Liên minh kinh tế Thái Bình Dương - Xu hướng hội nhập mới ở Mỹ Latinh
(Tài chính) Trong hai thập kỷ qua xu hướng hình thành lên các nhóm tổ chức, liên kết vẫn liên tục gia tăng ở khu vực Mỹ Latinh. Chủ nghĩa khu vực nở rộ ở đây với nhiều loại hình hợp tác và hội nhập khác nhau tạo nên một bức tranh lớn về hình ảnh đan xen của các hội, nhóm từ mục đích xúc tiến thương mại tới sự dẫn dắt của tư tưởng xã hội chủ nghĩa.
Liên minh Thái Bình Dương là một sáng kiến hội nhập khu vực bao gồm các nước thành viên là Chi Lê, Côlômbia, Mexico, và Peru, liên minh được thành lập vào ngày 6 tháng 6 năm 2012. Tại hội nghị gần đây nhất ở Cartagena, Clombia ngày 10 tháng 2 năm 2014, Costa Rica đã ký tuyên bố gia nhập khối trong cương vị thành viên chính thức. Liên minh Thái Bình Dương lại làm trỗi dậy cuộc tranh luận về những hình thức khác nhau của hợp tác và nhóm họp khu vực bởi dường như họ đang quay trở lại mô hình chủ nghĩa mở ở Mỹ Latinh với mục tiêu tập trung vào trao đổi thương mại và hội nhập.
Ý tưởng ban đầu thành lập Liên minh Thái Bình Dương PA của Tổng thống Peru Alan Garcia, ông đưa ra đề xuất này nhằm thực hiện hóa sáng kiến hình thành khu vực mậu dịch tự do Vòng cung Thái Bình Dương (Pacific Arch) được thảo luận từ năm 2006. Tháng 10/2010, Peru đã đã mời nguyên thủ các nước Chile, Colombia, Ecuardo và Panama tham gia cuộc hội đàm về chủ đề trên. Tuy nhiên, Ecuador đã từ chối tham gia thỏa thuận này, còn Panama chỉ muốn tham gia với tư cách quan sát viên. Mặc dầu vậy, sáng kiến này vấn có cơ hội trở thành hiện thực khi Mexico, nước ban đầu không phải là khách mời, bày tỏ ý định tham gia đàm phán. Ngày 28/4/2011 nguyên thủ của bốn nước Mexico, Colombia, Peru và Chile đã thông qua tuyên bố Lima tạo ra cơ sở cho việc hình thành một khu vực hội nhập kinh tế mới ở Tây Bán cầu. Tháng 6/2012, tại Antofagasta - Chile, Liên minh Thái Bình Dương chính thức ra đời sau khi nguyên thủ 4 nước nói trên thống nhất ký kết hiệp định thành lập với mục tiêu là nhằm thúc đẩy thương mại và đầu tư giữa bốn quốc gia Mỹ Latinh, đồng thời đặt trọng tâm là mở rộng quan hệ, bên cạnh các mối quan hệ nòng cốt là Mỹ và EU thì PA cũng hy vọng một sự mở rộng trong quan hệ kinh tế với các quốc gia khác thuộc khu vực châu Á - Thái Bình Dương.
Hiệp định này được các thành viên PA kỳ vọng sẽ làm gia tăng tính cạnh tranh của kinh tế khu vực, hỗ trợ phát triển thương mại, tăng cường thu hút đầu tư nước ngoài và thúc đẩy cải cách thể chế ở các nước bằng việc hội nhập vào nền kinh tế của nhau thông qua việc cho phép tự do hóa thị trường vốn, hàng hóa, dịch vụ và tự do dịch chuyển sức lao động,... Các thành viên cũng thể hiện nguyện vọng muốn thiết lập một trật tự thương mại tự do mới thu hút sự quan tâm của các nước Mỹ Latinh khác và đặc biệt là các nước láng giềng giàu có phía Bắc là Mỹ và Canada tham gia vào tiến trình này.
Trước khi PA thành lập ở Tây Bán cầu đã tồn tại hàng loạt các tổ chức kinh tế khu vực khác như Khu vực mậu dịch tự do các nước Carribean CARICOM thành lập từ thập niên 1960, Thị trường chung Trung Mỹ CACM thành lập từ thập niên 1970, Thị trường chung Nam Mỹ Mercosur, Khu vực mậu dịch tự do các nước dãy Andes ANDEAN thành lập trong những năm 80 và 90 của thế kỷ XX,... So với các tổ chức kinh tế khu vực khác ở Tây Bán cầu, mô hình hội nhập của PA được cho là sự kết hợp của các hình thức hội nhập khác đã hình thành, về nội dung hội nhập PA bằng ADEAN, Mercosur cộng lại.
