Nguồn: Tác giả tổng hợp

Kết quả nghiên cứu

Thống kê mô tả hiệu quả hoạt động kinh doanh của NHTMCP

Hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng được đo lường qua chỉ số tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản (ROA) và tỷ suất sinh lợi trên vốn chủ sở hữu (ROE). Với 99 quan sát, ROA và ROE được thể hiện cụ thể qua Bảng 2.

Nguồn: Số liệu tác giả thu thập

Với 09 NHTMCP, ROA có giá trị từ 0,1% đến 44,5% và độ lệch chuẩn là 8,6%. Điều này thể hiện có sự khác biệt tương đối cao về khả năng sinh lợi từ sử dụng tài sản giữa các ngân hàng trong nghiên cứu. ROE có giá trị từ 0% đến 9,9% và độ lệch chuẩn 1,7% thể hiện các ngân hàng trong nghiên cứu có khả năng sinh lợi từ vốn chủ sở hữu không có sự khác biệt lớn.

Thống kê mô tả các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của NHTMCP

Các biến đo lường nợ xấu gồm tỷ lệ nợ xấu, hệ số RRTD, tỷ lệ phòng RRTD và tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu được thống kê mô tả cụ thể qua Bảng 3 như sau:

Nguồn: Số liệu tác giả thu thập

Bảng 3 cho thấy, các biến đo lường nợ xấu có độ lệch chuẩn tương đối nhỏ cho thấy độ phân tán giá trị các quan sát quanh giá trị trung bình là không lớn. Tại 09 NHTM thì các hệ số tỷ lệ nợ xấu, hệ số RRTD, tỷ lệ dự phòng RRTD và tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu không có chênh lệch quá lớn.

Các yếu tố liên quan đến đặc điểm nội tại của ngân hàng ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của NHTMCP được thể hiện qua các biến như quy mô ngân hàng, hiệu quả về chi phí hoạt động và thu nhập ngoài lãi được thống kê mô tả cụ thể qua Bảng 4.

Nguồn: Số liệu tác giả thu thập

Về các yếu tố kinh tế vĩ mô, Bảng 4 cho thấy, tỷ lệ tăng GDP qua các năm khá ổn định với độ lệch chuẩn khá nhỏ 0,619. Còn về lạm phát và lãi suất thực thì độ lệch chuẩn khá lớn, cho thấy độ phân tán giá trị các quan sát quanh giá trị trung bình là lớn. Qua các năm từ 2012 đến 2022 thì lạm phát và lãi suất thực có thay đổi lớn và không đồng đều qua các năm.

Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của NHTMCP niêm yết tại Việt Nam

Sau khi thực hiện các kiểm định cần thiết, các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các NHTMCP niêm yết tại Việt Nam giai đoạn 2012-2022, tác giả dùng mô hình hồi quy tác động ngẫu nhiên (REM) để ước lượng. Với biến phụ thuộc là khả năng sinh lợi của NHTM (ROA, ROE), và các biến độc lập gồm: tỷ lệ nợ xấu (NPL), tỷ lệ dự phòng RRTD (LLR), hiệu quả về chi phí hoạt động (EFF), thu nhập ngoài lãi (NII), quy mô ngân hàng (SIZE), tỷ lệ tăng trưởng GDP (GDP), lạm phát (INF), tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu (CAR), hệ số RRTD (LTA).

Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các NHTMCP niêm yết tại Việt Nam được thể hiện cụ thể qua Bảng 5.

Chú thích: *, **, *** tương ứng với mức ý nghĩa thống kê 10%, 5%, 1%

Số trong dấu ngoặc thể hiện sai số chuẩn của hệ số hồi quy

Nguồn: Số liệu từ kết quả ước lượng mô hình trên Stata

Bảng 5 cho thấy những yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của NHTMCP Việt Nam gồm: Tỷ lệ nợ xấu, tỷ lệ dự phòng RRTD, hiệu quả về chi phí hoạt động, thu nhập ngoài lãi, tỷ lệ tăng trưởng GDP. Kết quả ước lượng mô hình REM tại Bảng 5 cho thấy, 03 biến có ý nghĩa gồm: Tỷ lệ nợ xấu, tỷ lệ dự phòng RRTD và hệ số RRTD. Dấu của 03 này biến phù hợp với kỳ vọng ban đầu của nhóm tác giả. Kết quả mô hình cho thấy, tỷ lệ nợ xấu có mối quan hệ tỷ lệ nghịch với ROA. Nợ xấu gia tăng làm giảm ROA. Với các điều kiện khác không đổi, tỷ lệ nợ xấu tăng 1 đơn vị sẽ làm cho ROA giảm 0,1987 đơn vị với mức ý nghĩa thống kê 1%. Điều này được giải thích là do chất lượng tín dụng nghèo nàn làm giảm thu nhập lãi và làm tăng chi phí dự phòng. Kết quả ước lượng này phù hợp với nghiên cứu của Trịnh Quốc Trung và Nguyễn Văn Sang (2013) và Kargi (2011).

Tỷ lệ dự phòng RRTD tương quan thuận với ROA. Với các yếu tố khác không đổi, tỷ lệ dự phòng RRTD tăng 1 đơn vị sẽ làm cho ROA tăng 1,2782 với mức ý nghĩa thống kê 10%. Dự phòng rủi ro đánh giá khả năng chi trả của ngân hàng khi rủi ro xảy ra, nhằm bù đắp tổn thất đối với những khoản nợ của ngân hàng xảy ra trong trường hợp khách hàng không có khả năng chi trả. Kết quả ước lượng tương đồng với kết quả nghiên cứu của Gizaw và các cộng sự (2015), Oke và các cộng sự (2012).

Hệ số RRTD có tương quan nghịch với ROA, với mức ý nghĩa 10%. Khi hệ số RRTD tăng thêm 1 đơn vị thì ROA giảm 0,0161 đơn vị. Và điều này cũng phù hợp với thực tế Việt Nam hiện nay. Do đó, với hệ số RRTD càng cao thì ROA càng thấp. Kết quả này phù hợp với nghiên cứu của Alper và Anbar (2011).

Về các yếu tố ảnh hưởng đến ROE thì kết quả Bảng 5 cho thấy có 05 biến có ý nghĩa thống kê gồm: tỷ lệ nợ xấu, hiệu quả về chi phí hoạt động, thu nhập ngoài lãi, tỷ lệ tăng trưởng GDP và hệ số RRTD. Điều này nói lên rằng, nếu các yếu tố khác không thay đổi, tỷ lệ nợ xấu tăng lên một đơn vị làm cho chỉ số ROE giảm xuống 1,0002 đơn vị. Cụ thể hơn, tỷ lệ nợ xấu tăng lên thì ROE của các ngân hàng giảm xuống 1,0002 đơn vị, nói lên rằng việc quản lý nợ không tốt sẽ ảnh hưởng lên lợi khả năng sử dụng vốn để tạo ra lợi nhuận cho các ngân hàng.

Hơn nữa, hiệu quả quản lý chi phí hoạt động cũng tác động ngược chiều lên chỉ tiêu ROE, nói lên rằng, khi các yếu tố khác không đổi, khả năng quản lý chi phí hoạt động tăng lên một đơn vị sẽ làm cho ROE giảm xuống 0,1449 đơn vị. Ngoài ra, biến số thu nhập ngoài lãi và tỷ lệ tăng trưởng GDP có tác động thuận chiều lên ROE của các ngân hàng tương ứng là 0,1541 và 0,0126. Điều này cho thấy, khi cố định các yếu tố khác, tăng thu nhập ngoài lãi hoặc tỷ lệ tăng trưởng GDP lên 1 đơn vị dẫn đến ROE tăng tương ứng 0,1541 đơn vị hoặc 0,0126 đơn vị. Cuối cùng, hệ số RRTD có ảnh hưởng ngược chiều với ROE của các ngân hàng.

Hàm ý về quản trị

Đối với các NHTMCP Việt Nam

- Tiếp tục nâng vốn chủ sở hữu: Nguồn vốn chủ sở hữu thể hiện năng lực tài chính của ngân hàng, đảm bảo cho ngân hàng thực hiện các hoạt động kinh doanh và đầu tư, kịp thời đối phó với những rủi ro xảy ra trong quá trình hoạt động của NHTMCP, giúp ngân hàng không rơi vào tình trạng phá sản, ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống ngân hàng. Do vậy, việc nâng vốn sở hữu là yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của NHTMCP.

- Nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy: Cần cải cách bộ máy quản lý điều hành theo tư duy kinh doanh mới nhằm mục tiêu giảm thiểu chi phí hoạt động. Đổi mới cơ cấu hoạt động của các NHTMCP theo hướng NHTM hiện đại.

