Một trong những điểm sáng có thể thấy rõ nét của kinh tế vĩ mô năm 2013 là lãi suất đã giảm khá mạnh và duy trì ở mức thấp so với giai đoạn 2008-2012. Bước sang năm 2014, nhiều dự báo cho rằng lãi suất có thể tiếp tục giảm thêm 1-2 điểm phần trăm/năm. Nếu lãi suất cho vay giảm như kỳ vọng, nhiều doanh nghiệp sẽ có cơ hội phục hồi hoạt động kinh doanh và mở rộng đầu tư, thúc đẩy nền kinh tế tăng trưởng.

Xu hướng tích cực

Năm 2013, lãi suất cho vay đã giảm mạnh so với những năm trước đó. Lãi suất cho vay bình quân trong năm này còn khoảng 11%/năm, trong khi con số này lần lượt là 20,25% và 15,7% trong 2 năm 2011, 2012. Lãi suất cho vay và huy động hiện nay đang ở mức thấp nhất trong vài năm trở lại đây. Tuy vậy, nhiều người vẫn tiếp tục kỳ vọng lãi suất sẽ tiếp tục giảm trong năm 2014. Kỳ vọng này, không phải là không có cơ sở khi nhiều yếu tố vĩ mô và chính sách đang ủng hộ xu thế.

Chẳng hạn, chỉ số vĩ mô thường ảnh hưởng mạnh đến xu hướng lãi suất là lạm phát, hiện chỉ tăng ở mức thấp. Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tháng 1/2014 chỉ tăng 0,69% so với tháng trước và tăng 5,54% so với cùng kỳ năm ngoái. Đây là mức tăng thấp nhất trong 5 năm qua. Việc tháng 1 thường là tháng cao điểm của lạm phát trong năm chỉ tăng nhẹ cho thấy nhiều khả năng lạm phát năm 2014 có thể sẽ mang tín hiệu thấp khả quan. Việc lạm phát được duy trì ở mức thấp giúp Ngân hàng Nhà nước có thêm không gian nới lỏng chính sách tiền tệ và giảm lãi suất một cách chủ động.

Trên thực tế, Ngân hàng Nhà nước dường như đang quyết tâm hạ lãi suất cho vay trong năm nay. Đầu năm 2014, Thống đốc Nguyễn Văn Bình đã đề cập đến khả năng giảm lãi suất cho vay xuống thêm 1-2 điểm phần trăm để hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận vốn và vượt qua khó khăn. Mới đây, Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Chỉ thị 01 quy định các tổ chức tín dụng không được thu thêm các loại phí liên quan đến khoản vay, trừ một số khoản phí theo quy định tại Thông tư 05/2011/TT-NHNN, đồng thời phải niêm yết công khai các loại phí và mức phí thu theo quy định của pháp luật.

Theo ông Nguyễn Xuân Thành, Giám đốc Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright, trong 2 năm 2011 và 2012 tỉ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE) bình quân của các doanh nghiệp trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh là 8,13% và 9,98%, thấp hơn lãi suất vay ngân hàng. Do đó, dù cần vốn cho các cơ hội kinh doanh tốt trong trung và dài hạn, doanh nghiệp cũng không dám vay. Trong khi đó, chênh lệch giữa lãi suất cho vay và lãi suất huy động hiện nay cao hơn 1-2 điểm phần trăm so với mức chênh lệch trong giai đoạn 2006-2007. Như vậy, việc giảm lãi suất cho vay là cần thiết để giúp doanh nghiệp có thể tiếp cận vốn rẻ hơn.

Điều này được minh chứng phần nào qua việc gần đây lãi suất trên thị trường liên ngân hàng tiếp tục giảm mạnh đối với tất cả các kỳ hạn. Tính đến ngày 14/2/2014, lãi suất qua đêm và kỳ hạn 1 tuần lần lượt là 1,65% và 2,19%, giảm mạnh so với mức 3,45% và 3,94% của tuần trước đó. Việc này chứng tỏ thanh khoản của nhiều ngân hàng đang tốt. Như vậy, áp lực hạ lãi suất, tăng cường cho vay thúc đẩy tăng trưởng tín dụng là khá lớn. Đặc biệt, nhiều khả năng trong thời gian tới khi Thông tư 02 được sửa đổi theo hướng “giữ nguyên nhóm nợ” thì việc giảm lãi suất sẽ càng thuận lợi.

Doanh nghiệp được tiếp sức

Trao đổi với phóng viên, ông Đỗ Duy Thái, Tổng Giám đốc Công ty Thép Việt cho rằng ngoài các yếu tố về thị trường, năng lực kinh doanh, lãi suất là yếu tố quan trọng hàng đầu đối với các doanh nghiệp vì doanh nghiệp chủ yếu vay ngân hàng. Do đó, lãi suất cao trong các năm qua cũng là một nguyên nhân đẩy các doanh nghiệp phá sản, bên cạnh việc sức cầu giảm mạnh.

Cũng theo ông Thái, nửa cuối năm 2013 lãi suất mới giảm dần, nhưng vẫn còn rất cao so với các nước xung quanh. Lãi suất là yếu tố quan trọng cấu thành nên chi phí đầu vào, nên khi lãi suất cao như các năm vừa qua, doanh nghiệp Việt Nam bị mất lợi thế cạnh tranh về vốn so với các doanh nghiệp nước ngoài. Ông cho rằng doanh nghiệp chỉ có thể kiểm soát được các vấn đề nội tại, còn lãi suất là yếu tố ngoài tầm tay của họ. Theo ông, các doanh nghiệp đều mong rằng Ngân hàng Nhà nước có thể điều hành chính sách tiền tệ nhằm giảm thêm lãi suất vay, giúp họ có cơ hội phục hồi sản xuất và mở rộng kinh doanh.

Theo Công ty Chứng khoán VNDirect, lợi nhuận ròng các doanh nghiệp trong ngành thép sẽ sụt giảm từ 5-15% nếu lãi suất tăng thêm từ 1-3 điểm phần trăm, nếu giá trị vay nợ được duy trì như năm 2010. Trong đó, Thép Bắc Việt, Hữu Liên Á Châu, Tập đoàn Hoa Sen là những công ty sử dụng nhiều nợ vay và lợi nhuận sau thuế sẽ sụt giảm lần lượt 78%, 54% và 19% nếu lãi suất tăng 1 điểm phần trăm.

Báo cáo tài chính các năm của nhiều doanh nghiệp cho thấy việc lãi suất tăng mạnh trong năm 2011 đã khiến cho lợi nhuận của họ giảm nghiêm trọng. Ví dụ, trong năm 2011, Sacomreal có chi phí tài chính hơn 385 tỉ đồng, trong khi lợi nhuận gộp chỉ có 127 tỉ đồng.

Năm 2013, lãi suất cho vay bình quân giảm từ 3-5 điểm phần trăm/năm so với năm 2012 đã giúp chi phí lãi vay của hàng loạt doanh nghiệp giảm đáng kể. Báo cáo tài chính của một số doanh nghiệp niêm yết có hệ số nợ (nợ phải trả/tổng tài sản) cao trên 65% cho thấy mặc dù nợ bình quân trong hai năm 2012 và 2013 thay đổi không đáng kể, nhưng chi phí lãi vay lại giảm mạnh. Điều này giúp cho chi phí tài chính giảm và tác động tích cực đến lợi nhuận.

Như vậy, với bối cảnh kinh tế vĩ mô hiện nay và quyết tâm của Ngân hàng Nhà nước, nhiều khả năng lãi suất có thể sẽ tiếp tục giảm trong thời gian tới.