Rõ trách nhiệm quản lý tiền bồi thường, hỗ trợ, tái định cư 

Nhiều nội dung trong dự thảo đã được cụ thể hóa thành chính sách pháp lý như: phân cấp triệt để cho chủ đầu tư trong việc tự chịu trách nhiệm về hồ sơ thanh toán; làm rõ ranh giới trách nhiệm giữa cơ quan thanh toán, cơ quan tài chính và chủ đầu tư nhằm nâng cao tính tự chủ, minh bạch.

Tại dự thảo Nghị định, Bộ Tài chính đề xuất đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cho chủ đầu tư trong việc lập đề nghị thanh toán và chịu trách nhiệm toàn diện về tính chính xác của các nội dung kê khai tại Bảng tổng hợp thông tin. Qua đó, tăng tính chủ động và trách nhiệm của chủ đầu tư. Cơ quan thanh toán chỉ thực hiện thanh toán trên cơ sở đề nghị và hồ sơ do chủ đầu tư lập, phù hợp với quy định của pháp luật về xây dựng và pháp luật khác có liên quan.

Đối với công tác tạm ứng, dự thảo cũng có nhiều điều chỉnh theo hướng tăng cường phân cấp và trách nhiệm. Trong đó, quy định về tạm ứng vốn đầu tư công được thiết kế theo hướng tăng cường trách nhiệm đối với chủ đầu tư, cơ quan cấp trên chủ đầu tư trong việc sử dụng, thu hồi vốn tạm ứng, hạn chế tình trạng lạm dụng, chiếm dụng vốn tạm ứng kéo dài. 

Nội dung tạm ứng cần có tại hợp đồng chỉ bao gồm: mức vốn tạm ứng, thời điểm tạm ứng lần đầu và các nội dung khác đảm bảo việc thu hồi hết tạm ứng khi giá trị giải ngân đạt 80% giá trị hợp đồng (trừ trường hợp được người có thẩm quyền cho tạm ứng ở mức cao hơn). Không quy định về mức vốn tạm ứng tối đa. Riêng đối với hợp đồng xây dựng, mức vốn tạm ứng thực hiện theo quy định của pháp luật về xây dựng.

Một điểm mới đáng chú ý tại dự thảo là quy định về quản lý tiền bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trong trường hợp người có đất thu hồi không nhận tiền hoặc có tranh chấp. Theo dự thảo, đơn vị, tổ chức làm nhiệm vụ tổ chức bồi thường, hỗ trợ, tái định cư chuyển toàn bộ số tiền này về tài khoản tiền gửi của tổ chức làm nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ và tái định cư mở tại ngân hàng thương mại do Nhà nước nắm giữ cổ phần chi phối theo lãi suất không kỳ hạn để phù hợp với điểm mới của Luật Đất đai số 31/2024/QH15.

Ngoài ra, để đảm bảo quy định rõ về trách nhiệm quản lý đối với số tiền trên, dự thảo Nghị định đã bổ sung quy định cụ thể về trách nhiệm của đơn vị, tổ chức thực hiện nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và trách nhiệm của chủ đầu tư dự án.

Cụ thể, đơn vị, tổ chức thực hiện nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư báo cáo chủ đầu tư về số tiền gửi tại ngân hàng thương mại cụ thể theo từng quyết định phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư của từng dự án, số tiền tương ứng với tên chủ sở hữu không nhận tiền hoặc đang có tranh chấp. Đồng thời, chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc xác định số tiền được phép gửi tại Ngân hàng thương mại và theo dõi để tiếp tục chi trả khi người có đất thu hồi, chủ sở hữu tài sản đồng ý nhận tiền bồi thường, hỗ trợ.

