Khái quát về phát triển du lịch bền vững

Phát triển bền vững

Phát triển được xem là một quá trình tăng trưởng bao gồm nhiều yếu tố cấu thành khác nhau về kinh tế, chính trị, xã hội… Phát triển là xu hướng tự nhiên tất yếu của thế giới vật chất nói chung, của xã hội loài người nói riêng. Có khá nhiều quan điểm khác nhau về phát triển bền vững, trong nghiên cứu này, phát triển bền vững được định nghĩa là sự phát triển hài hòa về cả 3 mặt kinh tế - xã hội – môi trường để đáp ứng những nhu cầu về đời sống vật chất, văn hóa, tinh thần của thế hệ hiện tại nhưng không làm tổn hại, gây trở ngại đến khả năng cung cấp tài nguyên để phát triển kinh tế xã hội mai sau, không làm giảm chất lượng cuộc sống của thế hệ trong tương lai.

Phát triển bền vững du lịch

Khái niệm phát triển du lịch bền vững xuất hiên vào khoảng những năm 1990 và được nhiều quốc gia và các hiệp hội du lịch trên thế giới ủng hộ. Dưới góc độ kinh tế, du lịch bền vững được hiểu là quá trình hoạt động du lịch mà ở đó có thể duy trì được mức độ tăng trưởng liên tục của các chỉ tiêu kinh tế trong một khoảng thời gian nhiều năm, hoặc trong một giai đoạn không nhất định. Tuy nhiên, quan niệm này chịu nhiều sự chỉ trích, phê phán của các nhà khoa học, đặc biệt là các nhà nghiên cứu về môi trường và tài nguyên.

Đến nay, vẫn chưa có một khái niệm thống nhất và đầy đủ về “du lịch bền vững” nhưng phát triển bền vững du lịch có thể hiểu là một khái niệm bao trùm thể hiện sự phát triển của hoạt động du lịch trong một chặng đường, giai đoạn của quá trình phát triển. Sự phát triển này luôn đặt ra mục tiêu đảm bảo việc khai thác, sử dụng các nguồn lực địa phương có sự liên thông an toàn, việc phát triển của thế hệ hiện tại không làm phương hại đến các thể hệ tương lai; Đồng thời, đảm bảo cân đối giữa 3 mục tiêu: kinh tế, môi trường và xã hội trong phát triển du lịch.

Thực trạng phát triển du lịch tỉnh Nghệ An

Quy mô, cơ cấu ngành du lịch

Mức độ đóng góp của ngành dịch vụ trong cơ cấu GRDP của tỉnh Nghệ An qua các năm (theo giá so sánh 2010) cho thấy, năm 2015 khu vực dịch vụ chiếm 37,1%, chỉ đứng sau khu vực nông – lâm – thủy sản, riêng du lịch chiếm 2,3%. Năm 2018, sự chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế tỉnh theo hướng công nghiệp hóa – hiện đại hóa đã làm thay đổi vị trí đóng góp của các khu vực trong cơ cấu GRDP của Nghệ An. Cụ thể, công nghiệp – xây dựng chiếm 30,4%, đứng đầu là khu vực dịch vụ chiếm 44,03%, riêng ngành Du lịch chiếm 3,8%, tiếp theo là khu vực nông – lâm – thủy sản chiếm 20,75%. Năm 2019, công nghiệp – xây dựng chiếm 31,65%, khu vực dịch vụ chiếm 48,43%, riêng ngành du lịch chiếm 4,5%, tiếp theo là khu vực nông – lâm – thủy sản chiếm 19,92% (Niên giám thống kê Nghệ An 2018). Khu vực dịch vụ đã và đang đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh khi chiếm tới 48,43 % tổng GRDP năm 2019, riêng ngành du lịch chiếm tới 4,5% (UBND tỉnh Nghệ An- Báo cáo tình hình kinh tế-xã hội tỉnh Nghệ An 2019).

