Hành trình hình thành và khẳng định vị thế đổi mới

Sau gần 40 năm đổi mới, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu kinh tế - xã hội quan trọng, khẳng định vị thế ngày càng cao trên trường quốc tế. Trong những thành tựu đó, sự ra đời và phát triển của TTCK là dấu mốc nổi bật, thể hiện tầm nhìn chiến lược của Đảng và Nhà nước trong việc kiến tạo kênh huy động vốn trung và dài hạn cho nền kinh tế.

Năm 1996, Chính phủ ban hành Nghị định số 75-CP thành lập Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Đến năm 1998, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 127/1998/QĐ-TTg thành lập Trung tâm Giao dịch (TTGDCK ) Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội, đặt nền móng xây dựng TTCK Việt Nam.

Ngày 8/3/2005, Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (tiền thân của HNX) chính thức khai trương và đi vào hoạt động, đồng hành cùng Trung tâm Giao dịch Chứng khoán (TTGDCK) TP. Hồ Chí Minh tổ chức vận hành hai TTGDCK tại hai thành phố lớn, đưa TTCK Việt Nam hiện diện trong nền kinh tế. Trụ sở đặt tại tòa nhà cổ góc phố Phan Chu Trinh – Tràng Tiền, nơi 20 năm trước hội tụ những con người sáng tạo, nhiệt huyết, nhanh chóng thiết lập hệ thống công nghệ, điều kiện kỹ thuật cần thiết và chủ động áp dụng các giải pháp phù hợp với điều kiện Việt Nam, góp phần xây dựng hạ tầng giao dịch hiện đại, hiệu quả.

Hoạt động đầu tiên được triển khai là đấu giá cổ phần hóa (CPH) doanh nghiệp nhà nước (DNNN). Ngày 8/3/2005, phiên đấu giá CPH Nhà máy Thiết bị Bưu điện mở màn cho chương trình đấu giá minh bạch, khách quan, hỗ trợ tiến trình CPH DNNN. Tính đến nay, HNX đã tổ chức thành công 594 phiên đấu giá, huy động hơn 92.000 tỷ đồng, trong đó có 315 phiên đấu giá CPH DNNN, bao gồm nhiều doanh nghiệp lớn như Tổng công ty Bảo hiểm Việt Nam, Tổng công ty Thép Việt Nam, Tổng công ty Xăng dầu Việt Nam, Tổng công ty Điện lực - Vinacomin, Tổng công ty Máy động lực và Máy nông nghiệp Việt Nam, Ngân hàng BIDV…

Chỉ sau 4 tháng, ngày 14/7/2005, HNX triển khai thị trường giao dịch cổ phiếu niêm yết. Hệ thống giao dịch ban đầu còn thô sơ, chỉ áp dụng giao dịch thỏa thuận, sau đó liên tục được nâng cấp với các tính năng hiện đại như khớp lệnh liên tục, giao dịch từ xa và giao dịch trực tuyến. Phiên bản Core I5 hoàn thành năm 2013 là bước tiến công nghệ lớn mang dấu ấn Việt Nam, cho phép tích hợp công nghệ khớp lệnh trên bộ nhớ đệm, xử lý 20-30 triệu lệnh một phiên với tốc độ 15.000-20.000 lệnh/giây.

Về quy mô niêm yết, khởi đầu với 6 doanh nghiệp năm 2005, đến hết tháng 5/2025, thị trường có 311 doanh nghiệp với quy mô vốn hóa 350 nghìn tỷ đồng, tăng gấp 183 lần, thanh khoản 1.100 tỷ đồng/phiên, tăng 273 lần so với thời điểm khai trương. Thị trường quy tụ nhiều doanh nghiệp quy mô lớn, thương hiệu mạnh như TCT Dịch vụ Kỹ thuật Dầu khí Việt Nam, CTCP Vicostone, CTCP Nhựa Tiền Phong, CTCP Đầu tư và Thương mại TNG, Tổng Công ty Hóa dầu Petrolimex, Tổng CTCP Tái Bảo hiểm Quốc gia Việt Nam, CTCP Xi măng Bỉm Sơn…, trong đó có hàng trăm doanh nghiệp niêm yết ngay sau CPH.