Chủ đầu tư báo cáo bộ, cơ quan trung ương, địa phương chủ quản dự án về tình hình tạm ứng và thu hồi tạm ứng vốn đầu tư của từng nhiệm vụ, dự án (trong đó có chi tiết về số tiền gửi tại ngân hàng thương mại cụ thể theo từng quyết định phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư của từng dự án). Trên cơ sở đó, các bộ, cơ quan trung ương và địa phương có trách nhiệm chỉ đạo, đôn đốc chủ đầu tư, đơn vị, tổ chức thực hiện nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư có biện pháp đảm bảo thu hồi hết số tạm ứng theo quy định.

Triệt để phân cấp trong quản lý, thu hồi tạm ứng

Tại dự thảo Nghị định lần này, Bộ Tài chính cũng đề xuất triệt để phân cấp trách nhiệm đối với chủ đầu tư trong việc quản lý, thu hồi tạm ứng. Theo đó, chủ đầu tư chịu trách nhiệm về đề nghị tạm ứng đúng đối tượng, phù hợp với tiến độ và khả năng giải ngân của dự án; theo dõi chi tiết từng khoản tạm ứng, thực hiện thu hồi tạm ứng khi thanh toán khối lượng hoàn thành đến báo cáo định kỳ về tình hình sử dụng và thu hồi tạm ứng với cơ quan cấp trên và có trách nhiệm giải trình khi có tồn đọng, chậm thu hồi, tạm ứng quá hạn hoặc sai phạm trong quản lý vốn tạm ứng.

Cơ quan chủ quản có trách nhiệm chỉ đạo, đôn đốc chủ đầu tư có biện pháp đảm bảo thu hồi hết số tạm ứng quá hạn, thay vì phải có công văn từ Bộ Tài chính hoặc Sở Tài chính như trước đây.

Đối với các dự án đầu tư công tại nước ngoài, Bộ Tài chính cho biết, theo báo cáo của Bộ Ngoại giao, một số trường hợp dự án đặc thù tại nước ngoài cần quy định về mức bảo lãnh tạm ứng cao hơn tại dự thảo Nghị định. Các dự án đầu tư công tại nước ngoài cũng được thực hiện theo hợp đồng rất chặt chẽ và phù hợp với pháp luật của nước sở tại.

Do vậy, để phù hợp với thực tế triển khai thực hiện và chủ trương đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, dự thảo bổ sung quy định cho phép cơ quan chủ quản quyết định cụ thể việc tạm ứng, thu hồi và bảo lãnh tạm ứng, đảm bảo phù hợp với pháp luật nước sở tại và được thể hiện rõ trong hợp đồng. Trách nhiệm toàn diện thuộc về cơ quan chủ quản.

Đối với dự án đầu tư công đặc biệt, dự thảo bổ sung quy định về hồ sơ tạm ứng đối theo hướng tạo thuận lợi cho chủ đầu tư dự án thực hiện dự án bảo đảm tiến độ, chất lượng, phù hợp với quy định tại Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Đấu thầu; Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư; Luật Hải quan; Luật Thuế giá trị gia tăng; Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu; Luật Đầu tư; Luật Đầu tư công; Luật Quản lý, sử dụng tài sản công. Trường hợp cần tạm ứng khi chưa có hợp đồng hay dự toán, phải có sự chấp thuận của người có thẩm quyền.

Cùng với các nội dung trên, dự thảo cũng phân cấp toàn bộ việc kiểm soát, thanh toán đối với dự án đầu tư công bí mật nhà nước (dự án mật, tối mật, tuyệt mật) của Bộ Công an, Bộ Quốc phòng sang cơ quan do Bộ Công an, Bộ Quốc phòng ủy quyền kiểm soát, thanh toán.

Với những quy định đột phá nêu trên, dự thảo Nghị định lần này đã thể hiện rõ tinh thần “vừa quản lý chặt chẽ, vừa kiến tạo phát triển”, “chuyển mạnh từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm”, “đẩy mạnh thực hiện chủ trương phân cấp, phân quyền” theo đúng định hướng mà Đảng, Quốc hội và Chính phủ đề ra.