Du lịch cũng đã tạo ra và thu hút nhiều lao động vào làm việc, góp phần cải thiện đời sống, nâng cao thu nhập cho người dân nói chung. GRDP/người của tỉnh tăng từ 32,93 triệu đồng/người năm 2017 lên 36,64 triệu đồng/người năm 2018 và 43,08 triệu đồng/ người năm 2019. (UBND tỉnh Nghệ An- Báo cáo tình hình kinh tế-xã hội tỉnh Nghệ An 2017,2018,2019).

Phân loại khách du lịch

Nghệ An đã thu hút được một số lượng khách khá lớn đến thăm quan, du lịch. Nhìn chung, nguồn khách du lịch tăng dần qua các năm. Năm 2015, tỉnh Nghệ An đón 3,429 triệu lượt khách du lịch, năm 2016 lượng khách du lịch bị sụt giảm mạnh do ảnh hưởng sự cố môi trường biển các tỉnh miền Trung. Tuy nhiên, từ năm 2017 đến 2019, lượng khách tới Nghệ An ngày càng tăng, năm 2019 đón 6,53 triệu lượt khách, trong đó có 4,7 triệu lượt khách lưu trú, tăng 9,5% so với năm 2018.

Số lượng khách quốc tế: Khách quốc tế đến với Nghệ An có xu hướng tăng và tăng đều qua các năm. Nếu như năm 2015, số khách quốc tế chỉ dừng lại ở mức 101 nghìn lượt thì đến năm 2019, con số đó là 145 nghìn lượt, tăng gấp 1,43 lần; năm 2016 do ảnh hưởng môi trường nên lượng khách quốc tế tới nghệ An giảm còn 72 nghìn lượt khách. Nhìn chung, khách du lịch quốc tế đến với Nghệ An còn chiếm tỷ lệ thấp trong cơ cấu nguồn khách, chưa có sự thay đổi vượt bậc trong giai đoạn 2015 – 2019, thường chỉ ở mức 2 – 3% năm.

Số lượng khách nội địa: Trong khi số lượt khách quốc tế chỉ dừng lại ở mức 109 nghìn lượt năm 2017 thì khách nội địa đến với Nghệ An vượt 5,8 triệu triệu lượt năm 2010, khách nội địa tăng liên tục qua các năm. Nhìn chung, khách du lịch đến với Nghệ An chủ yếu là khách nội địa, luôn chiếm trên 97% so với tổng nguồn khách. Như vậy, cơ cấu giữa du khách quốc tế và du khách nội địa đến Nghệ An còn chênh lệch rõ nét, điều này đặt ra yêu cầu cho việc đầu tư, thiết kế những sản phẩm du lịch ấn tượng, phù hợp với sở thích của du khách nước ngoài nhằm thu hút lượng khách quốc tế đến với tỉnh.

Độ dài ngày lưu trú: Độ dài ngày lưu trú của khách nội địa đến với Nghệ An có mức tăng chưa cao, dao động trong khoảng 1,2 – 1,5 ngày. Số lượng khách du lịch nội địa phần lớn vẫn là khách nội tỉnh có cự lý gần, mục đích tham quan chủ yếu là các lễ hội và các di tích lịch sử nên ít sử dụng dịch vụ lưu trú; còn khách du lịch đi theo chương trình du lịch Bắc-Nam do các công ty du lịch tổ chức thì chỉ tham quan các điểm du lịch thuận tiện trên tuyến còn lưu trú có thể dịch chuyển sang địa phương khác trên đường hành trình. Bên cạnh đó, một số điểm du lịch hấp dẫn ở miền Tây Nghệ An thì chưa tổ chức được các dịch vụ du lịch phục vụ yêu cầu của khách dẫn tới độ dài lưu trú còn ngắn.

Cơ sở lưu trú

Trong những năm qua, số cơ sở lưu trú tăng nhanh dựa trên việc cải tạo cơ sở cũ, xây dựng cơ sở mới theo hướng chuyên nghiệp hóa. Sự tăng nhanh được thể hiện ở cả hai mặt: số lượng và chất lượng.

