Hiệp định Ðối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) là một trong những hiệp định thương mại lớn gỡ bỏ các rào cản thương mại giữa 11 nền kinh tế tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương, trong đó có Việt Nam. Việt Nam tham gia ký hiệp định này chính là một bước cụ thể hóa chiến lược về đa phương hóa và đa dạng hóa các mối quan hệ hợp tác quốc tế, biểu hiện cho một trình độ mới của Việt Nam trong quá trình hội nhập với khu vực và quốc tế.

Về Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương

Giới thiệu

Theo Mizuho Research Institute (2017), Benson and Simon (2018), Blanco and Daniel (2018), Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương (Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership - CPTPP), còn được gọi là CP TPP11, là một thỏa thuận thương mại đã ký kết nhưng chưa được phê chuẩn giữa Úc, Brunei, Canada, Chile, Nhật Bản, Malaysia, Mexico, New Zealand, Peru, Singapore và Việt Nam. Mười một quốc gia chiếm 13,4% tổng sản phẩm quốc nội toàn cầu trị giá 13,5 nghìn tỷ đô la khiến CPTPP trở thành một trong những thỏa thuận thương mại lớn nhất sau Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (The Diplomat, 2018).

Nguồn: Tác giả tổng hợp

CPTPP kết hợp hầu hết các điều khoản đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) bằng cách tham chiếu, nhưng bị đình chỉ 22 điều khoản mà Hoa Kỳ cho rằng các quốc gia khác phản đối và hạ ngưỡng cho việc ban hành để không cần sự tham gia của Hoa Kỳ. TPP được 12 nước ký vào ngày 4/2/2016, nhưng không bao giờ có hiệu lực do việc rút khỏi hiệp định của Hoa Kỳ (Riley and Charles, 2017). Tất cả các bên ký kết TPP ban đầu, ngoại trừ Hoa Kỳ, đã đồng ý vào tháng 5/2017 để khôi phục lại (Shaffer, Sri Jegarajah, Craig Dale and Leslie, 2017) (Hermesauto, 2017) và đạt được thỏa thuận vào tháng 1/2018 ký kết Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương, vào ngày 8/3/2018 tại Santiago, Chile. Thỏa thuận này có hiệu lực sau 60 ngày kể từ khi có ít nhất 50% số người ký (6 trong số 11 quốc gia tham gia), với ba quốc gia đã được phê chuẩn vào ngày 18/7/2018.

Điều khoản

Hai phần ba các điều khoản trong CPTPP có các nội dung tương đồng với dự thảo TPP tại thời điểm Hoa Kỳ rời khỏi quá trình đàm phán. Chương về doanh nghiệp nhà nước (DNNN) không thay đổi, yêu cầu các bên ký kết chia sẻ thông tin về DNNN với nhau, với mục đích tham gia vào vấn đề can thiệp của Nhà nước trên thị trường. Nó bao gồm các tiêu chuẩn chi tiết nhất về sở hữu trí tuệ của bất kỳ thỏa thuận thương mại nào, cũng như các biện pháp chống ăn cắp tài sản trí tuệ đối với các công ty hoạt động ở nước ngoài (Goodman, 2018).

Hai mươi hai điều khoản TPP là ưu tiên của Hoa Kỳ nhưng không phải các đối tác thương lượng khác đã bị đình chỉ hoặc sửa đổi từ CPTPP đã ký (Goodman, 2018); trong đó, một trong những điều khoản tranh cãi nhất được ủng hộ bởi Mỹ là tăng cường khả năng của các công ty để kiện các chính phủ quốc gia, đặc biệt là các quy định nghiêm ngặt về phát triển dầu khí...

