Liên minh Châu Âu (EU) coi việc đảm bảo an ninh an toàn chung cho công dân và thị trường EU là ưu tiên hàng đầu. Hàng năm, hàng nghìn tỷ Euro hàng hóa được nhập khẩu vào EU, kim ngạch xuất nhập khẩu của khối EU-27 hiện chiếm khoảng 15% thương mại hàng hóa thế giới.

Trong những năm gần đây, một số nước trong khối EU phải hứng chịu nhiều vụ đánh bom khủng bố vào những địa điểm công cộng như sân bay, ga tàu, nhà hát... gây ra nhiều hệ quả nghiêm trọng như tổn thất tính mạng con người, thiệt hại kinh tế và sự gián đoạn của chuỗi cung ứng.

Chính vì vậy, EU đã và đang nỗ lực triển khai chương trình an ninh và an toàn của Hải quan áp dụng trước khi hàng đến, được củng cố bởi Hệ thống thu thập thông tin hàng hóa với quy mô lớn (Hệ thống kiểm soát nhập khẩu - ICS2).

Chương trình tiếp nhận thông tin qua hệ thống ICS2 này là một trong những đóng góp quan trọng vào việc tăng cường quản lý rủi ro hải quan tích hợp trong khuôn khổ quản lý rủi ro chung (CRMF) của EU.

Theo Tổng cục Hải quan, Chương trình an ninh và an toàn trước khi hàng đến của EU được thiết lập theo nguyên tắc của Khung tiêu chuẩn về an ninh và tạo thuận lợi thương mại của WCO (SAFE), sẽ hỗ trợ các biện pháp kiểm soát Hải quan dựa trên quản lý rủi ro, quan hệ đối tác Hải quan - Doanh nghiệp. Đồng thời, nó cũng tạo điều kiện thuận lợi cho dòng chảy thương mại hợp pháp, xuyên biên giới từ bên ngoài EU.

Hệ thống thông tin này được ví như tuyến phòng thủ đầu tiên về bảo vệ thị trường nội bộ EU và người tiêu dùng EU. Chương trình ICS2 sẽ điều chỉnh lại quy trình hiện tại về mặt công nghệ thông tin, pháp lý, quản lý và kiểm soát rủi ro Hải quan và các hoạt động thương mại có liên quan.

ICS2 - Hệ thống kiểm soát thông tin hàng hóa nâng cao mới của EU

Hệ thống ICS2 sẽ thu thập dữ liệu về tất cả hàng hóa trước khi đến biên giới EU. Doanh nghiệp sẽ phải khai báo dữ liệu an toàn và bảo mật trên hệ thống ICS2, thông qua Tờ khai NK tóm tắt (ENS). Nghĩa vụ bắt đầu nộp các tờ khai như vậy sẽ không hoàn toàn giống nhau đối với tất cả các doanh nghiệp, phụ thuộc vào loại dịch vụ cung cấp trong quá trình vận chuyển hàng hóa quốc tế và được triển khai trong ba giai đoạn vận hành của ICS2.

Giai đoạn 1 bắt đầu từ 15/3/2021 áp dụng cho ba đối tượng doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực chuyển phát nhanh, bưu điện và cơ quan bưu chính từ bên ngoài EU.

Giai đoạn 2 bắt đầu từ ngày 01/3/2023 áp dụng cho 5 đối tượng trong đó có ba đối tượng trong giai đoạn 1 và bổ sung các công ty giao nhận, logistics và doanh nghiệp vận tải hàng không.

Giai đoạn 3 bắt đầu từ ngày 03/6/2024, áp dụng cho tất cả các đối tượng còn lại bao gồm 5 đối tượng từ giai đoạn 1 và 2, bổ sung thêm các doanh nghiệp vận chuyển bằng đường biển, đường sắt và đường bộ cùng với các nhà nhập khẩu tại EU.

Thông tin trước về hàng hóa và phân tích rủi ro sẽ cho phép xác định sớm các mối đe dọa về an ninh và giúp cơ quan hải quan can thiệp vào thời điểm thích hợp nhất trong chuỗi cung ứng. Nhờ đó, bảo vệ an toàn và an ninh cho Hải quan EU một cách hiệu quả hơn, tăng cường bảo vệ công dân EU và thị trường nội địa trước các mối đe dọa khủng bố; cho phép cơ quan Hải quan EU xác định sớm hơn các lô hàng có rủi ro cao và can thiệp vào thời điểm thích hợp nhất trong chuỗi cung ứng; Hỗ trợ các biện pháp hải quan phù hợp trong các tình huống ứng phó với khủng hoảng; Tạo điều kiện thông quan cho dòng thương mại hợp pháp xuyên biên giới; hiện đại hóa việc trao đổi thông tin giữa các doanh nghiệp và Cơ quan Hải quan EU.