Đa dạng hóa sản phẩm - Hiện đại hóa công nghệ - Mở rộng quy mô

Năm 2009, Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Hà Nội được nâng cấp thành Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX), theo mô hình Công ty TNHH Nhà nước một thành viên do Nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ, Bộ Tài chính làm đại diện chủ sở hữu. Ngày 24/6/2009, HNX chính thức hoạt động theo mô hình mới với sự tự chủ cao hơn.

Cũng trong năm 2009, thị trường UPCoM được đưa vào vận hành, tạo cơ hội giao dịch tổ chức cho chứng khoán chưa niêm yết, hỗ trợ huy động vốn cho công ty đại chúng. Từ 10 doanh nghiệp đăng ký giao dịch (ĐKGD) ban đầu, sau 15 năm, UPCoM có gần 900 doanh nghiệp, nhiều doanh nghiệp có quy mô lớn như Tổng Công ty Cảng Hàng không Việt Nam, CTCP Cảng Hải Phòng, CTCP Lương thực Thực phẩm Colusa - Miliket… Vốn hóa đạt trên 1.360 nghìn tỷ đồng, tương đương gần 12% GDP, thanh khoản đạt 789,5 tỷ đồng/phiên, gấp 200 lần năm 2009. Trong 20 năm qua, các doanh nghiệp niêm yết, ĐKGD trên HNX đã huy động được hơn 380 nghìn tỷ đồng tính theo mệnh giá, phục vụ phát triển và mở rộng quy mô hoạt động.

Thị trường trái phiếu cũng có nhiều bước tiến. Năm 2009, HNX đưa hệ thống giao dịch trái phiếu chính phủ (TPCP) chuyên biệt vào vận hành. Năm 2015, ra mắt hệ thống giao dịch TPCP trực tuyến và hệ thống đấu thầu trực tuyến trên internet, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí cho nhà đầu tư. Sau 15 năm, giá trị huy động qua đấu thầu đạt hơn 3,3 triệu tỷ đồng, lãi suất có xu hướng giảm, giúp tiết kiệm hàng nghìn tỷ đồng cho NSNN, kỳ hạn được kéo dài. Hoạt động giao dịch thứ cấp được điện tử hóa theo quy trình chuẩn, thanh khoản đạt 12.000 tỷ đồng/phiên, quy mô thị trường xấp xỉ 20% GDP.

Năm 2017, HNX đưa thị trường giao dịch chứng khoán phái sinh vào vận hành, góp phần hoàn thiện cấu trúc TTCK Việt Nam với ba chức năng quan trọng: huy động vốn, phân bổ vốn và phân tán rủi ro. Sản phẩm đầu tiên là hợp đồng tương lai chỉ số VN30, được thị trường đón nhận tích cực ngay khi ra mắt. Năm 2019 và 2021, lần lượt triển khai hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 5 năm và 10 năm. Sau hơn 7 năm hoạt động, thị trường tăng trưởng ổn định, giao dịch sôi động với hơn 2 triệu tài khoản phái sinh – tăng gấp 800 lần so với thời điểm khai trương. Quy mô thị trường tăng bình quân 28%/năm.

Năm 2023, HNX được Bộ Tài chính giao nhiệm vụ xây dựng hệ thống giao dịch dành cho trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ. Chỉ sau 9 tháng “chạy đua với thời gian”, hệ thống chính thức được đưa vào vận hành từ ngày 19/7/2023. Lần đầu tiên, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ được quản lý tập trung, minh bạch, hạn chế rủi ro cho nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư cá nhân. Sau 2 năm hoạt động, hệ thống vận hành an toàn, thông suốt, quy mô thị trường phát triển nhanh chóng, với 1.207 mã trái phiếu của 258 tổ chức phát hành, tổng giá trị 950 nghìn tỷ đồng. Thanh khoản đạt 4.807 tỷ đồng/phiên, tăng gấp 4 lần so với bình quân năm 2023.

Kiến tạo tương lai - Nâng tầm minh bạch và phát triển bền vững

Tại thời điểm khai trương, HNX chỉ có 10 thành viên giao dịch đầu tiên. Trong những năm tiếp theo, đội ngũ thành viên thị trường không ngừng mở rộng về cả số lượng lẫn quy mô hoạt động. Từ chỗ chỉ cung cấp dịch vụ môi giới, các thành viên đã hỗ trợ thị trường trong tư vấn đầu tư, quản lý tài sản và cung cấp các sản phẩm phái sinh. Đồng thời, các thành viên giao dịch còn hỗ trợ cơ quan quản lý giám sát thị trường, phát hiện và kiến nghị xử lý kịp thời các hành vi vi phạm, bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư và duy trì sự ổn định của thị trường.