Tổng số cơ sở lưu trú năm 2015 là 245 cơ sở với 15.678 phòng. Năm 2019, cùng với sự gia tăng về nguồn khách du lịch, số cơ sở lưu trú cũng tăng lên 839 cơ sở với 20.054 phòng. Cùng với sự gia tăng về số lượng, chất lượng hệ thống khách sạn, nhà nghỉ cũng được Tỉnh chú trọng đầu tư phát triển. Năm 2019, toàn Tỉnh có 30 khách sạn đạt chuẩn từ 3 sao đến 5 sao.

Như vậy, số lượng và chất lượng khách sạn phục vụ du khách ngày càng tăng. Nhiều khách sạn chất lượng cao đáp ứng nhu cầu du khách quốc tế và trong nước, tiêu biểu như: Sài Gòn – Kim Liên, Mường Thanh, Phương Đông, khách sạn nghỉ dưỡng Bãi Lữ. Tuy nhiên, xét trên tổng thể, số lượng khách sạn 3 – 5 sao vẫn chiếm tỷ lệ rất nhỏ, số lượng khách sạn trên 3 sao chỉ chiếm 3,57% tổng số khách sạn của cả tỉnh. Các cơ sở lưu trú tại tỉnh chủ yếu tập trung tại trung tâm du lịch thành phố Vinh và đô thị du lịch thị xã Cửa Lò. Tại đây, nhiều khách sạn được xây dựng với chất lượng cao nhằm đáp ứng nhu cầu của các đối tượng khách quốc tế sang trọng.

Tổng doanh thu

Cùng với sự gia tăng về lượng khách, doanh thu du lịch của Nghệ An cũng đã đạt được mức tăng trưởng đáng ghi nhận. Trong giai đoạn 2015 – 2019, nhịp độ tăng trưởng bình quân hàng năm đạt khoảng 28,2%.

Năm 2015, doanh thu du lịch đạt 5.208 tỷ đồng, năm 2016 đạt 5.000 tỷ đồng, năm 2017 đạt 6.086 tỷ đồng. Đến năm 2019, doanh thu tăng lên 8.800 tỷ đồng tăng 22% so với năm 2018. Cơ cấu doanh thu du lịch tỉnh Nghệ An ít thay đổi qua các năm. Vấn đề đặt ra đối với du lịch tỉnh Nghệ An là cần tăng cường đầu tư xây dựng mới và nâng cao chất lượng các dịch vụ du lịch; Tiến hành đa dạng hóa các loại hình dịch vụ du lịch, đặc biệt là các dịch vụ có khả năng thu hút khách, tăng khả năng chi tiêu và kéo dài độ lưu trú; Góp phần tạo ra một sản phẩm du lịch hoàn chỉnh, hấp dẫn, tương xứng với tiềm năng đa dạng của tỉnh.

Tiềm năng du lịch tại Nghệ An

Nghệ An có nhiều tiềm năng phát triển du lịch, tài nguyên du lịch thiên nhiên của Nghệ An rất đa dạng, phong phú với bờ biển dài (82km), nhiều bãi biển đẹp và hấp dẫn du khách như Cửa Lò, Bãi Lữ, Quỳnh Phương, Diễn Thành, Cửa Hiền... có nguồn nước sạch, sóng không lớn, độ sâu thoải, độ mặn thích hợp, ở vị trí thuận lợi về giao thông.; nhiều hang động, thác nước thu hút khách du lịch như Hang Bua, Thẩm Ồm, Thẩm Chàng (huyện Quỳ Châu), thác Khe Kèm (huyện Con Cuông), thác Sao Va, thác Bảy tầng (huyện Quế Phong), đỉnh Puxailaileng, cổng trời Mường Lống (huyện Kỳ Sơn), đảo chè Thanh Chương... Nghệ An có khu dự trữ sinh quyển thế giới nằm ở vùng miền Tây, được UNESCO chính thức công nhận vào năm 2007 và là Khu dự trữ sinh quyển thế giới được công nhận thứ 6 của Việt Nam. Vùng lõi có Vườn Quốc gia Pù Mát, với diện tích phần lớn nằm ở huyện Con Cuông, nơi đây đang là điểm đến của du khách ưa thích khám phá thiên nhiên, đi bộ, chèo thuyền, trải nghiệm văn hoá bản địa của đồng bào các dân tộc thiểu số và homestay.

