Không thể phủ nhận rằng, chính sách thương mại của Hoa Kỳ đang tạo ra những áp lực không nhỏ đối với nền kinh tế Việt Nam. Những thay đổi khó lường trong chính sách thuế quan, mà đỉnh điểm là khả năng Hoa Kỳ áp thuế đối ứng lên hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam có thể sẽ ảnh hưởng đến triển vọng tăng trưởng kinh tế của nhiều nước, trong đó có Việt Nam.  

Cần chuẩn bị cho mọi tình huống

Mặc dù việc áp thuế đã có những giai đoạn tạm hoãn và điều chỉnh, sự bất định vẫn bao trùm, đòi hỏi Việt Nam phải chuẩn bị cho mọi tình huống. Nếu mức thuế đối ứng được áp dụng, các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề, đặc biệt là những ngành hàng chủ lực như điện tử, dệt may, da giày và đồ gỗ.

Áp lực thuế quan gia tăng có thể bào mòn lợi nhuận của doanh nghiệp, thậm chí đẩy nhiều doanh nghiệp vào tình thế thua lỗ. Các doanh nghiệp sẽ phải tìm mọi cách để ứng phó, từ cắt giảm chi phí sản xuất, tìm kiếm nguồn cung nguyên liệu thay thế, đến thu hẹp quy mô hoạt động.  

Trong bối cảnh cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt, việc tăng giá sản phẩm để bù đắp chi phí thuế quan có thể khiến hàng hóa Việt Nam mất đi lợi thế cạnh tranh, dẫn đến giảm sút đơn hàng và thị phần. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến doanh nghiệp mà còn kéo theo những hệ lụy cho người lao động. Khi hoạt động sản xuất kinh doanh đình trệ hoặc thu hẹp, tình trạng cắt giảm nhân sự, giảm giờ làm, hoặc thậm chí đóng cửa nhà máy có thể dẫn đến thất nghiệp gia tăng, tạo ra những xáo trộn lớn trên thị trường lao động và làm gia tăng gánh nặng an sinh xã hội.  

Ngoài ra, trong bối cảnh bất lợi về thuế quan, một xu hướng đáng lo ngại khác là việc các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, có thể cân nhắc dịch chuyển sản xuất sang các quốc gia khác có mức thuế suất ưu đãi hơn. Việt Nam đã từng là một điểm đến hấp dẫn nhờ chi phí sản xuất cạnh tranh và các chính sách thu hút đầu tư.

Tuy nhiên, sự thay đổi đột ngột trong chính sách thuế quan của một đối tác thương mại lớn như Hoa Kỳ có thể làm thay đổi cán cân lợi thế này. Việc các doanh nghiệp dịch chuyển sản xuất không chỉ làm giảm sút nguồn thu ngân sách mà còn ảnh hưởng đến thu nhập của người lao động và tổng cầu của nền kinh tế.  

Mục tiêu thuế nội địa: Bài toán khó

Bên cạnh những áp lực từ bên ngoài, Việt Nam cũng phải đối mặt với những mục tiêu thuế nội địa, trong đó có việc điều chỉnh thuế TTĐB. Thuế TTĐB được xem là một công cụ quan trọng để tăng nguồn thu ngân sách và định hướng tiêu dùng, hạn chế sử dụng các sản phẩm không khuyến khích như rượu bia, thuốc lá.  

Tuy nhiên, việc tăng thuế TTĐB cần được thực hiện một cách thận trọng, đặc biệt trong bối cảnh tình hình thế giới có nhiều biến động như hiện nay. Nếu tăng thuế quá cao và đột ngột, có thể gây ra những tác động đến hoạt động sản xuất kinh doanh, làm giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp.  

Ví dụ, đối với ô tô pickup, là phương tiện vận tải quan trọng trong nhiều ngành kinh tế, việc tăng thuế có thể làm tăng chi phí đầu vào, ảnh hưởng đến giá thành sản phẩm và sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam.

Hay như với mặt hàng bia rượu, việc tăng thuế TTĐB có thể làm giảm sức cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước so với hàng nhập khẩu, đồng thời ảnh hưởng đến các ngành dịch vụ du lịch và giải trí. Trong khi đó, việc tăng thuế quá cao lên mặt hàng thuốc lá có thể dẫn đến tình trạng người tiêu dùng chuyển sang sử dụng thuốc lá lậu, gây thất thu ngân sách, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và gây bất ổn cho thị trường. Đồng thời, nó cũng ảnh hưởng đến đời sống của người nông dân trồng nguyên liệu và hoạt động của các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá hợp pháp.

Khuyến nghị cho Việt Nam

Để giải quyết bài toán cân bằng giữa áp lực thuế Mỹ và mục tiêu thuế nội địa, Việt Nam cần có một cách tiếp cận toàn diện và linh hoạt.

Trước hết, trong bối cảnh hiện nay, cần quan tâm đến thời điểm và lộ trình điều chỉnh thuế TTĐB. Theo dự kiến, Quốc hội sẽ thông qua Luật thuế TTĐB sửa đổi tại kỳ họp tháng 5/2025, trong khi đó, thời điểm Hoa Kỳ công bố quyết định cuối cùng về thuế quan đối với hàng hóa Việt Nam là vào tháng 7. Sự chênh lệch về thời gian này tạo ra một thách thức, đòi hỏi Việt Nam phải có sự chủ động và linh hoạt trong việc xây dựng chính sách thuế TTĐB trong nước.  

Trong đó, có thể cân nhắc theo đề xuất áp dụng lộ trình điều chỉnh thuế như kiến nghị của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI). Trước đó, VCCI đề xuất lộ trình tăng thuế TTĐB đối với rượu bia bắt đầu từ năm 2028, với mức tăng mỗi năm 5%. Đối với thuốc lá, VCCI kiến nghị tăng thuế tuyệt đối 2.000 đồng/bao mỗi hai năm kể từ năm 2026 và đạt tối đa 6.000 đồng/bao vào năm 2030. Đối với ngành ô tô, ưu đãi cho xe hybrid điện HEV bằng 70%, xe hybrid điện PHEV bằng 50% mức thuế suất áp dụng cho xe chạy bằng xăng, dầu cùng loại. 

Ngoài ra, việc tăng cường đối thoại và đàm phán quốc tế để giảm thiểu những tác động tiêu cực từ chính sách thuế quan của các nước cũng là một giải pháp quan trọng. Đồng thời, Việt Nam cần có những chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, giúp họ nâng cao năng lực cạnh tranh và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu.  

Có thể nói, bài toán cân bằng giữa áp lực ngoại lai do thuế Mỹ và mục tiêu thuế nội địa đòi hỏi Việt Nam phải có sự thận trọng, linh hoạt và sáng suốt trong việc xây dựng và điềuhành chính sách kinh tế vĩ mô.