Hai mặt đặc khu kinh tế (K1): Mô hình thành công

Tiền thân cho ĐKKT là KKT mở đầu tiên được thành lập tại Puerto Rico năm 1942, rồi dần được nhân rộng tại nhiều quốc gia châu Á như Ấn Độ, Hàn Quốc, Đài Loan, Malaysia, Phillippines, Singapore vào cuối thập niên 60… và đến nay trên toàn thế giới đã có 4.500 ĐKKT tại 140 quốc gia. Tuy nhiên, bên cạnh những thành công, ĐKKT cũng đã bộc lộ những mặt trái của nó.

Có thể nói, mở cửa thu hút đầu tư nước ngoài, đẩy mạnh mô hình kinh tế tự do đã đưa Dubai của Các Tiểu vương quốc Ả rập thống nhất (UAE), cùng với Incheon (Hàn Quốc) hay Thâm Quyến của Trung Quốc, trở thành những bài học thành công kinh điển cho mô hình phát triển ĐKKT trên thế giới.

Xu thế tất yếu để cải cách, đổi mới

Đến nay Trung Quốc đã xây dựng mô hình ĐKKT bên trong ĐKKT (tức bên trong ĐKKT có rất nhiều ĐKKT con) rất thành công. Còn UAE đã lập tới 45 ĐKKT, trong đó riêng Dubai có 26 ĐKKT. Malaysia cũng đang vận hành chuỗi ĐKKT suốt 10 năm nay. Indonesia sau khi ban hành Luật Đặc khu vào năm 2009, đến nay đã thành lập 10 KKT ven biển rất thành công. Năm 2014, Myanmar thông qua Luật Đặc khu và nay đang tiếp tục kiến tạo các KKT mở mới. Thậm chí, quần đảo Cayman, lãnh thổ hải ngoại của Anh nổi tiếng là "thiên đường thuế suất", cũng mở 1 ĐKKT.

Không dừng lại ở việc thử nghiệm một hình mẫu phát triển đã chứng minh được sự thành công suốt nhiều thập niên qua, nhiều quốc gia còn đi xa hơn nữa để đón đầu cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ 4. Như Hoa Kỳ, Đức, Hàn Quốc, Thái Lan… đang thử nghiệm các khu công nghiệp - sinh thái… Như vậy, những công thức cải tiến cho ĐKKT vẫn xuất hiện như xu thế tất yếu của cải cách, phát triển.

Nhóm nghiên cứu thuộc Tạp chí kinh tế thế giới (Economist) năm 2015 đã chỉ ra rằng sự phát triển của các ĐKKT đã góp phần quan trọng thúc đẩy thương mại toàn cầu, tạo ra trên 66 triệu việc làm trực tiếp. Hầu hết ĐKKT đã trở thành đầu tàu kinh tế, tạo động lực tăng trưởng và sức lan tỏa chung cho nền kinh tế, mang lại GDP cho quốc gia và góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống người dân. Vào thập niên 1990, Thâm Quyến được miêu tả là một thành phố “mỗi ngày xây 1 cao ốc, 3 ngày làm 1 đại lộ”. Năm 2016, GDP của thành phố đạt 294 tỷ USD, đóng góp tới 22% GDP cho Trung Quốc; với 45% tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài chiếm tới 60% kim ngạch xuất khẩu.

Hầu hết ĐKKT trở thành trung tâm kinh tế, tài chính, kinh doanh dịch vụ và du lịch đẳng cấp thế giới, tạo nên một khu vực động lực kinh tế cho mỗi quốc gia. Không ít ĐKKT đã “hô biến” những vùng đất trước đó lạc hậu, kém phát triển thành khu vực văn minh, hiện đại, giàu có, năng động. Bên cạnh đó, ĐKKT thành công đã góp phần tạo lập niềm tin của nhà đầu tư vào môi trường kinh doanh của quốc gia sở tại; nâng cao tính cạnh tranh của nền kinh tế.

Tự chủ và linh hoạt

Là nơi đột phá về cải cách, đổi mới, ĐKKT còn được gọi là "thành phố đặc quyền" - nơi áp dụng luật lệ riêng so với toàn quốc ở tất cả lĩnh vực liên quan kinh doanh. ĐKKT có thể chế hành chính, kinh tế riêng theo chuẩn mực quốc tế, được Nhà nước trao quyền tự chủ cao và linh hoạt hơn về mặt hành chính và kinh tế, được hưởng những cơ chế, chính sách ưu đãi đặc biệt, nhất là chính sách về thuế để thúc đẩy phát triển nhanh công nghiệp, thương mại và dịch vụ.