Nghệ An còn là vùng đất có lịch sử văn hóa lâu đời và truyền thống đấu tranh cách mạng với trên 2.000 di tích lịch sử danh thắng; trong đó có 147 di tích được xếp hạng cấp quốc gia. Đặc biệt có 04 di tích được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt (Khu di tích lịch sử văn hóa Kim Liên, Khu lưu niệm Phan Bội Châu, Di tích cột mốc Km số 0 đường Hồ Chí Minh, Di tích Đình Hoành Sơn). Bên cạnh đó, Nghệ An có 29 lễ hội truyền thống, trong đó có 07 lễ hội được công nhận là di sản văn hoá phi vật thể quốc gia, đặc biệt dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh là di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại được UNESCO công nhận năm 2014. Hệ thống cơ sở dịch vụ trên địa bàn tỉnh đã và đang được đầu tư theo hướng phát triển đa dạng, từng bước hiện đại, chuyên nghiệp. Đến nay có 882 cơ sở lưu trú du lịch, trong đó có 03 cơ sở 5 sao, 10 cơ sở 4 sao và tương đương; có 02 sân golf 18 lỗ tại Cửa Lò và Khu sinh thái Mường Thanh Diễn Lâm; có các trung tâm mua sắm hiện đại như Big C, Lotte... Các cơ sở nhà hàng, dịch vụ ăn uống, phố đi bộ, chợ đêm, các khu vui chơi giải trí phát triển mạnh mẽ, đủ khả năng cung cấp các sản phẩm, dịch vụ có chất lượng cho khách du lịch khi đến Nghệ An.

Trong phát triển du lịch ở Nghệ An, đặc biệt có thể kể đến tiềm năng du lịch biển do có bờ biển dài 82 km. Vùng biển Nghệ An nằm ở vị trí trung tâm của các tuyến giao lưu quốc tế và liên vùng, trên tuyến trục bắc nam và đông tây của miền Trung. Kinh tế biển của tỉnh phát triển chủ yếu trên lĩnh vực nuôi trồng, đánh bắt, chế biến thủy sản; du lịch; dịch vụ cảng… Những năm gần đây, kinh tế biển ngày càng khẳng định vai trò, vị thế trong cơ cấu kinh tế chung, đóng góp khoảng 50% GRDP của tỉnh; trong đó, giá trị tăng thêm bình quân đầu người vùng biển và ven biển cao gấp 1,27 lần so với bình quân toàn tỉnh. Nhiều khu du lịch lớn ở các địa phương ven biển (như du lịch biển Cửa Lò, Diễn Thành, biển Quỳnh, Bãi Lữ, Vinpearl Cửa Hội), các cảng nước sâu Cửa Lò, cảng xăng dầu DKC, cảng Vissai Nghi Thiết cũng được xây dựng, đưa vào sử dụng... Công tác quy hoạch, thu hút đầu tư, kết cấu hạ tầng ngày càng được đầu tư hiện đại hơn, đáp ứng yêu cầu liên kết vùng và giao thông cho các địa phương ven biển của tỉnh.

Giải pháp nâng cao hiệu quả phát triển bền vững du lịch tỉnh Nghệ An

Trên cơ sở thực trạng phát triển ngành du lịch tỉnh nghệ An giai đoạn vừa qua, để đẩy mạnh phát triển du lịch tỉnh Nghệ An giai đoạn 2020-2025, tác giả đề xuất một số giải pháp cần tập trung thực hiện gồm:

Một là, nâng cao chất lượng công tác quy hoạch và quản lý quy hoạch phát triển du lịch.

