Thực trạng kiểm soát chi thường xuyên ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước

Kết quả đạt được

Trong những năm qua, Kho bạc Nhà nước (KBNN) đã đảm bảo quản lý an toàn và đáp ứng kịp thời các nhiệm vụ chi NSNN cho các đơn vị sử dụng ngân sách (ĐVSDNS). Đồng thời, KBNN đã cung cấp đầy đủ các thông tin về tình hình chi NSNN cho chính quyền và cơ quan tài chính các cấp, phục vụ cho công tác quản lý và điều hành NSNN.

Cùng với đó, KBNN thường xuyên tiến hành cải cách cơ chế chính sách và quy trình nghiệp vụ, hoàn thiện tổ chức bộ máy của KBNN, gắn với hiện đại hóa công nghệ và phát triển nguồn nhân lực để thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ được giao. KBNN đã thực hiện kiểm soát chi thường xuyên NSNN chặt chẽ, an toàn, hiệu quả. Cụ thể:

Thứ nhất, KBNN xây dựng và hoàn thiện cơ chế, quy trình kiểm soát chi NSNN theo hướng đơn giản, rõ ràng, minh bạch về hồ sơ, chứng từ và nội dung kiểm soát; Phân định rõ trách nhiệm, quyền hạn của cơ quan, đơn vị; Xây dựng Nghị định số 11/2020/NĐ-CP ngày 20/01/2020 của Chính phủ quy định về thủ tục hành chính thuộc lĩnh vực KBNN theo hướng thống nhất về hồ sơ thủ tục đối với các chi thường xuyên (trước đây được quy định tại nhiều văn bản, một số nội dung chưa thống nhất) phù hợp với quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015 đã được Quốc hội phê chuẩn, tạo điều kiện thuận lợi cho các đơn vị theo hướng cải cách, đơn giản hóa và phù hợp với cơ chế chính sách mới, tạo thuận lợi cho các đơn vị trong quá trình giao dịch với KBNN, giảm thời gian kiểm soát chi thường xuyên còn 02 ngày làm việc đối với các khoản thanh toán và trong vòng 01 ngày làm việc đối với các khoản tạm ứng, các khoản thực hiện theo hình thức thanh toán trước, kiểm soát sau và các khoản chi từ tài khoản tiền gửi của đơn vị giao dịch mà KBNN không phải kiểm soát kể từ khi KBNN nhận đủ hồ sơ hợp lệ, hợp pháp của ĐVSDNS.

Thứ hai, thực hiện phân loại với các nội dung khoản chi có mức độ rủi ro thấp: khoản chi chi điện, nước, dịch vụ viễn thông, trên cơ sở pháp lý quy định tại Nghị định số 11/2020/NĐ-CP, KBNN triển khai thanh toán tự động điện, nước, dịch vụ viễn thông cho Nhà cung cấp hàng hóa dịch vụ theo văn bản ủy quyền của đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước từ tháng 04/2023, theo đó sau khi ĐVSDNS ký ủy quyền với KBNN, KBNN thanh toán tự động các khoản chi dịch vụ điện, nước, viễn thông cho Nhà cung cấp hàng hóa dịch vụ.

Hàng tháng, căn cứ Bảng kê sử dụng dịch vụ trong tháng do nhà cung cấp dịch vụ ngân hàng trung gian thanh toán gửi, KBNN thực hiện thanh toán và báo nợ cho ĐVSDNS. Quy trình thanh toán tự động đã giảm thiểu thời gian xử lý, khối lượng công việc cho công chức Kho bạc. Qua đó, KBNN tập trung kiểm soát các khoản chi có độ rủi ro cao, nâng cao hiệu quả quản lý của KBNN. Đẩy mạnh việc thực hiện số hóa công tác kiểm soát, thanh toán các khoản chi NSNN qua Kho bạc Nhà nước, tiết kiệm thời gian, công sức và chi phí quản lý của ĐVSDNS, tạo thuận lợi cho các ĐVSDNS, hàng tháng các ĐVSDNS không phải gửi yêu cầu thanh toán đối với các khoản chi điện, nước và viễn thông đến KBNN.

Thứ ba, xây dựng quy trình kiểm soát, thanh toán, chi trả cho cá nhân qua tài khoản và trao đổi thông tin trên Cổng trao đổi dữ liệu giữa KBNN với ĐVSDNS, Ngân hàng thương mại (NHTM) về thông tin của Bảng thanh toán cho đối tượng thụ hưởng góp phần tạo thuận lợi cho ĐVSDNS, hạn chế rủi ro, tránh thất thoát NSNN, thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt, hướng tới Chính phủ số và Kho bạc số

Việc ban hành Quy trình đã cụ thể hóa quy định kiểm soát, thanh toán các khoản chi cho cá nhân, tạo mô hình khép kín giữa ĐVSDNS, KBNN và NHTM. Tham gia vào Quy trình này, ĐVSDNS truy cập hệ thống dịch vụ công trực tuyến tạo hồ sơ giao nhận gửi KBNN. Căn cứ theo hồ sơ ĐVSDNS gửi trên hệ thống dịch vụ công trực tuyến, KBNN kiểm soát hồ sơ chứng từ theo quy định; đồng thời, chuyển chứng từ thanh toán qua hệ thống thanh toán điện tử với ngân hàng. Ngân hàng thương mại, nơi đơn vị mở tài khoản thanh toán, lấy thông tin bảng thanh toán đã được KBNN kiểm soát để thanh toán cho đối tượng thụ hưởng.

Quy trình này đã được triển khai thí điểm tại KBNN Hải Phòng và KBNN Vĩnh Phúc trong tháng 01/2024. Trên cơ sở kết quả triển khai thí điểm kết nối qua Cổng trao đổi dữ liệu giữa KBNN và NHTM, kết hợp với kết quả triển khai thí điểm tại KBNN Hải Phòng và KBNN Vĩnh Phúc, KBNN sẽ công bố chuẩn kết nối với các NHTM và phương án triển khai diện rộng để NHTM thực hiện tích hợp kết nối theo chuẩn với hệ thống dịch vụ công trực tuyến của KBNN để triển khai diện rộng trên toàn quốc.

Với những cải tiến, đổi mới và thay đổi trong quá trình kiểm soát, thanh toán, công tác kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua hệ thống KBNN đã đáp ứng được những đòi hỏi đặt ra trong quá trình thực hiện cùng với những thay đổi về cơ chế chính sách, hệ thống KBNN đã nỗ lực thực hiện hiệu quả nhiệm vụ kiểm soát chi cụ thể:

Số liệu chi thường xuyên trong tổng chi NSNN cho thấy rằng, tỷ trọng chi thường xuyên trong tổng chi NSNN luôn chiếm tỷ lệ lớn, công tác kiểm soát chi cũng kéo theo nhiều công đoạn công việc, hồ sơ chứng từ cần phải kiểm soát chi, theo dõi của KBNN cũng tăng lên nhiều công đoạn, thời gian và nhân lực, vật lực kèm theo.

Giải ngân chi thường xuyên phụ thuộc vào tình hình thực tế công tác chi tiêu theo từng năm, nhưng chủ yếu hoạt động chi thường xuyên mang tính thường niên và phục vụ cho hoạt động của bộ máy nhà nước, do vậy, những hoạt động này thường giải ngân đạt tỷ lệ cao so với dự toán được giao.

Một số hạn chế

Bên cạnh kết quả đạt được, hoạt động kiểm soát chi thường xuyên NSNN cũng còn một số tồn tại, hạn chế như:

- Chưa phân định rõ trách nhiệm của ĐVSNCL và KBNN trong việc kiểm soát, thanh toán đặt hàng, các quy định liên quan đến tạm ứng, thanh toán các khoản chi cá nhân còn chưa rõ ràng, kê khai các mẫu biểu còn thiếu thống nhất.

- Việc kiểm soát thanh toán đối với chi thường xuyên mới bước đầu áp dụng điện tử hoá quy trình nghiệp vụ, chưa được số hoá toàn diện, vấn đề số hoá hiện nay vẫn còn đang vướng mắc bởi hành lang pháp lý, chưa có sự liên thông của các bộ, ban, ngành cơ quan trung ương và địa phương. Các hoạt động nghiệp vụ vẫn trong tình trạng bán tự động, đòi hỏi phải có sự đổi mới toàn diện về quy trình nghiệp vụ, về ứng dụng công nghệ thông tin để đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số trong giai đoạn hiện nay và trong thời gian tới.

- Công tác kiểm soát chi thường xuyên còn chưa có chương trình ứng dụng để hỗ trợ quản lý Hợp đồng chi thường xuyên nhiều năm, Hợp đồng thanh toán nhiều lần, chưa hỗ trợ việc theo dõi thanh toán tạm ứng đối với các khoản chi không có hợp đồng hoặc khoản chi không phải gửi Hợp đồng đến KBNN (theo quy định tại Thông tư số 62/2020/TT-BTC thì đơn vị sử dụng ngân sách phải thanh toán tạm ứng chậm nhất với KBNN vào ngày cuối cùng tháng kế tiếp tháng tạm ứng), chưa hỗ trợ việc theo dõi các Hợp đồng phải có bảo lãnh tạm ứng, thời hạn của bảo lãnh tạm ứng... Hiện nay, một số ĐVSDNS sử dụng hóa đơn và chứng từ chi để thanh toán nhiều lần dẫn đến thất thoát NSNN, tuy nhiên chưa có phần mềm cảnh bảo để hỗ trợ GDV KBNN phát hiện và kiểm tra.

- Một số thủ tục hành chính thuộc lĩnh vực chi thường xuyên chưa được quy định trong Nghị định số 11/2020/NĐ-CP như: Chi cấp bù tiền miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí học tập đối với các cơ sở giáo dục công lập tại Nghị định số 81/2021/NĐ-CP làm tăng các hồ sơ đơn vị phải gửi KBNN, chưa tạo điều kiện thuận lợi cho các đơn vị có liên quan trong quá trình kiểm soát, thanh toán, chưa đảm bảo thực hiện theo đúng tinh thần cải cách thủ tục hành chính theo chỉ đạo của Chính phủ tại Quyết định số 131/NQ-CP ngày 06/10/2022 về đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính và hiện đại hóa phương thức chỉ đạo, điều hành phục vụ người dân, doanh nghiệp. Về phía KBNN, việc quy định nêu trên có nguy cơ rủi ro khi chưa phân định rõ ràng trách nhiệm giữa KBNN và cơ sở giáo dục, đồng thời việc tiếp nhận một số lượng lớn hồ sơ, phức tạp dẫn đến dễ nhầm lẫn, sai sót khi kiểm soát.

- Một số khoản chi đặc thù trước kia thực hiện theo hình thức Lệnh chi tiền, sau khi chuyển sang hình thức cấp bằng dự toán cần thiết phải ban hành thủ tục hành chính riêng hoặc cần phải sửa đổi các mẫu biểu tại Nghị định số 11/2020/NĐ-CP; dẫn đến các KBNN gặp rủi ro khi chưa kịp cập nhật hoặc rà soát chưa hết các văn bản quy phạm pháp luật này để thực hiện theo đúng quy định.

Giải pháp đẩy mạnh hiện đại hóa kiểm soát chi thường xuyên ngân sách nhà nước đến năm 2030