Trong quá trình vận hành thị trường, HNX tiên phong triển khai các hoạt động thúc đẩy tăng cường quản trị công ty cho doanh nghiệp, thông qua các chương trình đánh giá chất lượng công bố thông tin (CBTT), nâng cao nhận thức của doanh nghiệp niêm yết về CBTT và minh bạch, đảm bảo cung cấp thông tin đầy đủ, kịp thời cho tất cả cổ đông. Qua đó, góp phần nâng cao nhận thức của nhà đầu tư về quyền cổ đông đối với doanh nghiệp, hướng tới lợi ích dài hạn và đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế, xã hội.

Với phương châm quản lý vận hành thị trường "công khai - công bằng - hiệu quả", HNX luôn coi trọng công tác giám sát giao dịch, quản trị rủi ro và đảm bảo minh bạch thông tin nhằm xây dựng một nền tảng thị trường vận hành ổn định, góp phần củng cố niềm tin của nhà đầu tư, nâng cao chất lượng doanh nghiệp niêm yết, và đồng hành cùng cơ quan quản lý hoàn thiện khung khổ pháp lý cho thị trường vốn.

Có thể nói, 20 năm chưa phải là dài đối với quá trình phát triển của một SGDCK, nhưng là một giai đoạn mang tính lịch sử, xây dựng thành công một SGDCK với nhiều thị trường hoạt động ổn định trên nền công nghệ hiện đại. Các thị trường tại HNX đã thể hiện tốt vai trò là kênh huy động vốn hiệu quả cho Chính phủ và doanh nghiệp, kênh đầu tư công bằng, minh bạch cho nhà đầu tư.

Trong giai đoạn tới, kinh tế nước ta đang có những bước chuyển mình mạnh mẽ, chính sách phát triển kinh tế tư nhân được xác lập là một trong những trụ cột chiến lược theo Nghị quyết 68 của Ban Chấp hành Trung ương, TTCK Việt Nam đứng trước nhiều cơ hội phát triển mạnh mẽ nhờ chính sách điều hành hợp lý và quyết tâm của Đảng và Chính phủ, HNX hiểu rõ sứ mệnh của mình. Với sức trẻ của tuổi 20, đầy khát vọng đổi mới, khát vọng cống hiến và bằng sức mạnh đoàn kết, bằng sự kế thừa và phát huy truyền thống vốn có, HNX cam kết tiếp tục nâng cao chất lượng thị trường, phát triển sản phẩm mới, đẩy mạnh công nghệ số, tăng cường hoạt động quản trị công ty, bảo vệ nhà đầu tư, và thúc đẩy minh bạch - công khai - hiệu quả trong mọi khâu vận hành. HNX sẽ tiếp tục là cầu nối vững chắc giữa doanh nghiệp - nhà đầu tư - cơ quan quản lý, không ngừng đóng góp vào sự phát triển của TTCK, nền tài chính quốc gia và sự thịnh vượng chung của đất nước.

Phát biểu tại lễ kỷ niệm 20 năm thành lập HNX chiều 23/6, Chủ tịch UBCKNN Vũ Thị Chân Phương ghi nhận nỗ lực của HNX và toàn ngành Chứng khoán trong gần 30 năm hình thành và phát triển. Chủ tịch UBCKNN nhấn mạnh: từ xuất phát điểm còn nhiều hạn chế, HNX đã chủ động, sáng tạo, làm chủ hệ thống công nghệ lõi, thúc đẩy niêm yết, đa dạng hóa thị trường và lan tỏa chuẩn mực công khai - minh bạch. UBCKNN tin tưởng rằng, HNX với sức trẻ của tuổi 20 và khát vọng đổi mới, sẽ tiếp tục nâng cao chất lượng vận hành thị trường, phát triển sản phẩm mới, thúc đẩy công nghệ số, tăng cường quản trị công ty và bảo vệ nhà đầu tư - làm cầu nối vững chắc giữa doanh nghiệp - nhà đầu tư - cơ quan quản lý, đóng góp vào sự phát triển TTCK và tài chính quốc gia.