Tăng mạnh từ 100 tỷ USD (năm 2012) lên 150 tỷ USD, XK của Việt Nam trong năm 2014 đã hoàn thành xuất sắc mọi mục tiêu đề ra. 2014 cũng là năm thứ ba liên tiếp Việt Nam xuất siêu với con số lên tới hai tỷ USD, cao hơn cả con số xuất siêu hai năm trước cộng lại. Cánh cửa XK cho năm 2015 đang mở rất rộng với tám hiệp định thương mại tự do (FTA) đã ký đang đi vào giai đoạn xóa bỏ thuế quan sâu và năm FTA sắp được ký kết.

Dẫu XK của Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào tài nguyên khoáng sản (than đá, dầu thô, nông - lâm - thủy sản), XK sản phẩm chế biến vẫn chủ yếu dừng ở gia công, việc xuất nhập khẩu còn phụ thuộc số ít thị trường (Trung Quốc, ASEAN, Hàn Quốc, Nhật Bản, Liên hiệp châu Âu (EU), Mỹ…) nên dễ dẫn tới rủi ro, song trong số 23 mặt hàng XK lọt vào câu lạc bộ “tỷ đô” có những cái tên rất đáng chú ý. Cụ thể, điện thoại và linh kiện vẫn tiếp tục dẫn đầu với 24 tỷ USD; dệt-may lần đầu vượt mốc 20 tỷ USD và đứng ở vị trí thứ hai; XK rau quả dù chỉ đạt gần 1,5 tỷ USD nhưng mang về tới gần một tỷ USD xuất siêu và tăng vượt mọi dự đoán trước đó. Lĩnh vực nông - lâm - thủy sản đóng góp tới chín mặt hàng bao gồm: Gạo, cà-phê, cao-su, điều, tiêu, sắn, rau quả, thủy sản, lâm sản, trong đó có những mặt hàng kim ngạch XK tăng trưởng tới 30%.

“Cơ hội vàng” đang mở ra cho XK trong năm 2015 khi tám FTA đã ký kết bước vào giai đoạn giảm thuế sâu, năm FTA khác hoặc đã kết thúc đàm phán như FTA với Hàn Quốc và Liên minh hải quan Nga - Belarus - Kazakhstan, hoặc đang được khẩn trương đàm phán với khả năng kết thúc trong năm 2015 như Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Thứ trưởng Công thương Trần Quốc Khánh khẳng định, các FTA sắp được ký kết đang mở ra rất nhiều cơ hội xuất khẩu cho hàng hóa nông - lâm - thủy sản, dệt - may, giày dép… của Việt Nam. Nhưng doanh nghiệp (DN) tận dụng cơ hội này ra sao thì vẫn còn là câu hỏi bỏ ngỏ. Kết quả khảo sát của báo The Economist năm 2014 cho thấy, tỷ lệ trung bình sử dụng các ưu đãi từ FTA của DN Việt Nam hiện nay khá thấp, chỉ khoảng 37%.

Ông Lê Quốc Phương Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin Công nghiệp và Thương mại khuyến cáo, thời gian tới, Việt Nam sẽ tham gia các FTA có chất lượng cao như TPP, FTA với EU. Câu hỏi đặt ra là làm cách nào để DN tận dụng được các cơ hội này vẫn mang tính thời sự. Không chỉ tuột mất cơ hội mở rộng thị trường, một khi rào cản thuế bị xóa bỏ hoặc giảm sâu, DN còn có nguy cơ mất cả sân nhà. Hiện tại, rất nhiều sản phẩm tiêu dùng trong nước như quần áo, giày dép, sản phẩm gia dụng và cả các sản phẩm rau quả, thịt… đang chịu sự cạnh tranh rất cao từ hàng nhập khẩu. Bước vào năm 2015, Việt Nam gần như mở cửa hoàn toàn thị trường nông sản trong khu vực ASEAN. Thuế nhập khẩu của tất cả các mặt hàng nông sản đều bằng 0%, trừ một số trong danh mục nông sản nhạy cảm.

Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Cao Đức Phát cũng thừa nhận, năm 2015, thị trường XK nông sản sẽ có nhiều cơ hội hơn nhưng kết quả còn tùy thuộc vào năng lực của DN để hiện thực hóa các cơ hội. Ngoài ra, chúng ta cũng sẽ gặp những sức ép nhất định tới một số sản phẩm trong nước, nhất là sản phẩm chăn nuôi.

Cũng cảnh báo về vấn đề này, các chuyên gia cho rằng, FTA không phải là “cây đũa thần”. Muốn tận dụng được cơ hội, DN trước hết phải nâng cao năng lực, sức khỏe của mình. Đồng thời, Chính phủ phải có giải pháp phát triển mạnh ngành công nghiệp phụ trợ, công nghiệp chế biến.

Về phía doanh nghiệp, Giám đốc chất lượng Công ty TNHH Hải Vương (Khánh Hòa) Nguyễn Công Bảy cho hay, Hải Vương đang đầu tư nâng cao chất lượng sản phẩm, sẵn sàng chuẩn bị thời cơ FTA Việt Nam – Hàn Quốc được ký kết để đẩy mạnh XK.

Còn Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Tập đoàn Intimex Đỗ Hà Nam cho biết, năm 2015, Việt Nam sẽ hội nhập mạnh mẽ với thế giới. Nếu không chuẩn bị đầy đủ để đón cơ hội, rủi ro với DN sẽ rất lớn. Nguyên tắc cạnh tranh là ai mạnh hơn sẽ thắng. Nếu một DN không đủ cơ sở vật chất, không đủ đội ngũ cán bộ và không đủ tầm, thì họ sẽ thua những DN có đủ các yếu tố đó. Để chuẩn bị cho giai đoạn cạnh tranh mới, Intimex tập trung đầu tư XK hàng nông sản chất lượng cao. Chúng tôi hiểu rằng, nếu không vượt qua được điều này, bản thân DN sẽ đối diện rủi ro. Cơ hội mở đến đâu, phải nỗ lực hơn tới đó để nắm bắt. Chúng tôi sẽ xây dựng thêm nhà máy chế biến đặt ở các vùng nguyên liệu, tạo cơ hội để người nông dân bán sản phẩm trực tiếp cho Intimex với giá tốt nhất. Bên cạnh đó, chúng tôi sẽ phối hợp người nông dân, có giải pháp phù hợp để tạo ra sự ổn định về giá cả trên thị trường trong nước và có lợi cho giá XK. Intimex và các DN liên kết sẽ cố gắng bảo đảm sự ổn định giá cả hàng nông sản XK, bảo đảm quyền lợi cho nông dân.