Dự báo, thị trường này sẽ tăng trưởng 100% trong vòng 5 năm tới, và phí bảo hiểm hằng năm có thể đạt tới 4.000 tỷ đồng vào năm 2018. Hầu hết các doanh nghiệp (DN) bảo hiểm đã nhanh chân nhảy vào thị trường tiềm năng này.

Tuổi già, tiền trẻ

Sau thời gian dài với chính sách hưu trí cơ bản, Việt Nam quyết định xây dựng khung chính sách hoàn chỉnh dành cho người lao động khi đến tuổi nghỉ hưu. Đây là một phân khúc hoàn toàn mới nên các DN bảo hiểm nhanh chóng vào cuộc.

Theo một nghiên cứu mới công bố gần đây của Nielsen, Việt Nam có hơn 5,6 triệu người cao tuổi (từ 65 tuổi trở lên) và số người sắp đến tuổi nghỉ hưu đang tăng lên. Thế nhưng, từ trước tới nay, Việt Nam chỉ mới áp dụng chính sách BHHT cơ bản dành cho người lao động.

Nghĩa là sau thời gian đóng bảo hiểm xã hội, người lao động sẽ nhận một khoản lương nhất định khi đến tuổi nghỉ hưu. Với nỗ lực cải cách hệ thống lương hưu trí, tăng an sinh xã hội cho người dân, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã xây dựng song song 2 đề án về BHHT bổ sung và BHHT tự nguyện.

Cuối năm 2013, khi đề án BHHT Tự nguyện được thông qua, các DN bảo hiểm ngay lập tức vào cuộc. Mở màn trong cuộc chạy đua này là Daii-chi Việt Nam với sản phẩm "An nhàn hưu trí” ra mắt vào ngày 10/10/2013. Tiếp theo đó, Công ty Manulife Việt Nam cũng nhanh chân tung ra sản phẩm hưu trí tự nguyện "Manulife - Điểm tựa hưu trí”.

Đầu năm 2014, Công ty AIA Việt Nam cũng nhanh chóng ra mắt sản phẩm hưu trí tự nguyện "An nghiệp hưu trí”. Một "tân binh" trong ngành bảo hiểm là PVI Sun Life cũng đã sốt sắng triển khai "Hưu trí PVI Sun Life".

Lãnh đạo Công ty PVI Sun Life, cho biết, mặc dù mới tham gia thị trường nhưng ngay khi có thông tin quy định về khung pháp lý cho việc phát triển BHHT, Công ty đã nhanh chóng nghiên cứu để ra mắt sản phẩm này. Như vậy, tính đến nay, đã có 4 DN trong tổng số 15 DN bảo hiểm nhân thọ triển khai sản phẩm hưu trí tự nguyện.

Theo các DN bảo hiểm, các sản phẩm BHHT tự nguyện rất thiết thực cho DN và người lao động. Vì nếu người lao động đóng phí bảo hiểm thì sẽ được miễn thuế thu nhập. Ngoài lương hưu, người lao động còn được hưởng các chế độ bảo hiểm nhân thọ bổ sung.

Nếu DN đóng thì bên cạnh quyền lợi được khấu trừ thuế thu nhập DN trên số bảo hiểm đóng cho nhân viên còn có thể chủ động thiết kế gói quyền lợi hưu trí và chọn thời điểm trao hưu trí cho nhân viên. Điều này sẽ giúp tăng cường sự gắn bó giữa nhân viên với DN, thu hút và giữ chân nhân tài, tạo nguồn lực dài hạn, đảm bảo cho các mục tiêu phát triển lâu dài của DN.

Và nói như ông Trần Xuân Hà, Thứ trưởng Bộ Tài chính, quỹ hưu trí tự nguyện là hướng đi đúng, tạo thêm nguồn thu nhập ổn định trong tương lai khi đến tuổi về hưu hoặc gặp trường hợp rủi ro.

Nói về tiềm năng thị trường, ông Chung Bá Phương, Tổng giám đốc Công ty Manulife Việt Nam, cho rằng, ở Việt Nam, mới có gần 20% người cao tuổi có lương hưu từ bảo hiểm xã hội. Nghĩa là nhu cầu của người dân về kế hoạch hưu trí còn rất lớn. Hơn nữa, thị trường bảo hiểm nhóm của Việt Nam rất tiềm năng.

Hiện có nhiều DN mong muốn tham gia bảo hiểm nhóm cho người lao động để thu hút và giữ chân người tài. Một lý do khác khiến Manulife nhắm đến phân khúc nhóm vì sản phẩm BHHT tự nguyện là loại hình đầu tư tài chính rất mới trên thị trường, với đối tượng chính là người sử dụng lao động và người lao động.

Trong khi đó, ông Takashi Fujii, Chủ tịch kiêm Tổng giám đốc Công Ty Daii-ichi Việt Nam, lại cho rằng, một xã hội vững mạnh, phát triển phải dựa trên nền tảng bảo hiểm và chính sách an sinh xã hội cho toàn dân. Việt Nam đang ở thời kỳ dân số vàng với hơn 60 triệu người ở độ tuổi lao động và mức thu nhập ngày càng nâng cao.

Trong 20 năm nữa, dự kiến dân số Việt Nam sẽ già đi rất nhanh. Phát triển sản phẩm hưu trí vào thời điểm này chính là bước đi đúng đắn nhằm tạo cho người dân tham gia để có thêm nguồn thu nhập trong tương lai khi đến tuổi về hưu. Việc giới thiệu sản phẩm này nằm trong kế hoạch đa dạng hóa sản phẩm của Công ty nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách hàng trong từng giai đoạn của cuộc sống.

Theo Hiệp hội Bảo hiểm Việt Nam, hiện có 6 DN có đủ điều kiện để triển khai sản phẩm hưu trí tự nguyện là Prudential, Bảo Việt Nhân Thọ, Manulife, Daii-ichi, AIA, PVI Sun Life và đã có 4 công ty chính thức ra mắt sản phẩm.

Dù đủ điều kiện để triển khai nhưng đại diện lãnh đạo Bảo Việt Nhân Thọ cho biết, Công ty hiện đang ráo riết chuẩn bị cho sự ra mắt sản phẩm trong thời gian sớm nhất. Sản phẩm của Công ty sẽ hướng đến khách hàng nhóm, tức là những chủ DN - những người sử dụng lao động.

Nhẹ gánh cho quỹ hưu trí

Thị trường BHHT sẽ tăng trưởng 100% trong vòng 5 năm tới với tổng doanh thu 4.000 tỷ đồng vào năm 2018.

Ông Stephen Clark, Tổng giám đốc Công ty AIA Việt Nam, cho biết, rất lạc quan về thị trường bảo hiểm tại Việt Nam cũng như sự phát triển của BHHT tại thị trường này. Việc ra đời sản phẩm hưu trí là một cơ hội hấp dẫn cho các công ty bảo hiểm, DN và nhân viên của họ.

Cũng theo ông Stephen Clark, ở Việt Nam, dựa trên thống kê việc làm gần đây, cho thấy thị trường BHHT đầy triển vọng với hơn 3,5 triệu khách hàng tiềm năng.

Thị trường BHHT có lẽ sẽ đạt tốc độ tăng trưởng 100% trong vòng 5 năm tới, và phí bảo hiểm hằng năm có thể đạt tới 4.000 tỷ đồng vào năm 2018. Ở châu Á, trong năm 2012, khoảng 11% dân số trên 60 tuổi, và tỷ lệ này được dự đoán là sẽ tăng gấp đôi, lên tới 24% vào năm 2050.

Trong năm 2011, BHHT cho người lao động ở hầu hết các nước châu Á là dưới 40%, trong khi đó, quy mô tài sản hưu trí cá nhân của 9 nền kinh tế châu Á với hệ thống hưu trí tương đối phát triển chỉ chiếm 5,3% GDP, vô cùng thấp so với tỷ lệ trung bình của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) là 70%.

Nếu Việt Nam có thể đạt được tỷ lệ đó, có nghĩa là tài sản hưu trí sẽ đạt 190.000 tỷ đồng. Dĩ nhiên, Việt Nam sẽ phải mất hơn một thập niên mới có thể đạt được con số đó.

Còn theo điều tra của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội vào năm 2010 với 700 DN tại Hà Nội và TP.HCM, cho thấy, có đến 70% DN mong muốn và sẵn sang tham gia quỹ hưu trí bổ sung cho người lao động.

Khi quyết định triển khai quỹ BHHT tự nguyện, Chính phủ đặt mục tiêu, đến năm 2020, có 500 DN với khoảng 150.000 lao động mua BHHT hoặc đóng góp vào quỹ hưu trí tự nguyện theo hình thức ủy thác đầu tư.

Sở dĩ nhiều kỳ vọng về thị trường BHHT vì tại Việt Nam, cho đến thời điểm này, những chính sách và chương trình của Chính phủ dành cho người về hưu còn hạn chế, chưa thực sự đáp ứng được cho phần lớn người dân một cuộc sống hưu trí an tâm. Thậm chí, trong một trường hợp, quyền lợi hưu trí chỉ mang tính tượng trưng.

Theo TS. Nguyễn Thị Lan Hương, Viện trưởng Viện Khoa học lao động xã hội (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội), quỹ hưu trí đang chịu gánh nặng chi trả lớn và nhanh chóng mất cân bằng tài chính. Trong cảnh báo mới đây của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), đến năm 2034 thì nguồn quỹ hưu trí của Việt Nam sẽ cạn và không còn tiền để chi trả.

Và trên thực tế, phần lớn những người cao tuổi phải sống dựa vào hỗ trợ tài chính từ con cái và gia đình. Trong cuộc khảo sát của Nielsen cũng cho thấy điều đó. Có đến 85% số người được hỏi mong muốn nghỉ hưu trước tuổi 65.

Trong đó, có 41% người trả lời muốn nghỉ hưu trong độ tuổi từ 60 đến 65 và 40% muốn nghỉ hưu sớm hơn, từ 50 - 59 tuổi. Nhưng điều lo lắng của mọi người là họ sẽ trở thành gánh nặng cho gia đình và bạn bè.

Ở Hồng Kông, Nhật Bản, Singapore..., hệ thống BHHT đã hoàn chỉnh với 3 tầng bảo vệ gồm hưu trí cơ bản, hưu trí bổ sung và hưu trí tự nguyện. Ông Robert A. Cook, Chủ tịch kiêm Tổng giám đốc Manulife Financial Châu Á, cho biết, tiết kiệm cho hưu trí là ưu tiên hàng đầu của người lao động những nước này.

Mặc dù có chính sách hưu trí tốt nhưng nhiều người đã đặt sai mục tiêu và chỉ nhận ra sai lầm khi không còn nhiều thời gian nữa. Kết quả của cuộc nghiên cứu thị trường gần đây do Tập đoàn Tài chính Manulife Financial thực hiện cho thấy số năm trung bình của những người mua bảo hiểm châu Á mong muốn được nhận tiền hưu trí là 19 năm trong khi đó thực tế số tiền họ để dành cho kế hoạch hưu trí chỉ có thể đủ chi tiêu cho 13 năm.

Điều này đã tạo ra một khoảng trống về hưu trí là 6 năm. Ở một số thị trường, khoảng cách này thậm chí lên đến 13 năm. "Nguyên nhân là vì người châu Á ngày càng sống thọ hơn nhưng phần đông họ vẫn chưa nhận thức đầy đủ và có sự chuẩn bị phù hợp cho việc này. Vì vậy, có rất nhiều khả năng trong tương lai sự thiếu hụt về tiền hưu trí sẽ ngày càng lớn hơn", ông Robert A. Cook cho biết.

Các chuyên gia cho rằng, nhu cầu hưu trí ngày một tăng trong khi quỹ lương hưu của Nhà nước không đáp ứng nổi là một trong những bài toán nan giải hiện nay. Vì thế, BHHT tự nguyện được kỳ vọng là đáp số đúng cho bài toán này.

Quá sức doanh nghiệp

Trong khi các DN bảo hiểm hồ hởi về sản phẩm BHHT thì các DN, đặc biệt là những DN sản xuất, sử dụng nhiều lao động tỏ ra e dè và lo về tính thực thi của nó.

Ông Trương Vĩnh Thiện, Giám đốc Công ty Vĩnh Thành Đạt, cho biết, không thể không lo ngại về một loại hình bảo hiểm mới cho người lao động. Bởi, chỉ nội chuyện bảo hiểm xã hội, DN đã rất khó khăn để xoay trở. Hiện nay, bảo hiểm xã hội đã ở mức 28% so với lương đã là gánh nặng cho DN.

Vì thế, chỉ những DN rất tốt mới có nguồn kinh phí dồi dào để có thể mua thêm BHHT tự nguyện cho người lao động. "Hơn nữa, có nhiều cách để giữ nhân viên giỏi chứ không riêng gì sản phẩm BHHT.

Còn nếu lấy bảo hiểm làm biện pháp để giữ chân người tài thì có nhiều sản phẩm bảo hiểm khác hay hơn chứ không phải đợi đến sản phẩm BHHT ra đời mới triển khai. Vì thế, tôi cho là không cần thiết để triển khai sản phẩm này", ông Thiện nói thêm.

Cùng quan điểm này, bà Nguyễn Thị Điền, Tổng giám đốc Công ty May Thêu Đan giày An Phước, cho biết, với những ngành thâm dụng lao động như dệt may, da giày..., việc mua sản phẩm này là rất khó.

Biết là có thêm chính sách cho người lao động về già là rất tốt nhưng để triển khai cho 5.000 lao động của Công ty là điều không thể. Hơn nữa, muốn mua bảo hiểm thì phải theo thường xuyên mà ngành này thì lao động thường biến động nên khó có thể triển khai.

Theo phân tích của ông Phạm Xuân Hồng, Chủ tịch HĐQT Công ty May Sài gòn 3, hiện nay, kinh tế khó khăn, DN đã cố gắng tối đa để lo đời sống cho công nhân nên bảo phải bỏ ra thêm một khoản tiền lớn nữa là quá sức. BHHT là tính đến chuyện lâu dài còn hiện tại là nỗi bức bách về cơm áo gạo tiền đang phải lo.

Tâm lý của người Việt Nam thường chú ý đến hiện tại hơn là tương lai, vì thế, muốn giữ người lao động giỏi chỉ cần trả lương cao để họ có cuộc sống thoải mái là được. Chủ DN nào cũng muốn người lao động của mình có cuộc sống tốt hơn. Thế nhưng, trong thời buổi kinh tế khó khăn, nếu phải chi khoản này thì bắt buột DN phải cắt những khoản khác.

"Muốn lo cho tương lai thì phải giảm cho hiện tại vì DN không thể chu toàn cả hai mà hiện tại không tốt thì cũng rất khó để giữ chân người lao động. Vì thế, triển khai sản phẩm hưu trí tự nguyện cho DN trong thời điểm này là rất khó khăn", ông Hồng nói.

Hiện nay, đã có 4 công ty bảo hiểm nhân thọ (Daii-ichi Life, Manulife, AIA, PVI Sun Life) triển khai sản phẩm nhưng hầu hết rất cẩn trọng khi nói về hiệu quả. Các DN bảo hiểm cho rằng, sản phẩm còn mới nên vẫn trong giai đoạn thăm dò là chính.

Bởi, nói như ông Stephen Clark thì dù rất phổ biến ở các nước khác nhưng BHHT tự nguyện vẫn còn rất mới đối với thị trường Việt Nam. Vì thế, cần phải thêm thời gian để sản phẩm này được tiếp nhận một cách rộng rãi.

Tuy nhiên, cùng với sự hỗ trợ và ủng hộ từ phía Chính phủ, tình hình phát triển kinh tế được cải thiện và sự ổn định của các chỉ số kinh tế vĩ mô, sẽ giúp củng cố niềm tin khách hàng vào sản phẩm BHHT, và hứa hẹn một sự khởi đầu tốt đẹp. Vấn đề là làm sao có thể nhanh chóng nâng cao nhận thức và sự tin tưởng của công chúng đối với sản phẩm BHHT tự nguyện.

Muốn vậy, cần phải có những nỗ lực để cả các công ty và cá nhân đều có thể hiểu rõ lợi ích của việc tham gia vào loại hình bảo hiểm này. "Tôi thấy rằng sự an toàn của sản phẩm này mang đến một sự lựa chọn đáng quan tâm và rất cụ thể cho những người muốn nâng cao chất lượng cuộc sống trong thời kỳ hưu trí. Có được một lựa chọn dài hạn với tính năng bảo vệ cao và mang lại hiệu quả về thuế là điều khá quan trọng trong bối cảnh thị trường chứng khoán chưa thật sự ổn định và các sản phẩm ngân hàng dài hạn và bảo đảm còn khá hạn chế”, ông Stephen Clark nói.