Về cơ bản, Báo cáo của Chính phủ và thẩm tra của Ủy ban Kinh tế, đã phân tích đánh giá khá toàn diện bức tranh kinh tế - xã hội của nước ta, năm 2013 và cả thời kỳ 3 năm 2011 - 2013.

Tuy có nhiều ý kiến và quan điểm khác nhau, nhưng theo tôi dấu ấn nổi bật 3 năm qua là nền kinh tế đã bắt đầu khôi phục, ổn định và chặn được đà sụt giảm tốc độ tăng trưởng, an sinh xã hội, chính sách người có công, bảo trợ xã hội được quan tâm đúng mức, mục tiêu thiên niên kỷ về giảm nghèo về đích sớm hơn gần 2 năm; an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội được giữ vững, tiềm lực quốc phòng được tăng cường. Công tác đối ngoại được đẩy mạnh, quan hệ song phương, đa phương đi vào chiều sâu.

Thách thức

Dễ thấy rõ rằng hiện nay tình hình kinh tế Việt Nam diễn ra theo xu hướng không thuận với dự báo cách đây 6 -7 năm, khi chúng ta gia nhập WTO. Thoạt đầu, từ 2001 đến 2007, GDP của Việt Nam tăng nhanh hơn tất cả các nước, trừ Trung Quốc. Nhưng kể từ 2007 đến nay, tốc độ tăng trưởng của Việt Nam giảm dần, bắt đầu bị kẹt lại.

Đà suy giảm tăng trưởng GDP cũng bắt đầu được chặn lại, với tốc độ quý sau cao hơn quý trước, nền kinh tế bắt đầu phục hồi. Nhưng xu hướng tăng trưởng GDP tổng thể tính theo năm và tính qua các năm vẫn chưa được đảo ngược rõ rệt, chắc chắn. Trong khi đó, cho đến bây giờ, chưa nhiệm vụ chiến lược nào mà nền kinh tế phải giải quyết lại được thực hiện một cách bài bản, đúng như mong đợi.

Nếu tiếp tục điều hành kinh tế vĩ mô chủ yếu dựa vào công cụ và giải pháp hành chính – ngắn hạn, thì sẽ còn những căn bệnh xấu hơn nợ xấu như tồn kho bất động sản, tồn kho về thể chế chính sách; doanh nghiệp suy kiệt ở cả hai khu vực Nhà nước và tư nhân.

Những thách thức nêu trên phản ánh một cách chính xác sức khỏe yếu của nền kinh tế. Nó cũng chỉ báo triển vọng khôi phục, ổn định và phục hồi tăng trưởng yếu và chưa chắc chắn của nền kinh tế trong năm 2013 và những năm tiếp theo.

Nguyên nhân

Tín dụng sau 10 tháng, chỉ tăng khoảng 6,5%, thể hiện sự hấp thụ vốn của nền kinh tế yếu, doanh nghiệp khó khăn.

Tỷ lệ vốn đầu tư xã hội/GDP năm nay cũng thấp hơn hẳn các năm trước, chỉ đạt hơn 29%, so với mức bình quân 39-40% của những năm trước. Chúng ta sẽ tăng trưởng cao hơn trên cơ sở nào khi mô hình tăng trưởng phụ thuộc vào vốn đầu tư chưa có một sự thay đổi căn bản. 

Thêm vào đó, cả 3 cơ sở nội địa của tăng trưởng GDP – khu vực doanh nghiệp nhà nước, khu vực doanh nghiệp tư nhân và khu vực nông nghiệp, nông thôn – đều hoạt động khó khăn hơn các năm trước. Khu vực nông nghiệp – nông thôn không còn là bà đỡ cho khu vực đô thị và công nghiệp như trước đây.

Cơ sở dữ liệu hoạch định chính sách tiềm ẩn nhiều rủi ro. Tình trạng chênh lệch số liệu tốc độ tăng trưởng GDP của 63 tỉnh thành với số liệu tăng trưởng GDP quốc gia là ví dụ điển hình, kết quả giải quyết việc làm, tỷ lệ hộ nghèo, tỷ lệ thất nghiệp đô thị, nông thôn của Việt Nam theo thống kê giảm rất nhanh trong khi doanh nghiệp giải thể, phá sản ngày càng tăng.

Chuyện nợ xấu, thất nghiệp, số lượng doanh nghiệp đăng ký, tồn kho bất động sản, những con số đều gây hoài nghi. Không có cơ sở đó liệu chúng ta có làm chính sách đúng được không?

Và đề xuất giải pháp

Kinh nghiệm những năm qua cho thấy, để công cuộc tái cơ cấu và phục hồi tăng trưởng có được những bước tiến thực sự và căn bản phải ưu tiên cải cách cơ cấu và tập trung đột phá. Cụ thể là, Chính phủ sớm cải tổ hệ thống thống kê quốc gia, để củng cố cơ sở hoạch định chiến lược và chính sách đúng.

Tập trung thực hiện có hiệu quả chương trình tái cơ cấu nền kinh tế, trên hai mặt. Một là, lựa chọn trọng điểm đột phá hẹp hơn, tập trung hơn. Hai là, phải dành nguồn lực tài chính thích hợp cho công cuộc này. Hiện nay, trong kế hoạch chi tiêu ngân sách, chưa thấy có phần nào dành cho tái cơ cấu. Không có tiền thì không thể tái cơ cấu.

Ưu tiên trực tiếp xử lý nợ xấu mà biện pháp chủ yếu là Nhà nước phải ưu tiên trả nợ xây dựng cơ bản cho các doanh nghiệp. Khoản nợ xây dựng cơ bản lên đến hàng trăm ngàn tỷ này là một trong những phần cơ bản nhất của nợ xấu. Biện pháp mà Chính phủ ưu tiên trả nợ doanh nghiệp sẽ tạo lòng tin và ảnh hưởng trực tiếp đến tăng trưởng trong tương lai.

Chính phủ dự kiến nâng bội chi ngân sách năm 2014 lên 5,3% GDP và phát hành bổ sung vốn trái phiếu Chính phủ giai đoạn 2014 - 2016 để tăng đầu tư cho phát triển là hợp lý, cần thiết. Nhưng Chính phủ cần đưa ra các phương án bố trí phần ngân sách này thật cụ thể, thuyết phục hơn để trình Quốc hội xem xét thông qua.