Đàm phán

Trong vòng đàm phán được tổ chức đồng thời với Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương tại Việt Nam vào tháng 11/2017, Thủ tướng Canada Justin Trudeau đã từ chối ký thỏa thuận về nguyên tắc, nêu rõ các quy định về văn hóa và ô tô. Canada nhấn mạnh rằng, quyền văn hóa và ngôn ngữ, đặc biệt liên quan đến thiểu số nói tiếng Pháp, phải được bảo vệ (CBC News, 2018). Tuy nhiên, vấn đề lớn đặt ra của Canada là một cuộc xung đột giữa tỷ lệ phần trăm của một chiếc xe phải bắt nguồn từ quốc gia thành viên CPTPP để được miễn thuế, 45% theo diễn giải gốc TPP và 62,5% theo thỏa thuận NAFTA. Nhật Bản, một nước xuất khẩu ô tô lớn, hỗ trợ mạnh mẽ các yêu cầu thấp hơn (CBC News, 2017). Vào tháng 1/2018, Canada tuyên bố sẽ ký CPTPP sau khi nhận được các lá thư ràng buộc về văn hóa với mọi nước thành viên CPTPP khác, cũng như các hiệp định song phương với Nhật Bản, Malaysia và Australia liên quan đến các rào cản phi thuế quan. Hiệp hội các nhà sản xuất linh kiện ô tô của Canada đã chỉ trích tăng tỷ lệ phần ô tô có thể được miễn thuế nhập khẩu, lưu ý rằng Hoa Kỳ đang di chuyển theo hướng ngược lại bằng cách yêu cầu các tiêu chuẩn nhập khẩu khắt khe hơn trong quá trình đàm phán NAFTA đang diễn ra (CBC News, 2018).

Phê chuẩn

Ngày 28/6/2018, Mexico trở thành quốc gia đầu tiên hoàn thành thủ tục phê chuẩn trong nước của CPTPP, với Tổng thống Mexico Enrique Peña Nieto nêu rõ: “Với thỏa thuận thế hệ mới này, Mexico đa dạng hóa quan hệ kinh tế với thế giới và thể hiện cam kết cởi mở và giao dịch tự do” (Reuters, 2018). Vào ngày 6/7/2018, Nhật Bản trở thành quốc gia thứ hai phê chuẩn thỏa thuận; ngày 19/7/2018, Singapore trở thành nước thứ ba phê chuẩn thỏa thuận và ký gửi văn bản phê chuẩn của nó. Riêng Việt Nam có kế hoạch đưa CPTPP ra phê chuẩn trong tháng 10/2018 tại kỳ họp Quốc hội tới.

Các thành viên tiềm năng trong tương lai

Tháng 1/2018, Chính phủ Anh tuyên bố sẽ khai thác trở thành thành viên của Hiệp định CPTPP để kích thích xuất khẩu sau Brexit vào tháng 3/2019 và đã tổ chức các cuộc thảo luận không chính thức với các thành viên (Gregory, 2018).

Ngày 25/1/2018, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump trong một cuộc phỏng vấn đã thông báo rằng, có thể tham gia lại TPP nếu đó là một “thỏa thuận tốt hơn đáng kể” cho Hoa Kỳ. Vào ngày 12/4/2018, Tổng thống Donald Trump đã nói với Giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia Nhà Trắng Larry Kudlow và Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer để xem xét gia nhập thỏa thuận mới...

Lợi ích của CPTPP đối với nền kinh tế Việt Nam

Theo một báo cáo được Ngân hàng Thế giới tổng hợp và công bố mới đây, Hiệp định CPTPP sẽ mang lại nhiều lợi ích kinh tế đáng kể cho nền kinh tế Việt Nam sau khi đi vào thực thi.

Theo báo cáo Tác động kinh tế và phân bổ thu nhập của Hiệp định CPTPP: với trường hợp Việt Nam, những hiệp định thương mại đa phương như CPTPP sẽ bổ sung động lực cho mô hình tăng trưởng đặc trưng dựa trên đầu tư và xuất khẩu của Việt Nam. Ngay cả khi dựa trên những giả định còn ít ỏi thì Hiệp định CPTPP kỳ vọng cũng sẽ góp phần làm tăng thêm 1,1% GDP tính đến thời điểm 2030. Với thêm giả định tăng năng suất không đáng kể, CPTPP sẽ có tác dụng làm GDP tăng thêm 3,5% (Ousmane Dione, 2018).