Tại các ĐKKT của Indonesia, việc cấp phép đầu tư kéo dài không quá 20 ngày. Ở Jeju (Hàn Quốc), nhà đầu tư được thuê đất trong 50-100 năm (có thể gia hạn thêm), miễn thuế đất trong 10-15 năm, giảm 50-10% tiền thuê đất, miễn thuế xuất nhập khẩu… Tại Thâm Quyến giá thuê đất ưu đãi, chỉ bằng 30-50% giá thuê đất trong nội địa. Thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân, thuế giá trị gia tăng... đều thấp hơn nhiều so với nội địa. Hầu hết quốc gia đều có luật điều chỉnh riêng cho thể chế kinh tế đặc biệt này. Thậm chí Hàn Quốc, Trung Quốc, Singapore, UAE… còn có luật riêng áp dụng cho 1 ĐKKT.

ĐKKT là nơi được phép thực thi chế độ tự quản về hành chính, trong đó tách biệt các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Trung ương chỉ nắm quyền thống nhất quản lý an ninh, quốc phòng và đối ngoại. Tính ưu việt của mô hình ĐKKT trên 3 khía cạnh: có diện tích lớn, hội đủ lợi thế về vị trí địa lý, giao thông; có các điều kiện thuận lợi để mở cửa, hội nhập nhanh với thế giới; dễ dàng thu hút vốn đầu tư và nhân lực chất lượng cao.

Những đô thị phồn hoa

Nhắc tới Incheon, người dân Hàn Quốc vẫn tự hào ca ngợi đây là “thành phố quốc dân” - biểu tượng cho sự phát triển của đất nước. Hội tụ những lợi thế đặc trưng về vị trí - nằm giữa bán đảo Hàn Quốc, trung tâm của biển Tây, gần nhiều thành phố quan trọng của Trung Quốc - là điều kiện để hình thành mạng lưới giao thương hàng hải và hàng không quốc tế. Tháng 8-2003, Incheon được lựa chọn trở thành 1 trong 3 ĐKKT đầu tiên của Hàn Quốc. Với mục tiêu xây dựng Incheon trở thành đô thị trung tâm của khu vực Đông Bắc Á, Hàn Quốc đã áp dụng những chính sách ưu đãi đặc biệt nhằm thu hút đầu tư nước ngoài, chú trọng phát triển giáo dục, xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao, tạo môi trường sống tiêu chuẩn quốc tế và tiếp tục đẩy mạnh hoàn thiện cơ sở hạ tầng hiện đại.

Nhiều người đã tưởng điều làm nên sự giàu có của Dubai chính là trữ lượng dầu mỏ khổng lồ, nhưng không phải. Khác với các quốc gia còn lại thuộc UAE, doanh thu từ dầu mỏ chỉ chiếm 6-7% trong hàng trăm tỷ USD thu nhập của Dubai. Nguồn thu chính của thành phố từ du lịch, dịch vụ tài chính và bất động sản. Phép màu giúp Dubai “biến cát thành vàng” chính là việc thành lập các KKT tự do từ năm 1985.

Các KKT này được quy hoạch phát triển theo hướng chuyên môn hóa trên đa dạng lĩnh vực kinh tế, du lịch, thể thao, khách sạn, triển lãm, tài chính, truyền thông, kinh tế, công nghệ, kiến trúc và xây dựng. Hơn 30 năm sau cuộc chuyển mình lịch sử, Dubai bây giờ là những tòa nhà chọc trời ẩn hiện trong mây, cụm đảo nhân tạo Palm - kỳ quan thứ 8 của thế giới - nổi bật giữa đại dương xanh thẳm, những vườn hoa nghệ thuật tươi tắn mọc trên lớp cát nóng bỏng, và cả những cơn mưa nhân tạo giúp tưới mát các tòa nhà.

Và không thể không nhắc tới Thâm Quyến - ĐKKT đầu tiên được thành lập ở Trung Quốc - là biểu tượng cho quá trình cải cách và hội nhập của nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới. Năm 1979, khi Trung Quốc cải cách kinh tế, mở cửa chào đón dòng vốn đầu tư nước ngoài, nhà lãnh đạo khi đó là ông Đặng Tiểu Bình đã chọn Thâm Quyến, vốn là ngôi làng nghèo xác xơ của vùng đồng bằng sông Châu Giang nằm ngay bên cạnh Hồng Công, làm điểm xuất phát. Kể từ đó, Thâm Quyến từ một xóm chài ven sông có 30.000 dân, đến nay đã chuyển mình trở thành siêu đô thị có ngành công nghiệp và tài chính phát triển vượt bậc với hơn 12 triệu dân.