Ngạc nhiên, bất ngờ hay vượt kỳ vọng là những cụm từ được hầu hết các chuyên gia nói tới khi đưa ra bình luận của mình về tăng trưởng GDP quý III/2017 vừa qua tại buổi Tọa đàm công bố Báo cáo Kinh tế vĩ mô quý III/2017 của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VERP) ngày 11/10/2017.

Theo báo cáo này, mức tăng trưởng cao trong quý III/2017 phần nào cho thấy kết quả của hàng loạt các biện pháp và chỉ thị quyết liệt của Chính phủ đối với các bộ, ngành, địa phương trong thời gian qua. Sự tăng trưởng và phục hồi tích cực của cả ba khu vực (dịch vụ; nông, lâm, thủy sản; công nghiệp và xây dựng) là những yếu tố giúp cho tăng trưởng cao trong quý này. Bên cạnh đó, báo cáo cũng đánh giá tích cực về diễn biến thị trường tài chính - tiền tệ như thị trường ngoại hối và mặt bằng lãi suất ổn định…

Trong bối cảnh kinh tế tăng trưởng cao trong quý III, VERP điều chỉnh dự báo tăng trưởng quý IV ở mức 7,12%, đưa tăng trưởng cả năm lên mức 6,64%, tăng 0,27% so với dự báo đưa ra quý trước.

Sự tăng trưởng và phục hồi tích cực của cả ba khu vực (dịch vụ; nông, lâm, thủy sản; công nghiệp và xây dựng) là những yếu tố giúp cho tăng trưởng cao

TS. Nguyễn Đức Thành - Viện trưởng VERP cho rằng, mức tăng trưởng cao cùng với sự ổn định của tỷ giá và mặt bằng lãi suất có dấu hiệu giảm là những kết quả tích cực đạt được trong quý này, qua đó tạo dư địa cho các hoạt động kinh tế trong quý IV. Tuy nhiên, về cuối năm, lạm phát có xu hướng gia tăng. Áp lực tăng lạm phát đến từ sự gia tăng chi phí sản xuất, sự điều chỉnh giá các mặt hàng cơ bản (giáo dục, y tế, điện, xăng dầu), chính sách tăng lương cơ bản có hiệu lực từ tháng 7 vừa qua, sự gia tăng cầu tiêu dùng vào các tháng cuối năm…

Ngoài ra, số việc làm tạo mới trong quý III giảm mạnh so với cùng kỳ năm trước là tín hiệu đặt ra yêu cầu cần đánh giá toàn diện chất lượng tăng trưởng, vì mục tiêu cuối cùng của tăng trưởng vẫn là tạo việc làm, chứ không phải nằm ở con số.

Đáng lưu ý, diễn biến quý III cũng tiếp tục bộc lộ những vấn đề về cấu trúc dài hạn của nền kinh tế. Điều này thể hiện ở cấu trúc thể chế kinh tế chưa đủ vững vàng trong tiến trình hội nhập kinh tế, đặc biệt trong bối cảnh bùng nổ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Tiến trình cải cách thể chế kinh tế chậm, chưa kích thích được sự sáng tạo đổi mới sâu rộng trở thành nền tảng tăng trưởng lâu dài. Vì thiếu động lực sáng tạo, giải pháp tăng trưởng thường chú trọng vào yếu tố ngắn hạn, đôi khi đi kèm với mệnh lệnh hành chính, nhằm đạt được mục tiêu tạm thời.

Bên cạnh đó, Việt Nam vẫn đang ở mức thấp trong chuỗi giá trị toàn cầu. Giá trị gia tăng thấp vì dựa chủ yếu vào mức thâm dụng lao động giá rẻ, sản phẩm xuất khẩu chủ yếu là sản xuất gia công. Yếu tố này tiếp tục giữ Việt Nam trong tư thế một điểm đến cho quá trình gia công sản phẩm, thay thế cho một số nước đang chuyển lên nấc thang cao hơn như Trung Quốc, Thái Lan. Trong khi đó, cấu trúc dân số vàng của Việt Nam đang qua đi và lợi thế về nguồn cung lao động có thể nhanh chóng mất đi. Không có chính sách chuyển đổi, nâng cao kỹ năng và năng suất lao động kịp thời, Việt Nam sẽ mất các lợi thế về chi phí sản xuất.

Ngoài ra, nền kinh tế có xu hướng phụ thuộc ngày càng nhiều vào khu vực FDI. Bên cạnh cơ cấu xuất khẩu, sử dụng lao động và sản lượng công nghiệp, sự phụ thuộc này cũng thể hiện ở vai trò then chốt của tăng trưởng đầu tư từ khu vực FDI đối với sự phục hồi của tổng vốn đầu tư toàn xã hội. Trong khi đó, chi đầu tư công tiếp tục chỉ chiếm tỷ trọng tương đối khiêm tốn so với chi thường xuyên và trả lãi nợ gốc trong tổng chi NSNN. “Thực tế này cho thấy Việt Nam có ít khả năng cải thiện năng suất toàn xã hội trong trung hạn, và đa phần thành quả kinh tế phụ thuộc vào khu vực có vốn đầu tư nước ngoài” – TS. Thành đánh giá.

Với nhận định như vậy, báo cáo của VERP đã đề xuất một số giải pháp cho các quý tới. Theo đó, trong bối cảnh kinh tế châu Âu và Trung Quốc đang tăng trưởng tích cực cùng với sự lên giá của đồng Euro và đồng Nhân dân tệ, xuất khẩu của Việt Nam sẽ được lợi đáng kể nếu biết tận dụng cơ hội để tập trung vào hai thị trường lớn này.

Trước xu hướng gia tăng lạm phát vào quý cuối năm, NHNN cần thận trọng trong chính sách tăng trưởng tín dụng để tránh tích lũy sức ép lạm phát đang tăng dần, tránh bất ổn vĩ mô tái phát khi lạm phát vượt qua một ngưỡng nhất định, ví dụ 5%. Chính phủ có thể linh hoạt điều chỉnh giãn tiến độ tăng giá mặt hàng cơ bản tùy theo diễn biến của lạm phát. Tuy nhiên, đây chỉ là một giải pháp tình thế vì mang tính hành chính. Chính phủ cũng cần thực hiện thúc đẩy tiến độ giải ngân vốn đầu tư công một cách hữu hiệu và thực chất bởi tốc độ giải ngân chậm như hiện nay sẽ làm giảm hiệu quả của giải pháp tăng đầu tư công trong gói giải pháp vừa ban hành của Chính phủ, đồng thời gây ách tắc  thanh khoản cho các nhà thầu trong khu vực tư nhân.

Ngoài những chính sách ngắn hạn, các phân tích về cơ cấu kinh tế quý III cũng đặt ra những gợi ý cho chính sách phục vụ mục tiêu tăng trưởng kinh tế trong dài hạn. Trong đó, giải pháp trọng tâm là đẩy mạnh cải cách thể chế, bảo vệ quyền sở hữu và nhà đầu tư, tạo môi trường phát huy sự sáng tạo công nghệ. Về cơ bản, chính sách cần hướng tới khai thác những tiềm năng của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra. Nếu thành công, cải cách đó sẽ góp phần tạo ra một khu vực kinh tế tư nhân năng động, hướng tới giảm sự phụ thuộc quá cao của tăng trưởng kinh tế vào khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài trong khi sẽ giúp Việt Nam vươn lên cao hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu.