Tuy nhiên, để ngành Kiểm toán phát triển hiệu quả, trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, Việt Nam cần phải thực hiện đồng bộ các giải pháp cùng với sự phối kết hợp và quyết tâm trong toàn Ngành.

Thực trạng phát triển ngành kiểm toán Việt Nam trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0

Những thuận lợi

Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 (CMCN 4.0) với sức ảnh hưởng trên phạm vi toàn cầu đã có nhiều tác động đến ngành Kiểm toán Việt Nam. Những tác động này thể hiện trên nhiều mặt như: Phương thức thực hiện kiểm toán, vấn đề an ninh an toàn bảo mật, yêu cầu công việc của cán bộ, nhân viên kiểm toán và cả những yếu tố liên quan đến đối tượng, phạm vi, quy mô kiểm toán…

CMCN 4.0 mang đến cho ngành Kiểm toán rất nhiều cơ hội và lợi ích. Cụ thể:

- Mang đến cơ hội cho ngành Kiểm toán trong việc ứng dụng phương thức kiểm toán hiện đại bằng việc áp dụng chứng từ điện tử, các phần mềm tổng hợp, xử lý dữ liệu kiểm toán. Những thành tựu của khoa học, công nghệ tiên tiến, hiện đại cho phép thực hiện các phương thức kiểm toán trong môi trường tin học hóa. Nhờ đó, các hoạt động trong lĩnh vực kiểm toán được thực hiện một cách đơn giản, nhanh chóng và hiệu quả.

- Với sự phát triển mạnh mẽ của CMCN 4.0, các công ty kiểm toán có nhiều cơ hội tiếp cận và mở rộng cung ứng các sản phẩm, dịch vụ kiểm toán phù hợp với các loại đối tượng khách hàng khác nhau. Các cơ quan quản lý nhà nước và các hiệp hội nghề nghiệp có cơ hội tiếp cận với các mô hình hoạt động kiểm toán hiệu quả từ các nước phát triển trên thế giới, từ đó, góp phần nâng cao năng lực quản trị, quản lý, đồng thời góp phần giúp Nhà nước hoàn thiện hệ thống pháp lý, chuẩn mực, đáp ứng yêu cầu quốc tế, tạo điều kiện cho doanh nghiệp làm quen với các thông lệ chung của hệ thống chuẩn mực kiểm toán quốc tế.

- Việc xây dựng được những trung tâm dữ liệu lớn giúp cho khoa học phân tích và quản lý dữ liệu trong lĩnh vực kiểm toán ngày càng có nhiều thuận lợi. Việc thu thập, phân tích và xử lý dữ liệu lớn sẽ tạo ra những tri thức mới, hỗ trợ việc đưa ra quyết định nhanh chóng và hiệu quả, từ đó góp phần giảm chi phí, tạo lợi thế cạnh tranh cho các công ty kiểm toán. Thay vì phải thu thập thông tin theo hình thức thủ công như trước đây, các kiểm toán viên có thể trích xuất dữ liệu từ kho dữ liệu của Ngành, phục vụ cho tất cả các loại quyết định, các cấp lãnh đạo, tất cả các loại trạm kiểm soát thông tin ra quyết định và tất cả những người có lợi ích liên quan, qua đó nâng cao độ tin cậy và hợp lý của việc báo cáo thông qua việc tự kiểm soát hoặc các hệ thống tự kiểm.

- Những tiến bộ từ cuộc cách mạng số là động lực giúp các công ty kiểm toán trong nước phát triển và cạnh tranh với các công ty, tập đoàn tiên tiến trong khu vực và trên thế giới trong điều kiện nắm bắt và thay đổi kịp thời để thích nghi với công nghệ mới. Các công ty kiểm toán trong nước có thể tận dụng điểm mạnh về năng lực tài chính, đội ngũ nhân viên, kỹ thuật công nghệ, kết hợp với tính minh bạch hóa về tài chính, nhu cầu của khách hàng để phát triển đa dạng các sản phẩm trong quá trình tiến hành dịch vụ kiểm toán.

- Trong bối cảnh cuộc CMCN 4.0, mạng máy tính kết nối các thị trường tài chính trên toàn cầu thành một thị trường thống nhất và hoạt động liên tục. Điều này góp phần khắc phục những trở ngại về thời gian và không gian, tiết kiệm thời gian, công sức cũng như không bị giới hạn bởi không gian, khoảng cách địa lý, tiếp cận gần hơn với hệ thống kiểm toán quốc tế.

- Cuộc CMCN 4.0 tác động đến nhận thức và hành động của cán bộ, nhân viên hành nghề kiểm toán đặt ra yêu cầu đối với mỗi cá nhân phải nỗ lực học tập, nâng cao trình độ khoa học công nghệ, ứng dụng những tiến bộ về kỹ thuật trong công tác chuyên môn để nâng cao năng suất lao động và chất lượng công việc. Đồng thời, cán bộ, nhân viên hành nghề kiểm toán phải thường xuyên cập nhật thông tin, văn bản mới để thích ứng với bối cảnh mới.