Hiệp định này được kỳ vọng mang lại lợi ích cho mọi nhóm thu nhập, nhưng những lao động có tay nghề cao và thuộc nhóm có thu nhập 60% từ trên xuống sẽ được hưởng lợi nhiều hơn tương đối. Ngoài ra, dự kiến tăng trưởng đầu tư nước ngoài cũng sẽ kéo theo tăng trưởng ngành dịch vụ và tăng năng suất lao động. Các doanh nghiệp tư nhân trong nước sẽ có thêm nhiều cơ hội tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu, nhờ vậy khuyến khích phát triển khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa. Hiệp định mới sẽ mang lại lợi ích trực tiếp cho Việt Nam nhờ tự do hóa thương mại và tăng cường khả năng tiếp cận thị trường. Quan trọng nhất là nó sẽ thúc đẩy và tăng tốc quá trình cải cách của Việt Nam trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Thực hiện các cam kết trong CPTPP sẽ thúc đẩy hơn nữa minh bạch hóa và xây dựng thể chế hiện đại tại Việt Nam (Sebastian Eckardt, 2018).

CPTPP dự kiến sẽ thúc đẩy cải cách trong các lĩnh vực như quản lý cạnh tranh, dịch vụ (tài chính, viễn thông, và gia nhập tạm thời của các nhà cung cấp dịch vụ), hải quan, thương mại điện tử, môi trường, mua sắm của chính phủ, sở hữu trí tuệ, đầu tư, tiêu chuẩn lao động, pháp lý, thâm nhập thị trường hàng hóa, quy tắc xuất xứ, các biện pháp phi thuế quan, khắc phục thương mại…

Cơ hội và thách thức với lĩnh vực ngân hàng

Cùng với quá trình hội nhập sâu rộng, lĩnh vực tài chính - ngân hàng là một trong những lĩnh vực quan trọng làm cầu nối cho sự phát triển chung của các nền kinh tế. Trong số các Hiệp định thương mại tự do - FTA tham gia đàm phán/ký kết gần đây, Hiệp định CPTPP là Hiệp định đầu tiên và duy nhất xác lập khuôn khổ pháp lý đầu tư trong lĩnh vực tài chính ngân hàng tại một Chương riêng biệt.

Nguồn: Trần Kim Chi, Viện Kinh tế Việt Nam (2017)

Đối với Việt Nam, trong lĩnh vực ngân hàng, việc tham gia Hiệp định CPTPP là cơ hội mở rộng như: Phát triển thị trường ra nước ngoài; nhận được sự hỗ trợ về tư vấn, đào tạo bồi dưỡng kiến thức mới từ các ngân hàng và các tổ chức tài chính nước ngoài; được tham gia vào một sân chơi kinh doanh bình đẳng và mang tính chuyên nghiệp cao. Bên cạnh những cơ hội, cũng có không ít rủi ro và thách thức đặt ra đòi hỏi hệ thống ngân hàng không ngừng đổi mới, sáng tạo, nâng cao năng lực quản trị, để không chỉ đứng vững, mà còn khẳng định vị trí của mình trong khu vực và quốc tế. Cụ thể, khi thực thi các cam kết trong Hiệp định CPTPP, hệ thống ngân hàng Việt Nam sẽ đối diện với rất nhiều thách thức như: Sự cạnh tranh của hệ thống ngân hàng ngày càng gay gắt; Các ngân hàng thương mại trong nước phải đối mặt với xu hướng gia tăng tỷ lệ sở hữu nước ngoài; Áp lực nâng cao chất lượng và dịch chuyển nguồn nhân lực tài chính ngân hàng chất lượng cao sang các tổ chức, ngân hàng nước ngoài.

Ngoài ra, một thách thức đáng lo ngại là sức khỏe các ngân hàng Việt Nam còn khá yếu. Năng lực tài chính (theo mô hình CAMELS) thuộc nhóm yếu nhất khu vực. Theo báo cáo về Tổng quan thị trường tài chính Việt Nam năm 2017 của Ủy ban Giám sát Tài chính quốc gia, cuối năm 2017, tổng tài sản của các định chế tài chính ở Việt Nam ước khoảng 200% GDP, tăng 17,3% so với cuối năm 2016, chỉ lớn hơn Lào, Indonesia và Campuchia. Giá dịch vụ (phí, lãi suất) ở mức trung bình, sản phẩm, dịch vụ còn đơn giản, năng lực quản trị điều hành và quản lý rủi ro ở mức thấp, năng suất hiệu quả làm việc thấp, trình độ công nghệ đang có xu hướng phát triển nhanh nhưng còn nhiều thủ tục, giấy tờ.