- Tăng nguồn thu nhập bằng việc áp dụng phân cấp quản lý theo mô hình khối có thể nâng cao chất lượng phục vụ khách hàng, đồng thời có thể đáp ứng được các yêu cầu phát triển ngân hàng trong tương lai.

Đối với Ngân hàng Nhà nước

- Cần có các biện pháp kích cầu nền kinh tế, hỗ trợ cho khu vực doanh nghiệp tư nhân trong sản xuất kinh doanh và tiếp cận nguồn vốn. Điều này sẽ giúp tăng khả năng trả nợ của các doanh nghiệp và làm cho nợ xấu giảm xuống.

- Cải cách hệ thống giám sát tài chính: Kết quả nghiên cứu cho thấy nợ xấu bị ảnh hưởng bởi mức độ cạnh tranh trong ngành Ngân hàng cao, hay theo quan điểm cạnh tranh dễ gây đổ vỡ. Điều này cho thấy hệ thống NHTM Việt Nam vẫn cần đến sự giám sát chặt chẽ của các cơ quan Nhà nước.

- Cải cách khuôn khổ pháp lý giám sát hoạt động ngân hàng: Để khắc phục những hạn chế của khuôn khổ pháp lý, Ngân hàng Nhà nước cần xây dựng cơ chế giám sát thích hợp đối với quyền sở hữu/thụ hưởng thật sự, cũng như các tập đoàn kinh tế và ngân hàng bằng cách mở rộng khái niệm về các bên liên quan và liên kết.

- Tăng cường kiểm soát, xử lý nợ xấu tại các NHTMCP: Ngân hàng Nhà nước cần yêu cầu các NHTMCP minh bạch trong việc công bố số liệu, tăng cường thanh tra việc phân loại nợ, trích và sử dụng quỹ dự phòng RRTD. Xử lý nghiêm đối với các ngân hàng có tỷ lệ nợ xấu cao, các ngân hàng không tích cực và chủ động trong việc xử lý nợ xấu.

Tài liệu tham khảo:

1. Ngân hàng Nhà nước (2013), Thông tư số 02/2013/TT-NHNN ngày 21/01/2013 quy định về phân loại tài sản có, mức trích, phương pháp trích lập dự phòng rủi ro và việc sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro trong hoạt động đối với TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài;
2. Nguyễn Công Tâm và Nguyễn Minh Hà (2012), Hiệu quả hoạt động của ngân hàng tại các nước Đông Nam Á và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Tạp chí Những vấn đề về Kinh tế và Chính trị thế giới, số 11, năm 2012;
3. Trần Huy Hoàng và Nguyễn Hữu Huân (2016), Phân tích các yếu tố tác động đến hiệu quả hoạt động của hệ thống NHTM Việt Nam trong thời kỳ hội nhập tài chính quốc tế. Tạp chí Phát triển Khoa học và Công nghệ, Vol 19, No Q1 – 2016;
4. Trần Huy Hoàng (2011), Quản trị NHTM. Nhà xuất bản Lao động Xã hội;
5. Trịnh Quốc Trung và Nguyễn Văn Sang (2013), Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các NHTM Việt Nam. Tạp chí Công nghệ Ngân hàng, số 85, tháng 4/2013;
6. Alper, D. and Anbar, A. (2011), Bank specific and macroeconomic determinants of commercial bank profitability: Empirical evidence from Turkey, Business and Economics Research Journal, Vol. 2, No. 2, pp. 139-152, 2011;
7. Aremu, M. A., Ekpo, I. C., Mustapha, A. M., & Adedoyin, S. I. (2013), Determinants of capital structure in Nigerian banking sector. International Journal of Academic Research in Economics and Management Sciences, 2(4), 27;
8. Chua, Zulaiha (2013), Determinants of Islamic Banks Profitability in Malaysia, available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=2276277 accessed on 25/10/2017;
9. Gizaw, M., Kebede, M. and Selvaraj, S., (2015), The impact of credit risk on profitability performance of commercial banks in Ethiopia. African Journal of Business Management, Vol. 9, No. 2, 59-66;
10. Kaaya, I. and Pastory, D., (2013). Credit risk and commercial banks performance in Tanzania: A panel data analysis. Research journal of Finance and Accounting, Vol. 4, No. 16, 55-62;
11. Oke, M.O., Ayeni, R.K. and Kolapo, T.F., (2012), Credit risk and commercial Bank’s performance in Nigeria: A panel model approach. Australian journal of Business and Manage research, Vol.2, No.2, 31-38.