Được thành lập từ năm 2003, Quỹ phát triển đất đã góp phần giúp chính quyền địa phương trong việc tập trung nguồn lực tài chính để kịp thời ứng vốn, thúc đẩy công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, tạo quỹ đất, đảm bảo tiến độ thực hiện dự án và nâng cao hiệu quả của dự án. Tuy nhiên, hoạt động của Quỹ Phát triển đất thời gian qua đã bộc lộ nhiều khó khăn, vướng mắc.

Cụ thể như chưa quy định rõ nguồn vốn để đảm bảo hoạt động; thực hiện cấp vốn điều lệ hay đưa vào dự toán ngân sách để chi bổ sung vốn hoạt động hàng năm; mô hình tổ chức… Đặc biệt là quy định hoàn trả vốn ứng cho quỹ theo Quyết định số 40/2010/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ban hành quy chế mẫu về quản lý, sử dụng quỹ không còn phù hợp với quy định của Luật Ngân sách nhà nước và nghị định quy định về thu tiền sử dụng đất, thu tiền thuê đất... 

Để khắc phục những hạn chế này, cũng như để triển khai thực hiện Luật Đất đai năm 2024 sắp có hiệu lực, Bộ Tài chính đáng lấy ý kiến rộng rãi vào dự thảo nghị định của Chính phủ quy định về Quỹ Phát triển đất.

Tại dự thảo Tờ trình Chính phủ về nội dung này, Bộ Tài chính nêu rõ 3 quan điểm khi xây dựng Nghị định này:

Thứ nhất, quán triệt đầy đủ quan điểm, chủ trương đường lối của Đảng về nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, sử dụng, huy động các nguồn lực của nền kinh tế nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và sử dụng đất, tăng cường đấu giá quyền sử dụng đất, đảm bảo công khai, minh bạch; tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực... 

Thứ hai, cụ thể hóa quy định của Luật Đất đai năm 2024 quy định về Quỹ phát triển đất, phù hợp với các quy định của pháp luật có liên quan (Luật Ngân sách nhà nước năm 2015, Luật Đầu tư công năm 2019, Luật Nhà ở năm 2023…) và tình hình thực tế của các địa phương.

Thứ ba, tăng cường phân cấp, phân quyền, nâng cao năng lực, hiệu quả quản lý hoạt động của Quỹ phát triển đất, góp phần huy động nguồn lực cho công tác giải phóng mặt bằng, tạo quỹ đất sạch để phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, an sinh xã hội.

Theo Bộ Tài chính, dự thảo Nghị định được xây dựng gồm 06 chương với 26 điều và Phụ lục các mẫu biểu kèm theo. Trong đó, về quy định cơ cấu tổ chức và mô hình hoạt động của Quỹ, để phù hợp với yêu cầu tăng cường quản lý Quỹ, dự thảo Nghị định có bổ sung, sửa đổi như sau: Số lượng thành viên của Hội đồng quản lý là số lẻ; Chủ tịch Hội đồng quản lý là Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh; Phó Chủ tịch và thành viên khác của Hội đồng quản lý phải có Giám đốc các Sở: Tài chính, Kế hoạch và Đầu tư, Tài nguyên và Môi trường và Giám đốc Quỹ.

Trong trường hợp ủy thác cho Quỹ đầu tư phát triển hoặc Quỹ tài chính khác của địa phương quản lý nguồn vốn và hoạt động của Quỹ phát triển đất thì Hội đồng quản lý, Ban kiểm soát, Cơ quan điều hành nghiệp vụ Quỹ phát triển đất là Hội đồng quản lý, Ban kiểm soát, Cơ quan điều hành nghiệp vụ (Ban điều hành) của Quỹ nhận uỷ thác nhưng phải đảm bảo các điều kiện: (i) Chủ tịch Hội đồng quản lý là Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh; (ii) Thành viên của Hội đồng quản lý Quỹ phải có Giám đốc các Sở: Tài chính, Kế hoạch và Đầu tư, Tài nguyên và Môi trường.

Bên cạnh đó, về quy định sử dụng vốn hoạt động của Quỹ phát triển đất, dự thảo Nghị định quy định Quỹ này sử dụng cho 4 mục đích: Ứng vốn thực hiện nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; Ứng vốn cho tổ chức phát triển quỹ đất để xây dựng kết cấu hạ tầng trên quỹ đất đã được giao quản lý nhằm nâng cao giá trị khu đất để đấu giá quyền sử dụng đất; Ứng vốn cho tổ chức được giao thực hiện chính sách hỗ trợ về đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số; Ứng vốn cho tổ chức được giao thực hiện nhiệm vụ phát triển nhà ở phục vụ tái định cư, cải tạo, xây dựng lại nhà chung cư theo quy định của pháp luật về nhà ở.

Mới đây, tại Hội nghị lấy ý kiến dự thảo nghị định của Chính phủ quy định về Quỹ Phát triển đất do Bộ Tài chính tổ chức, Thứ trưởng Bộ Tài chính Bùi Văn Khắng đã chỉ rõ những nội dung cần lấy ý kiến của các đại biểu để cơ quan soạn thảo văn bản sớm hoàn thiện dự thảo nghị định gửi lấy ý kiến thấm định của Bộ Tư pháp, bảo đảm thời hạn trình Chính phủ trước ngày 10/5/2024 theo chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà.