Mục tiêu khác biệt

Các bên liên quan đã mô tả mục tiêu của các cuộc đàm phán mới là nhằm “hiện đại hóa” NAFTA theo hướng phù hợp hơn với tiến trình hội nhập kinh tế. Tuy nhiên, ngay từ khi chưa bắt đầu, quá trình tái đàm phán NAFTA đã được xem là sẽ khá sóng gió, bởi các mục tiêu, lợi ích và tham vọng của 3 đối tác Mỹ, Canada và Mexico có rất nhiều khác biệt, trong khi lợi ích đan xen giữa các bên lại quá lớn.

Khởi đầu đàm phán, trưởng phái đoàn Mỹ Robert Lighthizer đã không giấu mục tiêu của Washington, đó là cải tổ cơ bản hiệp định ra đời 23 năm trước để xóa bỏ những bất lợi đối với nền kinh tế số 1 thế giới. Nỗ lực này là nhằm giảm thâm hụt thương mại “khổng lồ” giữa Mỹ và 2 đối tác còn lại: Với Mexico lên tới hơn 60 tỷ USD, còn Canada là 9 tỷ USD năm 2016.

Chính quyền Tổng thống Donald Trump cho rằng NAFTA là lý do khiến Mỹ mất đi một lượng lớn việc làm vào tay Mexico, nơi có giá nhân công thấp hơn nhiều. Do vậy, Mỹ muốn dùng ảnh hưởng từ vị thế khách hàng xuất khẩu lớn nhất của hai quốc gia này để yêu cầu nhượng bộ trong vấn đề thâm hụt thương mại, rằng Mỹ muốn siết chặt hơn các quy định về nguồn gốc xuất xứ, nhất là các sản phẩm ô tô.

Bên cạnh đó, Mỹ cũng muốn loại bỏ một tính năng của NAFTA liên quan tới giải quyết tranh chấp được gọi là “Chương 19”, cho phép Washington áp thuế chống bán phá giá đối với hàng hóa của Canada và Mexico, đồng thời áp dụng các biện pháp thương mại chặt chẽ khác.

Trái lại, Canada và Mexico lại cho rằng Mỹ quá chú trọng vào số liệu thương mại song phương mà không quan tâm tới tổng giá trị thương mại của cả khối - vốn được coi là thước đo chuẩn xác cho hiệu quả của một hiệp định thương mại, khi con số này đạt gần 1.000 tỷ USD vào năm ngoái, tăng 5,5% so với năm trước đó, cũng là mức tăng trung bình hàng năm kể từ khi NAFTA chính thức có hiệu lực.

Cả hai nền kinh tế láng giềng của Mỹ đều lo ngại các hạn chế thương mại mới sẽ là một thảm họa thực sự cho khả năng cạnh tranh của Bắc Mỹ và gây bất ổn cho doanh nghiệp cũng như công nhân ở ba nước. Các khúc mắc này được xem là những nút thắt khó gỡ trong tiến trình đàm phán lại NAFTA, bởi nó gắn chặt với lợi ích mà từng bên kiên quyết bảo vệ trên bàn thương lượng.

Canada cũng quan tâm đến vấn đề môi trường, quyền về giới, quyền của thổ dân bản địa; cải tổ cơ chế giải quyết tranh chấp giữa nhà nước và nhà đầu tư; đề xuất duy trì cơ chế điều chỉnh các tranh chấp thương mại về chống bán phá giá và chống trợ cấp. Canada từng rút khỏi đàm phán năm 1987 khi các bên không chấp nhận cơ chế này.

Về phần mình, Mexico muốn tiếp tục được duy trì nguồn hàng và dịch vụ tại Mỹ và Canada, nơi chiếm tới 85% khối lượng xuất khẩu của nước này; hội nhập hơn nữa vào thị trường lao động và lĩnh vực năng lượng. Là quốc gia theo đuổi thương mại tự do, Mexico không chấp nhận bất kỳ bước thụt lùi nào về hàng rào bảo hộ như áp đặt thuế quan và hạn ngạch mới.

Sự nhượng bộ cần thiết

Mặc dù cho rằng những tuyên bố cứng rắn từ phía Mỹ cho thấy đàm phán NAFTA rất khó khăn nhưng các chuyên gia thương mại và kinh tế đều tin tưởng các bên sẽ vẫn phải có nhượng bộ.

Trên thực tế, Khu vực tự do thương mại Bắc Mỹ ra đời năm 1994 đã mang lại nhiều lợi ích cho các bên. Hiện Canada và Mexico là thị trường xuất khẩu lớn, chiếm tới 34% tổng kim ngạch xuất khẩu của Mỹ, và Mỹ vẫn là nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn nhất của cả hai nước láng giềng Bắc Mỹ.

Mặc dù những người chỉ trích cho rằng NAFTA khiến người Mỹ mất việc làm, song báo cáo năm 2016 của Ủy ban Thương mại quốc tế Mỹ cho thấy Hiệp định này đã giúp nền kinh tế Mỹ tăng trưởng nhẹ và hầu như không có thay đổi trong toàn bộ việc làm ở Mỹ.

Ngoài ra, NAFTA cũng tạo ra rất nhiều lựa chọn về chất lượng, giá cả, mẫu mã, chủng loại… cho người tiêu dùng, ngành công nghiệp, nông nghiệp và các ngành nghề liên quan ở cả ba nước.

Sự gắn kết và hội nhập của ba nền kinh tế cũng đã và đang diễn ra sâu rộng trong các lĩnh vực phát triển công nghệ, quy trình sản xuất và tiêu chuẩn hóa. Phá bỏ những lợi thế cạnh tranh này sẽ không mang lại lợi ích cho bất kỳ ai.

Ngoài ra, Mỹ cũng sẽ không thể quá cứng rắn bởi vị thế của Mexico và Canada đã khác so với thời điểm ký kết NAFTA. Nếu như hai thập kỷ trước, Canada và Mexico chỉ có thỏa thuận khu vực thương mại tự do với Mỹ, thì bây giờ họ đã có thỏa thuận tương tự với nhiều đối tác khác. Điều này phần nào lý giải cho những tuyên bố lúc cứng rắn, lúc mềm mỏng mà các quan chức Mỹ đưa ra mới đây.

Có thể nói, vòng đàm phán mở đầu mới chỉ dừng ở mức các bên thăm dò mục tiêu ưu tiên và đề xuất của nhau cho phiên bản “NAFTA 2.0”. Dù chưa thể thống nhất đề xuất và yêu cầu từ cả 3 nước đối tác, song các bên đã nhất trí một lịch trình dày đặc các cuộc gặp trong tương lai để có thể gấp rút hoàn tất quá trình đàm phán sửa đổi NAFTA vào cuối năm nay.

Điều đó cho thấy, bất chấp khác biệt, các bên đều ý thức được sự cần thiết phải đặt ra một tầm nhìn và phạm vi rộng trong tiến trình thương lượng lại để thúc đẩy phiên bản NAFTA mới “cập nhật”, phù hợp hơn với hoàn cảnh mới.