Các mốc chính khi triển khai ICS2 giai đoạn 3 từ 03/6/2024

Đây là giai đoạn cuối triển khai ICS2 và sẽ tác động đến tất cả các doanh nghiệp có hoạt động liên quan đến xuất khẩu hàng hóa tới EU trong các lĩnh vực vận tải, chuyển phát nhanh, bưu điện, logistics đường biển, đường bộ, đường sắt và dường hàng không.

Để hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thông tin và kết nối tốt với hệ thống, EU áp dụng biện pháp hỗ trợ từng đối tượng trong khung thời gian như sau:

Từ 03/6/2024 đến 01/9/2025: Các doanh nghiệp kết nối với ICS2 được cấp thời hạn triển khai dành riêng cho từng phương thức vận chuyển:

Ngày 03/6/2024 - 04/12/2024: Các hãng vận chuyển đường biển và đường thủy nội địa;

Ngày 04/12/2024 - 01/4/2025: Các doanh nghiệp nộp hồ sơ thứ cấp vận tải đường biển và đường thủy nội địa;

Ngày 01/4/2025 - 01/9/2025: Các doanh nghiệp vận chuyển đường sắt và đường bộ.

Tác động của ICS2 đến doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam vào EU

Để đáp ứng các nghĩa vụ về nộp dữ liệu Tờ lược khai nhập khẩu, các doanh nghiệp cần nâng cấp các hệ thống công nghệ thông tin, quy trình nghiệp vụ và đào tạo nhân sự. Ngoài ra, các doanh nghiệp bắt buộc phải thực hiện tự kiểm thử tính phù hợp trước khi bắt đầu các nghiệp vụ khai báo vào hệ thống.

Từ thời điểm 3/6/2024, tất cả các doanh nghiệp logistics, chuyển phát nhanh, giao nhận và các doanh nghiệp vận tải đường biển, đường hàng không, đường sắt và đường bộ có liên quan tới hàng hoá xuất khẩu từ Việt Nam vào EU đều phải khai báo dữ liệu trước khi hàng đến vào hệ thống ICS2 của Liên minh Hải quan EU.

Nếu doanh nghiệp Việt Nam không nắm được các quy định này có khả năng phải hứng chịu hậu quả nghiêm trọng như: Các containers và lô hàng sẽ bị dừng tại biên giới với EU; Hàng hoá sẽ không được thông quan bởi Hải quan EU; Các tờ khai không đầy đủ hoặc bị từ chối hoặc sẽ bị cấm vận vì không tuân thủ quy định của EU.

Trách nhiệm của doanh nghiệp xuất khẩu hàng hóa vào EU

Trách nhiệm của doanh nghiệp: Là người khai báo, doanh nghiệp chịu trách nhiệm pháp lý về tính chính xác, hoàn chỉnh và kịp thời của các thông tin đã khai báo trên Tờ lược khai nhập khẩu. Do đó, doanh nghiệp cần lưu ý tới các yêu cầu thông tin nhất định trên tờ khai. Cụ thể:

Thứ nhất, khai báo mã HS (6 chữ số) của hàng hóa có tính chất thương mại (giao dịch giữa Doanh nghiệp - Doanh nghiệp và Doanh nghiệp - Khách hàng).

Thứ hai, khai báo số đăng ký và định danh EORI (tương tự như mã số doanh nghiệp) của người nhận hàng tại EU. Các bên cần cung cấp Số đăng ký và định danh cho người khai báo Tờ lược khai nhập khẩu. Số đăng ký và định danh có thể được xác thực tại trang web của Ủy ban EU (europa.eu) để chắc chắn thông tin là chính xác.

Thứ ba, khai báo thông tin về Bên bán và Bên mua (hoặc chủ hàng hóa trong trường hợp lô hàng không liên quan tới giao dịch thương mại) của hàng hóa cùng điểm đến cuối cùng ở Liên minh Châu Âu.

Thứ tư, bắt buộc phải có Bản mô tả đầy đủ hàng hóa bằng ngôn ngữ dễ hiểu và đủ chính xác để cơ quan Hải quan có thể xác định được hàng hóa. Doanh nghiệp/ nhà xuất khẩu có thể xem “Hướng dẫn các bản mô tả hàng hóa không được chấp nhận” tại Hệ thống ICS 2 - Phiên bản 1 (europa.eu).

Việc nộp dữ liệu có thể dưới hình thức một tờ khai hoàn chỉnh nếu bên nộp dữ liệu có sẵn mọi dữ liệu cần thiết, hoặc có thể nộp dữ liệu ENS nhiều lần trong trường hợp có nhiều hơn một phần dữ liệu ENS được nộp bởi các bên khác nhau trong chuỗi cung ứng.

Các cơ quan Hải quan EU có thể từ chối khai báo ENS trong trường hợp thiếu thông tin hoặc có các biện pháp can thiệp giảm thiểu rủi ro trong giai đoạn trước khi xếp hàng lên tàu hoặc trước khi hàng đến, yêu cầu người khai phải cung cấp các dữ liệu cần thiết, chẳng hạn trong trường hợp dữ liệu không chính xác.

Thời hạn nộp tờ khai ENS:

Đối với hàng hóa vận chuyển bằng đường biển:

a) Chậm nhất hai tiếng đồng hồ trước khi tàu đến cảng nhập đầu tiên vào Liên minh EU trong trường hợp hàng đến Greenland, Quần đảo Faeroe, Iceland, các cảng trên Biển Baltic, Biển Đen, Địa Trung Hải hoặc Ma-rốc;

b) Tương tự, chậm nhất hai tiếng đối với các trường hợp hàng hóa được vận chuyển từ lãnh thổ của các nước thứ ba, thời gian hành trình của tàu là dưới 24 tiếng và hàng hóa đi vào lãnh thổ hải quan của Liên minh EU, các tỉnh hải ngoại của Pháp, Vùng Tự trị Acore của Bồ Đào Nha, Madeira hoặc quần đảo Canary;

Chậm nhất 04 tiếng trước khi tàu chở container hàng rời tới trong các trường hợp ngoài a) hoặc b);

d) Đối với hàng hóa đóng container trong các trường hợp ngoài a) và b), thời hạn là 24 tiếng trước khi hàng hóa được xếp lên tàu chở vào lãnh thổ hải quan của EU.

Đối với hàng hóa vận chuyển bằng đường hàng không:

e) Tờ lược khai nhập khẩu ENS hoặc nếu không thể nộp ENS thì phải gửi bộ dữ liệu tối thiểu trước khi xếp hàng lên máy bay sớm nhất có thể nhưng chậm nhất là trước khi hàng hóa được xếp lên máy bay vận chuyển vào lãnh thổ của Liên minh EU;

f) Khi bộ dữ liệu tối thiểu đã được gửi đi theo mục e), thì tờ khai ENS hoàn chỉnh phải được gửi vào thời điểm máy bay khởi hành, thời gian của chuyến bay kéo dài trên 4 tiếng;

g) Đối với các chuyến bay khác ngoài các chuyến bay nói trên tại mục f), tờ khai hoàn chỉnh phải được gửi trước khi máy bay tới sân bay đầu tiên trong lãnh thổ EU 04 tiếng.

Đối với hàng hóa vận chuyển bằng đường sắt:

h) Khi hành trình của tàu từ ga tàu cuối cùng bên ngoài lãnh thổ EU tới điểm nhập cảnh đầu tiên trong lãnh thổ EU dưới 02 tiếng đồng hồ, doanh nghiệp phải gửi ENS chậm nhất một tiếng trước khi tàu tới điểm nhập cảnh của EU;

i) Trong trường hợp ngoài các trường hợp nêu tại mục h), doanh nghiệp phải gửi ENS chậm nhất 02 tiếng trước khi tàu tới điểm nhập cảnh của EU.

Vận chuyển bằng đường bộ: Doanh nghiệp phải gửi ENS chậm nhất một tiếng trước khi hàng tới điểm nhập cảnh của EU.

Vận chuyển bằng đường thủy nội địa: Doanh nghiệp phải gửi ENS chậm nhất 02 tiếng trước khi hàng tới điểm nhập cảnh của EU.

Những hoạt động doanh nghiệp cần triển khai khi ICS2 chính thức được áp dụng

Doanh nghiệp cần phải quyết định tự phát triển hệ thống công nghệ thông tin nội bộ hay sử dụng dịch vụ của một Nhà cung cấp dịch vụ công nghệ thông tin để gửi dữ liệu ENS lên hệ thống ICS2. Doanh nghiệp cần phải thỏa thuận sớm với các bên liên quan khác trong chuỗi cung ứng về cách thức nộp dữ liệu ENS. Điều này phụ thuộc vào việc các bên trong chuỗi cung ứng có đồng ý cung cấp thông tin chứng từ thương mại cần thiết cho công ty vận chuyển hay không.

Nếu Có, công ty vận chuyển gửi toàn bộ thông tin được yêu cầu lên ICS2 dưới hình thức một Tờ lược khai nhập khẩu hoàn chỉnh.

Nếu Không, khách hàng của Doanh nghiệp vận chuyển phải tự gửi một phần thông tin liên quan của Tờ lược khai nhập khẩu lên ICS2 hoặc bố trí một bên thứ ba trong chuỗi cung ứng gửi thông tin (ví dụ: một người nhận hàng ở EU trong trường hợp vận chuyển qua đường biển).

Việc nắm bắt thông tin kịp thời sẽ hỗ trợ các doanh nghiệp, đối tượng chịu tác động của ISC2 chủ động nghiên cứu, thực hiện những quy định mới trong quá trình xuất khẩu hàng hóa vào thị trường EU.