Đặt vấn đề

Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ tăng trưởng và phát triển kinh tế nhanh chóng. Trong bối cảnh nguồn năng lượng trong nước còn hạn chế, việc nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng cho doanh nghiệp Việt Nam là rất quan trọng vì nó sẽ tăng khả năng cạnh tranh cho doanh nghiệp và giảm phát thải ô nhiễm cho xã hội. Chính phủ Việt Nam đã nỗ lực xây dựng và thực hiện các chương trình về sử dụng hiệu quả năng lượng trong những năm gần đây như Chương trình mục tiêu quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả được thực hiện trong giai đoạn 2006-2015 và giai đoạn 2019-2030.

Các nghiên cứu về các yếu tố quyết định đến cường độ sử dụng năng lượng được đề cập trong nhiều bài báo thực nghiệm sử dụng các phương pháp khác nhau và mang lại kết quả khác nhau. Tác động của xuất khẩu đến cường độ sử dụng năng lượng được phân tích rộng rãi ở nhiều khía cạnh khác nhau. Nó có thể ảnh hưởng tích cực hoặc tiêu cực đến sử dụng năng lượng tùy thuộc vào việc quản lý môi trường và tính sẵn có của nguồn lực hoặc mức độ sản xuất các sản phẩm sử dụng nhiều năng lượng (Zheng và cộng sự, 2011).

Theo các kết quả thực nghiệm, xuất khẩu được cho là yếu tố có thể dẫn đến việc tăng hiệu quả sử dụng năng lượng thông qua đầu tư vào công nghệ nâng cao năng suất, do đó có thể thúc đẩy hiệu quả sử dụng năng lượng (Roy và cộng sự, 2015; Cui và cộng sự, 2012) hoặc ngược lại cho thấy xuất khẩu có thể làm giảm hiệu quả sử dụng năng lượng (Zheng và cộng sự, 2011). Batrakova và Davies (2012) kiểm tra tác động ròng của xuất khẩu đối với việc sử dụng năng lượng bằng cách sử dụng bộ dữ liệu của các doanh nghiệp sản xuất Ireland trong giai đoạn 1991-2007. Kết quả cho thấy, các doanh nghiệp xuất khẩu có cường độ năng lượng thấp sẽ sử dụng năng lượng nhiều hơn và các doanh nghiệp xuất khẩu có cường độ sử dụng năng lượng cao có xu hướng giảm cường độ sử dụng năng lượng.

Ngoài xuất khẩu, các nhân tố khác cũng có tác động đến cường độ sử dụng năng lượng của doanh nghiệp. Adom và Kwakwa (2014) sử dụng hồi quy chuỗi thời gian để giải thích sự suy giảm cường độ năng lượng ở Nam Phi bằng việc chuyển giao công nghệ thông qua hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Fisher và cộng sự (2004) cho thấy chi tiêu cho R&D là cực kỳ quan trọng vì nó có thể làm tăng hiệu quả sử dụng năng lượng ở Trung Quốc. Eskeland và Harrison (2003) cho rằng, các công ty nước ngoài thường xuyên sử dụng các loại năng lượng sạch hơn trong sử dụng năng lượng.

Các nghiên cứu cũng đưa ra những kết quả trái ngược nhau về quy mô, kỹ năng lao động và tuổi của doanh nghiệp đối với cường độ năng lượng. Trong khi Roy và Yasar (2015) cho thấy số năm vận hành và kỹ năng lao động của doanh nghiệp không có tác động gì đến việc tiết kiệm năng lượng thì Girma và Hanley (2015) lại ủng hộ quan điểm rằng các doanh nghiệp nhỏ là sử dụng ít hiệu quả năng lượng hơn.

Nghiên cứu về đặc điểm của doanh nghiệp và mức tiêu thụ năng lượng ở Việt Nam chưa được nghiên cứu sâu. Về phân tích năng lượng ở cấp độ doanh nghiệp ở Việt Nam, có một số bài viết liên quan đến tiêu thụ năng lượng và tăng trưởng kinh tế như Tang và cộng sự (2016) hoặc phân tích các chính sách tiết kiệm và sử dụng năng lượng hiệu quả ở Việt Nam như Lương (2015), hoặc mối tương quan giữa nhu cầu năng lượng và sự thay thế các yếu tố (Phu, 2019). Anwar và Alexander (2016) đã điều tra mối liên hệ giữa độ mở thương mại, tiêu thụ năng lượng và ô nhiễm ở Việt Nam.