Liên minh Thái Bình Dương có được thuận lợi cơ bản, kết thúc đàm phán sớm chỉ sau 2 năm sau khi ý tưởng thành lập được đưa ra, do các thành viên tham gia hiệp định đều là các nước đã và đang cam kết mạnh mẽ với thương mại tự do. Tổng số các hiệp định thương mại tự do FTA mà nhóm nước này đã ký kết lên tới khoảng 25 và trải đều ở các cấp độ, từ FTA thế hệ thứ nhất tới FTA thế hệ ba. Hơn nữa hầu hết các nước trong nhóm đàm phán đều đang là thành viên của một FTA có vai trò khá lớn đối với hợp tác phát triển nội khu vực nói riêng và hội nhập kinh tế khu vực Mỹ Latinh nói chung. Mexico hiện là thành viên của Khu vực mậu dịch tự do Bắc Mỹ NAFTA. Chile và Peru không chỉ là thành viên của Khu vực tự do mậu dịch các nước thuộc dãy Andes (ANDEAN Pact) mà còn là thành viên mở rộng của Thị trường chung Nam Mỹ Mercosur. Colombia hiện cũng đã ký khá nhiều các FTA với các nước thuộc Mỹ Latinh cũng như một FTA song phương với Mỹ.
Tính đến cuối tháng 3/2014, các thành viên tham gia thành lập Liên minh Thái Bình Dương đã tổ chức 6 vòng đàm phán xoay quanh các nội dung có mức độ tự do hóa thương mại và mở cửa đầu tư khá sâu rộng. Tại cuộc gặp thượng đỉnh thứ 5, tháng 10/2013, các nước đã chính thức thỏa thuận bãi bỏ ngay hàng rào mậu dịch đối với 92% số hàng hóa xuất nhập khẩu, 8% còn lại, chủ yếu là những sản phẩm nông sản “nhạy cảm” đối với một số nước như cà phê, chuối,... sẽ lên lịch trình cắt giảm nốt trong 3 đến 7 năm tới. Bên cạnh những thỏa thuận tự do thương mại, các nước thành viên cũng thống nhất mở các vòng đàm phán Thỏa thuận về thương mại điện tử, ký thỏa thuận hợp tác trong lĩnh vực du lịch và Thỏa thuận về hợp tác giữa các cơ quan Quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm,...
Một nội dung hợp tác quan trọng khác là kết nối các thị trường chứng khoán, hình thành một thị trường đầu tư chung cũng được đề cập tới và thực tế là ngoại trừ Mexico các thành viên còn lại đã hình thành các sở giao dịch chứng khoán chung. Để tăng cường hiệu quả, các nước cũng nhất trí thiết lập các đại diện ngoại giao chung ở các khu vực mà cơ hội hợp tác chỉ ở mức tiềm năng. PA cũng đã đạt được một số tiến bộ rõ rệt nhằm thúc đẩy tự do hóa thị trường lao động. Bước đầu, Mexico đã bỏ thị thực nhập cảnh cho công dân của các nước Colombia và Peru trong khoảng thời gian lên tới 180 ngày chỉ với điều kiện công dân của hai nước này không tham gia các hoạt động thu lợi nhuận trong thời gian lưu trú tại Mexico.
Với quy mô dân số lên tới 212 triệu người tương đương với 35% dân số của khu vực Mỹ Latinh và Carribean, PA đã có một vai trò khá lớn ở Mỹ Latinh khi xuất khẩu ra thị trường thế giới tới một nửa số hàng hóa sản xuất ra tại khu vực, đạt giá trị khoảng 1.045 tỷ USD. Tăng trưởng xuất khẩu trung bình hàng năm đạt trên 5,1% (2004-3013). Nếu so với tổ chức kinh tế khu vực lớn nhất Mỹ Latinh là Mercosur, giá trị xuất khẩu của PA còn lớn hơn 60%. Sự hình thành của Liên minh này đã tạo ra một khu vực kinh tế khá lớn, có sức mạnh đứng thứ 8 thế giới xét về tổng sản phẩm nội địa (GDP) (đạt khoảng 2.400 tỷ USD, chiếm 39% GDP của Mỹ Latinh). PA cũng chiếm tới 41% tổng FDI của toàn khu vực. Riêng trong năm 2012 chiếm gần một nửa trong tổng số 144 tỷ USD, FDI vào Mỹ Latinh. Trong vài năm gần đây, bất chấp cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu còn dai dẳng, các thành viên PA đạt tăng trưởng kinh tế bình quân khá tốt, đạt mức 5,2% (2004-2013, trừ năm 2009) cao hơn mức trung bình 3% của thế giới và cao hơn các tổ chức kinh tế khác thuộc Mỹ Latinh như Mercosur, ALBA,...
Liên minh đã đạt được những thành tựu đáng kể trên các lĩnh vực như thương mại, xóa bỏ được thị thực cho công dân các nước, thiết lập các đại sứ quán chung ở nhiều nước châu Á, và ký kết các thỏa thuận nhằm thúc đẩy giáo dục, du lịch, trao doanh nghiệp vừa và nhỏ và đầu tư cơ sở hạ tầng. Nhưng vẫn còn có nhiều thách thức ở những lĩnh vực phức tạp hơn như sự hài hòa trong các thủ tục hải quan, quy định về xuất xứ, các biện pháp vệ sinh và kiểm dịch thực vật, sở hữu trí tuệ, thuế và các quy chế tài chính.
Bên cạnh đó mặc dù đã nhấn mạnh vào mục tiêu thương mại và cạnh tranh kinh tế chứ không phải là chính trị, những Liên minh vẫn được xem như là một mối đe dọa chính trị theo một số quan điểm. Điều này sẽ hạn chế sự mở rộng và phát triển của Liên minh tới một số quốc gia như Ecuador, Nicaragua, Paraguay và Uruguay.
