Doanh nghiệp Việt vẫn thụ động trong chuỗi cung ứng toàn cầu

Theo Báo cáo “Vai trò của khu vực FDI trong việc tham gia chuỗi giá trị toàn cầu và tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam” của Cơ quan Nghiên cứu kinh tế vĩ mô ASEAN+3 (AMRO), các doanh nghiệp Việt Nam rất khó “chen chân” để trở thành một mắt xích trong chuỗi cung ứng toàn cầu của các tập đoàn đa quốc gia đang có mặt tại Việt Nam.

Hiện nay, khu vực FDI đóng vai trò quan trọng vào tốc độ gia tăng nhanh chóng của xuất khẩu. Đặc biệt, kể từ khi Samsung có mặt tại Bắc Ninh vào năm 2007, Việt Nam nổi lên là trung tâm sản xuất phần cứng và thiết bị điện tử trong khu vực. Tuy nhiên, khoảng 80% thiết bị điện tử và phần cứng được sản xuất tại Việt Nam chủ yếu nhằm mục đích xuất khẩu và hầu hết được sản xuất bởi các doanh nghiệp FDI.

Nếu tính chung tất cả các lĩnh vực, sự tham gia của Việt Nam (bao gồm các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam và doanh nghiệp Việt Nam) vào chuỗi giá trị toàn cầu đã tăng mạnh từ 38,6% năm 2007 lên 52,3% vào năm 2017. Song DN Việt Nam chủ yếu làm gia công thay vì các hoạt động có hàm lượng giá trị gia tăng cao.

Báo cáo cũng chỉ ra rằng mở cửa thương mại và FDI đã giúp Việt Nam củng cố chuỗi giá trị toàn cầu, trong đó, khu vực FDI đóng vai trò quan trọng trong việc cho phép Việt Nam tăng cường liên kết vào mạng lưới sản xuất toàn cầu. Thống kê cho thấy, FDI vào Việt Nam trong thời gian qua đã tăng theo cấp số nhân. Vốn đăng ký từ 1,3 tỷ USD vào năm 1991, tăng lên 168 tỷ USD vào cuối năm 2010 và đến năm 2020 là 384 tỷ USD.

Trong đó, Tập đoàn Samsung vẫn là nhà đầu tư FDI lớn nhất Việt Nam với tổng vốn đầu tư khoảng 17 tỷ USD (tính đến tháng 3/2020). Chỉ tính riêng năm 2019, tổng kim ngạch xuất khẩu của Samsung đã chiếm gần 19,5% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam.

Đáng chú ý, hầu hết các đầu vào sản xuất cho Samsung không đến từ các nhà cung cấp trong nước, dẫn đến làm gia tăng tỷ lệ liên kết ngược (nhập khẩu đầu vào từ nước ngoài để sản xuất gia công sau đó xuất khẩu sang nước thứ ba) của Việt Nam trong những năm gần đây - Báo cáo của AMRO đưa ra nhận định.

Tạo mối liên hệ chặt chẽ giữa doanh nghiệp trong nước và khu vực FDI

Theo dự báo của AMRO, mối liên kết ngược của Việt Nam vẫn tiếp tục gia tăng trong vài năm tới do cơ cấu xuất khẩu không có sự thay đổi và mức độ hấp dẫn của thị trường đối với nhà đầu tư FDI vẫn ở mức cao. Mặc dù dòng vốn FDI gia tăng song điều này không đồng nghĩa với việc làm gia tăng sự tham gia của doanh nghiệp Việt Nam vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Để tăng cường năng lực đón nhận dòng vốn FDI đang dịch chuyển, cũng như tăng tính bền vững cho chuỗi kết nối, AMRO cho rằng Việt Nam cần có sự thay đổi chính sách. Đồng thời, năng lực hạn chế của các DN trong nước cần phải được nâng cao để đáp ứng yêu cầu cung cấp đầu vào sản xuất cho các doanh nghiệp FDI.

Quá trình nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp trong nước cần có sự phối hợp chặt chẽ, chung tay của các bên liên quan, bao gồm: Nhà nước, Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương trong việc xác định các ưu tiên chiến lược, tạo ra các khung chính sách, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh. Cùng với đó, cần nâng cao vai trò của nhà đầu tư, doanh nghiệp trong việc đổi mới, nâng cao năng lực, tìm kiếm cơ hội từ xu thế mới. Đồng thời, vai trò của các hiệp hội DN trong xúc tiến liên kết giữa các doanh nghiệp là rất quan trọng.

Bên cạnh đó, trong bối cảnh định hình lại chuỗi giá trị toàn cầu sau đại dịch, các chính sách FDI cần phải thận trọng hơn, phù hợp với chiến lược phát triển của Việt Nam, nhất là trong các lĩnh vực công nghệ thông tin, viễn thông, bán lẻ và trung gian tài chính... Trong đó, cần tập trung củng cố khu vực DN trong nước nhằm tạo ra mối liên hệ chặt chẽ với khu vực FDI, từ đó tận dụng cơ hội để DN tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.

AMRO cho rằng, ngoài việc hưởng lợi từ FDI, khả năng tham gia chuỗi giá trị toàn cầu của Việt Nam còn đến từ các cam kết mạnh mẽ của Chính phủ trong việc nâng cao môi trường kinh doanh thông qua việc cải thiện các chỉ số quan trọng như; gia nhập thị trường, tiếp cận điện năng, sở hữu trí tuệ... Vì vậy, các nhà hoạch định chính sách phải linh hoạt và có kế hoạch tốt để Việt Nam luôn là một điểm đến đầu tư hấp dẫn.

“Đặc biệt, để có thế bắt kịp sự gia tăng của thị trường và tiến lên trong chuỗi giá trị toàn cầu, Việt Nam phải đáp ứng nguồn lao động có trình độ lao động cao. Ngoài ra, sự thay đổi của môi trường kinh tế và thương mại toàn cầu có thể mang lại sự thay đổi đáng kể trong chuỗi giá trị toàn cầu. Vì vậy, Việt Nam cần thích ứng nhanh chóng trước xu hướng vận động và mô hình FDI hiện nay để duy trì sức hấp dẫn của Việt Nam” - AMRO khuyến nghị.