Trong bối cảnh còn ít nghiên cứu về phân tích năng lượng ở Việt Nam, nghiên cứu này góp phần xem xét ở cấp độ doanh nghiệp tác động của nhiều yếu tố đến hiệu quả sử dụng năng lượng của doanh nghiệp. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng khảo sát năng lượng để nắm bắt sự thay đổi theo thời gian. Dự kiến kết quả này sẽ được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các chính sách năng lượng trong tương lai ở Việt Nam. Bảng 1 trình bày tất cả các biến được sử dụng trong bài báo và cách chúng được đo lường.

Phương pháp nghiên cứu và dữ liệu

Phương pháp nghiên cứu

Ta có hàm chi phí Cobb-Douglas như sau:

(1)

Trong đó C là tổng chi phí, Y là mức sản lượng; PL, PK, PE, PM lần lượt là giá của các yếu tố đầu vào: lao động, vốn, năng lượng và nguyên vật liệu. α1, α2, α3, α4 là độ co giãn của các đầu vào này. A thể hiện sự khác biệt về công nghệ giữa các doanh nghiệp hoặc năng suất nhân tố tổng hợp.

Theo Fisher và cộng sự (2004), cầu về một yếu tố đầu vào có thể được coi là đạo hàm của hàm chi phí đối với giá đầu vào của nó. Như vậy, hệ số cầu về lượng năng lượng đầu vào:

(2)

trong đó là giá sản phẩm.

Cường độ năng lượng (EI) phản ánh hiệu quả sử dụng năng lượng của doanh nghiệp có thể được tính bằng tổng nhu cầu năng lượng trên tổng sản lượng:

(3)

Để phân tích thực nghiệm, năng suất lao động và tỷ trọng xuất khẩu được sử dụng để nắm bắt sự thay đổi công nghệ ở A.

Từ phương trình (3), lấy log:

trong đó là logarit của cường độ năng lượng, được đo bằng đơn vị năng lượng trên một đơn vị sản lượng. là hằng số, là tác động riêng biệt của mỗi cá nhân, dt là biến giả về thời gian. Exportit là tỷ trọng xuất khẩu, được tính bằng giá trị xuất khẩu trong tổng doanh thu. Productivityit là năng suất lao động của doanh nghiệp. Như đã đề cập ở trên, dt, Exportit và Productivityit được sử dụng để thể hiện sự khác biệt về công nghệ giữa các doanh nghiệp và biến động trong kỳ.

Để kiểm soát sự thay đổi trong giá đầu vào cũng như sự thay đổi không thể quan sát được theo thời gian của từng ngành cụ thể, tác giả sử dụng biến giả theo cả ngành và thời gian (dsector−year), được tính bằng phép nhân giữa biến giả ngành và thời gian t. Để kiểm soát cú sốc kinh tế vĩ mô không thể quan sát được của từng vùng, tác giả sử dụng biến giả vùng theo thời gian (dregion−year), được tính bằng phép nhân của biến giả vùng và thời gian t.

Trong một số nghiên cứu, tính nội sinh của biến xuất khẩu được ghi nhận. Tác động của xuất khẩu đối với cường độ năng lượng là nội sinh vì các doanh nghiệp có hiệu quả sử dụng năng lượng cao thường là nhà xuất khẩu. Để loại bỏ hiệu ứng nội sinh, tác giả sử dụng mô hình GMM (mô hình Phương pháp Moment tổng quát). Tác giả chọn các biến công cụ về cú sốc cầu nước ngoài và tỷ trọng lao động nữ để giải thích tính nội sinh của xuất khẩu. Nhu cầu nước ngoài có tác động mạnh mẽ đến xuất khẩu ở cấp độ doanh nghiệp.

Dữ liệu