Theo Trần Kim Chi (2017), việc xác định và tận dụng tốt cơ hội cũng như ứng phó hiệu quả thách thức mà CPTPP đem lại là điều kiện then chốt để không chỉ các ngân hàng thương mại, mà cả Ngân hàng Nhà nước chủ động ứng phó với nhiều tình huống có thể xảy ra, khi áp lực từ môi trường kinh tế quốc tế bên ngoài ngày một gia tăng dưới tác động của hội nhập, từ đó, tạo nền móng cho sự phát triển bền vững của khu vực ngân hàng Việt Nam. Trong đó, các ngân hàng trong nước buộc phải chuyên môn hóa sâu hơn các nghiệp vụ nhanh chóng tiếp cận và phát triển các dịch vụ ngân hàng mới, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn, khai thác và áp dụng hiệu quả hơn ưu thế của các loại hình ngân hàng nhằm mở rộng thị phần trên thị trường tài chính trong nước và quốc tế. Hội nhập quốc tế buộc các ngân hàng trong nước phải hoạt động theo nguyên tắc thị trường, nâng cao năng lực cạnh tranh sẽ thúc đẩy hiệu quả kinh doanh của các ngân hàng trong nước…

Kết luận

Tóm lại, tham gia Hiệp định CPTPP là một bước tiến quan trọng trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam. Hiệp định CPTPP sẽ tạo thuận lợi cho các tổ chức tài chính Việt Nam được tiếp cận với nguồn vốn, công nghệ và năng lực quản lý điều hành chuyên nghiệp do nhà đầu tư nước ngoài mang lại. Tuy nhiên, Việt Nam cần giải quyết nhiều thách thức để cải thiện khả năng cạnh tranh và tối đa hóa lợi ích mà hiệp định mang lại. Trong lĩnh vực ngân hàng, đòi hỏi hệ thống ngân hàng không ngừng đổi mới, sáng tạo, nâng cao năng lực quản trị, để không chỉ tạo nền móng cho sự phát triển bền vững trên thị trường trong nước mà còn khẳng định vị trí của mình trong khu vực và quốc tế. Việc tận dụng những cơ hội và vượt qua thách thức này đòi hỏi sự nỗ lực sự cố gắng của tất cả các bộ, ngành, các nhà quản lý, hệ thống tổ chức tín dụng, từng cá nhân để thực hiện một số kiến nghị như đã nêu trên trong giai đoạn bước đệm trước khi CPTPP có hiệu lực, sẵn sàng tiếp nhận CPTPP một cách chắc chắn và hiệu quả nhất.       

Tài liệu tham khảo:

1. ThS. Trần Thị Kim Chi, Cơ hội và thách thức của ngành Ngân hàng trong bối cảnh Việt Nam gia nhập CPTPP, Tạp chí Tài chính, Kỳ 1 tháng 12/2017;
2. World Bank (2018), CPTPP mang lại lợi ích kinh tế trực tiếp và thúc đẩy cải cách trong nước, theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới, truy cập tại <https://www.worldbank.org/vi/news/press-release/2018/03/09/cptpp-brings-vietnam-direct-economic-benefits-and-stimulate-domestic-reforms-wb-report-says;
3. Benson and Simon (2018), ‘$13.7 trillion TPP pact to deliver boost in GDP’, The Australian;
4. Blanco and Daniel (2018), ‘Se alcanza acuerdo en texto final del TPP11’, El Financiero (in Spanish);
5. CBC News (2017), ‘We weren't ready' to close deal: Trudeau defends Canada's actions on TPP"’, CBC News, 2017-11-11;
6. Goodman (2018), ‘From TPP to CPTPP’, Center for Strategic and International Studies;
7. Gregory (2018), ‘Britain exploring membership of the TPP to boost trade after Brexit’, The Guardian, ISSN 0261-3077;
8. Hermesauto (2017), ‘Saving the Trans-Pacific Partnership: What are the TPP's prospects after the US withdrawal?’, The Straits Times;
9. Mizuho Research Institute (2017), TPP11 (in Japanese), 13 November 2017.
10. The Diplomat (2018), ‘TPP 2.0: The Deal Without the US’, The Diplomat, 2018-02-03.