Theo TS. Lê Đăng Doanh - Chuyên gia kinh tế, hiệu quả sử dụng vốn đầu tư của DNNN; chưa minh bạch, đánh giá hiệu quả lãnh đạo DNNN của ban điều hành còn chưa cụ thể, rõ ràng, thậm chí còn lập lờ trong đánh giá hiệu quả hoạt động của DNNN do chưa tách bạch được chức năng kinh doanh và chức năng làm nghĩa vụ công ích.

Bằng tiêu chí cụ thể

Theo Thông tư 158/2013/TT-BTC hướng dẫn một số nội dung về giám sát tài chính và đánh giá hiệu quả hoạt động đối với DN do Nhà nước làm chủ sở hữu và DN có vốn nhà nước, mà Bộ Tài chính vừa ban hành, các DNNN do Nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ phải chịu sự giám sát gắt gao hơn cả của các cơ quản quản lý so với hai đối tượng còn lại là DN do Nhà nước nắm giữ trên 50% và không quá 50% vốn điều lệ.

Bằng các tiêu chí cụ thể được Bộ Tài chính đưa ra nhằm đánh giá hiệu quả hoạt động của DNNN gồm: doanh thu và thu nhập khác; lợi nhuận thực hiện và tỷ suất lợi nhuận thực hiện trên vốn chủ sở hữu; nợ phải trả quá hạn và khả năng thanh toán nợ đến hạn; tình hình chấp hành chế độ, chính sách pháp luật và tình hình thực hiện sản phẩm, dịch vụ công ích. Kết quả thực hiện 5 chỉ tiêu này là cơ sở để xếp loại DNNN thành các hạng A, B và C...

Trên thực tế, hoạt động của DNNN đang có sự đan xen giữa nhiệm vụ kinh doanh, với thực hiện nghĩa vụ công ích, nên rất khó đánh giá rạch ròi hiệu quả hoạt động của DNNN. Vì điều này mà một số DNNN đang nhập nhèm trong hạch toán kết quả hoạt động. Khi cần khoe thành tích, hoặc huy động vốn của nhà đầu tư, các DN này sẵn sàng “làm đẹp” báo cáo tài chính bằng những khoản lợi nhuận ấn tượng, nhưng khi quyết toán thuế, hoặc muốn xin thêm vốn đầu tư của Nhà nước, thì họ không ngại trưng ra kết quả kinh doanh thảm hại...

Để khắc phục tình trạng nhập nhèm trên, quy định mới đưa ra tiêu chí cụ thể để đánh giá việc DNNN cung cấp các sản phẩm, dịch vụ: thực hiện nhiệm vụ quốc phòng, an ninh hoặc sản xuất sản phẩm, cung ứng dịch vụ công theo chính sách của Nhà nước thông qua hình thức đấu thầu hoặc nhận đặt hàng hoặc nhận nhiệm vụ Nhà nước giao. Việc đánh giá chỉ tiêu này căn cứ vào mức độ hoàn thành về sản lượng và chất lượng sản phẩm, dịch vụ...

Bên cạnh đó, việc giám sát tài chính DNNN cũng chặt chẽ qua 3 tầng: Bộ Tài chính, Sở Tài chính và giám sát trong nội bộ DN. Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng trong các sai phạm phát hiện, chủ sở hữu cân nhắc các hình thức xử lý đối với DN như: đưa DN vào diện giám sát đặc biệt, xử lý kỷ luật đối với lãnh đạo DN. Mặt khác, định kỳ 6 tháng và hàng năm, Hội đồng thành viên (Chủ tịch công ty) DN phải lập Báo cáo đánh giá tình hình tài chính gửi cho chủ sở hữu, cơ quan quản lý tài chính DN. Riêng báo cáo bất thường, báo cáo theo yêu cầu phải nộp theo thời hạn quy định của cơ quan yêu cầu báo cáo. Đối với DN thuộc diện giám sát tài chính đặc biệt phải gửi báo cáo định kỳ hàng tháng, quý, năm.

Không chỉ các DN phải cập nhật, báo cáo thường xuyên mà các bộ quản lý ngành cũng phải lập Báo cáo giám sát tài chính và Báo cáo kết quả giám sát tài chính đối với các DN thuộc lĩnh vực được phân công và gửi về Bộ Tài chính trước ngày 31/8 cùng năm đối với báo cáo 6 tháng và trước ngày 31/5 năm sau đối với báo cáo năm. UBND cấp tỉnh lập Báo cáo giám sát tài chính và Báo cáo kết quả giám sát tài chính đối với các DN thuộc lĩnh vực được phân công gửi về Bộ Tài chính trước ngày 31/8 cùng năm đối với báo cáo 6 tháng và trước ngày 31/5 năm sau đối với báo cáo năm. Điều này sẽ tạo thói quen thường xuyên cập nhật thông tin về hoạt động và tình hình tài chính của các DNNN để các cơ quan, người dân giám sát.

Qua các tiêu chí giám sát trên sẽ góp phần giúp hệ thống cơ chế, chính sách về tài chính DN từng bước được hoàn thiện, khắc phục các tồn tại, bất cập phát sinh, đổi mới phương thức quản lý vốn, tài sản Nhà nước đầu tư tại DN, giảm bao cấp và can thiệp hành chính của Nhà nước. Qua đó, tạo điều kiện để các DNNN nâng cao quyền chủ động kinh doanh, chịu trách nhiệm bảo toàn và phát triển vốn; Nâng cao quyền tự chủ của DNNN đưa đến yêu cầu công tác kiểm tra, giám sát của cơ quan quản lý phải được tiến hành thường xuyên, liên tục và toàn diện.

Bài đăng trên Tài chính & Đầu tư số 12 - 2013