu và các TCTD yếu kém bằng các hình thức phù hợp với cơ chế thị trường trên nguyên tắc thận trọng, bảo đảm quyền lợi của người gửi tiền và giữ vững sự ổn định, an toàn hệ thống; giảm số lượng TCTD yếu kém để có số lượng các TCTD phù hợp, có quy mô và uy tín, hoạt động lành mạnh, bảo đảm tính thanh khoản. Phấn đấu xử lý và kiểm soát nợ xấu để đến năm 2020 đưa tỷ lệ nợ xấu nội bảng của các TCTD, nợ xấu đã bán cho VAMC và nợ đã thực hiện các biện pháp phân loại nợ xuống dưới 3% (không bao gồm các NHTM yếu kém đã được Chính phủ phê duyệt phương án xử lý)... Để đạt được mục tiêu đề ra, cần chú trọng một số nhiệm vụ sau:

Về phía NHNN

Để quá trình xử lý nợ xấu đạt hiệu quả cao hơn, cần có sự vào cuộc mạnh mẽ, tích cực của các bên liên quan. NHNN, các NHTM cần chủ động phối hợp tích cực với chính quyền địa phương và các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, đặc biệt là cơ quan công an, tòa án, thi hành án các cấp để nhận được sự hỗ trợ tốt nhất trong công tác xử lý nợ xấu. Đặc biệt, các TCTD cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng để tiến hành khởi kiện, phát mại TSBĐ đối với những khách hàng có nợ xấu không còn khả năng trả nợ, không hợp tác trong việc thực hiện nghĩa vụ đối với khoản nợ.

Tiếp tục sửa đổi, bổ sung hoàn thiện khung khổ pháp lý tạo điều kiện thuận lợi cho TCTD, VAMC, Công ty trách nhiệm hữu hạn mua bán nợ Việt Nam (DATC), các doanh nghiệp khác có chức năng kinh doanh mua bán nợ tham gia xử lý nợ xấu hiệu quả, triệt để trong các giai đoạn tiếp theo.

Tiếp tục tăng cường công tác thanh tra, giám sát các TCTD trong việc thực hiện các quy định về cấp tín dụng, an toàn hoạt động và phân loại nợ, trích lập dự phòng rủi ro; NHNN và các bộ, ngành tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý và đẩy mạnh công tác về quản lý, thanh tra, giám sát trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm và doanh nghiệp nhà nước.

Về phía các TCTD

Phối hợp chặt chẽ với VAMC để thống nhất áp dụng các biện pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong việc xử lý các khoản nợ xấu và TSBĐ của các khoản nợ đã bán cho VAMC. Đẩy mạnh hoạt động mua bán, xử lý nợ xấu theo cơ chế thị trường theo quy định của pháp luật và phương án được duyệt, đồng thời áp dụng các biện pháp giảm thiểu rủi ro trong việc mua bán nợ theo giá trị thị trường...

Chủ động nhận diện các khoản nợ tiềm ẩn trở thành nợ xấu để có các giải pháp ngăn chặn nợ xấu phát sinh. Trong quá trình xử lý nợ xấu, TCTD nghiêm túc đánh giá khả năng thu hồi nợ, cũng như phân tích nguyên nhân khó khăn, vướng mắc để có giải pháp xử lý hiệu quả, kịp thời. Triển khai các biện pháp phòng ngừa, hạn chế tối đa nợ xấu phát sinh, nâng cao chất lượng tín dụng, đặc biệt là tại các chi nhánh của TCTD…

Tiếp tục lành mạnh hóa tình hình tài chính, nâng cao năng lực quản trị theo quy định của pháp luật và phù hợp với thông lệ quốc tế; từng bước xử lý và xóa bỏ tình trạng đầu tư chéo, sở hữu chéo và sở hữu có tính chất thao túng, chi phối trong các TCTD có liên quan. Phấn đấu đến năm 2020, các NHTM cơ bản có mức vốn tự có theo chuẩn mực của Basel II, trong đó ít nhất 12-15 NHTM áp dụng thành công Basel II (phương pháp tiêu chuẩn trở lên); có ít nhất từ 1 đến 2 NHTM nằm trong Top 100 ngân hàng lớn nhất trong khu vực châu Á.

Tăng cường công tác truyền thông, trong đó, chú trọng truyền thông tới khách hàng hiện đang có nợ xấu để khách hàng hiểu rõ quyền lợi hợp pháp của TCTD trong việc xử lý nợ cũng như trách nhiệm trả nợ của khách hàng đối với khoản vay TCTD.       

Về phía VAMC

Tập trung triển khai rà soát, phân loại, đánh giá lại các khách hàng vay, TSBĐ và các khoản nợ đã mua để xác định khả năng thu hồi nợ và có giải pháp xử lý phù hợp; triển khai mạnh mẽ, đồng bộ các giải pháp mua, bán, xử lý nợ xấu theo cơ chế thị trường.

Tăng cường phối hợp chặt chẽ với TCTD trong việc thu hồi nợ, cơ cấu lại nợ, bán và xử lý nợ, TSĐB đối với các khoản nợ xấu đã mua; Hỗ trợ tài chính cho khách hàng vay phục hồi sản xuất kinh doanh, hoàn thiện các dự án dở dang; Tăng cường năng lực định giá, đánh giá tài sản.

Thường xuyên, kịp thời công khai hoạt động mua, bán và xử lý nợ xấu; Phối hợp với các đơn vị liên quan tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện mô hình tổ chức và hoạt động.

Tài liệu tham khảo:

1. Quốc hội (2017), Nghị quyết số 42/2017/QH14 về thí điểm xử lý nợ xấu;

2. Thủ tướng Chính phủ, Quyết định số 1058/QĐ-TTg ngày 19/7/2017 phê duyệt Đề án cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020;

3. Thống đốc NHNN (2018), Chỉ thị số 05/CT-NHNN ngày 17/9/2018 về tiếp tục đẩy mạnh cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng gắn với xử lý nợ xấu;

4. Thống đốc NHNN (2019), Văn bản số 1968/NHNN-TTGSNH ngày 22/3/2019 yêu cầu các tổ chức tín dụng triển khai một số nội dung nhằm tiếp tục đẩy mạnh xử lý nợ xấu năm 2019;

5. Hà Thành (2019), Tiếp tục tháo gỡ rào cản xử lý nợ xấu, Thời báo Ngân hàng.