Bổ sung, điều chỉnh Quy hoạch tổng thể phát triển Du lịch Nghệ An đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 phù hợp đặc điểm tài nguyên du lịch của tỉnh trong giai đoạn mới. Tập trung xây dựng và triển khai quy hoạch chi tiết các khu du lịch ven biển, đảo Ngư, các khu du lịch hồ vực Mồng, hồ Tràng đen, hồ Khe Gỗ, hồ sông Sào, hồ Xuân Dương, hồ Bản Mồng, vườn quốc gia Pù Mát..., gắn với thực hiện Đề án phát triển du lịch biển đảo, phát triển lịch miền Tây Nghệ An.

Có cơ chế chính sách, tạo môi trường thông thoáng để thu hút đầu tư và phát triền du lịch; Lựa chọn để tập trung đầu tư, từng bước hình thành một số khu, điểm, cơ sở du lịch chất lượng cao, hiện đại có tính đột phá để thu hút du khách trong nước và quốc tế; Đẩy nhanh tiến độ xây dựng cảng nước sâu Cửa Lò, nâng cấp sân bay Vinh mở thêm các tuyến bay trong nước và quốc tế ưu tiên hỗ trợ các dự án phát triển các loại hình du lịch mới (du lịch tàu biển, du lịch trên sông Lam, du lịch nghỉ dưỡng, du lịch chữa bệnh, du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng…).

Hai là, đẩy mạnh xã hội hóa và tăng cường đầu tư xây dựng.

Nghệ An cần bảo tồn và tôn tạo khu di tích Kim Liên, khu lưu niệm cố Tổng Bí thư Lê Hồng Phong, khu tưởng niệm liệt sĩ Xô Viết Nghệ Tĩnh, đền thờ những người thân của Bác Hồ, khu di tích lịch sử Truông Bồn, khu lưu niệm cụ Phan Bội Châu, đền Cỡn, đền ông Hoàng Mười, đền Quả Sơn, đền Bạch Mã, chùa Đại Tuệ, Văn miếu Vinh, di chỉ văn hóa làng Vạc… Xây dựng Vinh - Cửa Lò - Nam Đàn trở thành cụm du lịch gắn với du lịch quốc gia, quốc tế; Cửa Lò thành đô thị du lịch có môi trường xanh, sạch, dịch vụ đa dạng, hấp dẫn; Vinh trở thành trung tâm lưu trú và trung chuyển khách du lịch. Bên cạnh đó, cần lập hồ sơ đề nghị Thủ tướng Chính phủ xem xét đệ trình UNESCO công nhận hát ví dặm Nghệ Tĩnh là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

Ba là, tăng cường liên kết, khai thác có hiệu quả các tuyến du lịch hiện có và mở các tuyến du lịch mới.

Tập trung khai thác các tuyến du lịch hiện có và phát triển mới các tuyến du lịch nội tỉnh để phát huy thế mạnh tiềm năng du lịch; Ưu tiên phát triển các tuyến du lịch đường bộ liên tỉnh, liên vùng, nhất là các tuyến du lịch từ Vinh tới Hà Nội, Huế, Đà Nẵng, TP. Hồ Chí Minh, Lào, Thái Lan, Malaysia, Singapore; tăng cường liên kết tổ chức các tour caraval; Từng bước khai thông tuyến du lịch hàng không để tổ chức đón khách du lịch nước thứ 3 đến từ Lào, Trung Quốc; Chuẩn bị lộ trình khai thác tuyến du lịch quốc tế qua cửa khẩu Thanh Thuỷ khi có đủ điều kiện.

Tài liệu tham khảo

1. Chương trình hành động số 55-CTr/TU về phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn trên địa bàn tỉnh Nghệ An giai đoạn 2017 – 2030.

2. Cục thống kê tỉnh Nghệ An (2018, 2019, 2020), Niên giám thống kê tỉnh Nghệ An năm 2018, 2019, 2020;. Nguyễn Thị Minh Phượng, Cao Thị Thanh Vân, Phan Thị Hà, (2018);

3. Phát triển du lịch cộng đồng tại miền Tây tỉnh Nghệ An, Tạp chí Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương số 529, tháng 1/2018.

* ThS. Lê Văn Viễn – Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội.

** Bài đăng Tạp chí Tài chính kỳ 1 tháng 12/2021.