Thách thức đặt ra

CMCN 4.0 tạo ra nhiều cơ hội cho ngành Kiểm toán Việt Nam nhưng cũng đặt ra không ít khó khăn, thách thức. Một số thách thức lớn đối với ngành Kiểm toán gồm:

- Cần hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho hoạt động kiểm toán thích ứng với bối cảnh CMCN 4.0. Cơ quan quản lý nhà nước cũng phải đối diện với không ít thách thức liên quan đến kiểm soát về chất lượng kiểm toán, việc tuân thủ pháp luật và quy chế kiểm toán, xử lý các bất đồng và tranh chấp về kết quả kiểm toán trong hoạt động của các tổ chức kiểm toán nước ngoài có chi nhánh tại Việt Nam, các chuyên gia trình độ cao làm việc tại Việt Nam. Về mặt cơ sở pháp lý của kiểm toán Việt Nam, có những chuẩn mực, nội dung chưa thể thay đổi theo thông lệ quốc tế, do đó cần có thời gian và lộ trình để thay đổi.

- Nâng cao về số lượng, chất lượng cán bộ, nhân viên hành nghề kiểm toán. Tại Việt Nam, công tác kiểm toán hiện nay chủ yếu được thực hiện trên hồ sơ, giấy tờ. Trong khi đó, CMCN 4.0 lại chuyển hóa toàn bộ các dữ liệu đó thành thông tin điện tử, vừa đa dạng, vừa khó nắm bắt. Vì vậy, nếu kiểm toán viên không am hiểu về công nghệ, sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong thực hiện các công việc chuyên môn. Để giải quyết những hạn chế về trình độ, năng lực của cán bộ, nhân viên và sắp xếp công việc hợp lý cho nhân viên là một bài toán không hề dễ đối với ngành Kiểm toán trong bối cảnh cuộc CMCN 4.0.

- CMCN 4.0 mang đến cho ngành Kiểm toán những cơ hội mới nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức không nhỏ trong việc hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, phòng ngừa rủi ro an ninh mạng và bảo vệ bí mật thông tin. Tính bảo mật của thông tin là một vấn đề quan trọng trong ngành Kiểm toán. Tính bảo mật đặt ra yêu cầu cần phải có các biện pháp hiệu quả nhằm bảo vệ các phần mềm, phần cứng và dữ liệu của doanh nghiệp và các khách hàng kiểm toán.

- Trong bối cảnh cuộc CMCN 4.0 và hội nhập kinh tế quốc tế, sức ép cạnh tranh về thị trường kiểm toán sẽ khốc liệt hơn khi có các doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài. Nếu không tự hoàn thiện, các doanh nghiệp kiểm toán trong nước sẽ đứng trước nguy cơ phá sản, giải thể, hoặc thu hẹp quy mô, phạm vi hoạt động.

- Một thách thức lớn đối với ngành Kiểm toán là việc đầu tư phát triển trang thiết bị để thích ứng với tiến bộ khoa học công nghệ số. Đầu tư cho các thiết bị công nghệ sẽ mang lại hiệu quả cao, tuy nhiên chi phí đầu tư là vấn đề đáng quan tâm của toàn ngành.

Ngành Kiểm toán thích ứng như thế nào trước cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0?

Để thích ứng với những thay đổi từ cuộc CMCN 4.0, thời gian qua, ngành Kiểm toán Việt Nam đã có những thay đổi tích cực để phù hợp với yêu cầu mới. Hiện nay, thị trường dịch vụ kiểm toán Việt Nam đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Khung khổ pháp lý trong lĩnh vực kiểm toán được hình thành tương đối đầy đủ, rõ ràng, phù hợp với điều kiện của Việt Nam cũng như tiếp cận với thông lệ quốc tế. Việt Nam đã không ngừng hoàn thiện hệ thống pháp luật về kế toán, kiểm toán.

Cụ thể, Việt Nam đã ban hành Luật Kiểm toán độc lập (2011), Luật Kế toán sửa đổi (2015) với tư tưởng nội dung chứa đựng những vấn đề của kế toán, kiểm toán trong điều kiện hội nhập. Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 480/QĐ-TTg ngày 18/03/2013 phê duyệt “Chiến lược Kế toán - Kiểm toán Việt Nam đến 2020, tầm nhìn đến 2030”. Bộ Tài chính đã xây dựng Kế hoạch hành động về triển khai ứng dụng công nghệ của CMCN 4.0 trong lĩnh vực tài chính - ngân sách, trong đó có nhiều nội dung liên quan đến lĩnh vực kế toán, kiểm toán. Cục Quản lý giám sát kế toán, kiểm toán đã phối hợp với các hội nghề nghiệp quốc tế và trong nước (ACCA, ICAEW, VAA) tổ chức một số cuộc hội thảo về chủ đề liên quan.

Năm 2018, Tổng Kiểm toán Nhà nước ban hành 6 đề cương hướng dẫn kiểm toán và triển khai kiểm toán các lĩnh vực mới như: Công tác quản lý hoàn thuế giá trị gia tăng; quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA; công tác mua sắm, quản lý, sử dụng thuốc, trang thiết bị, vật tư y tế và hoạt động đầu tư xây dựng cơ bản ngành y tế; các chính sách ưu đãi đầu tư tại các khu kinh tế… Ngày 09/4/2018, Tổng Kiểm toán Nhà nước ban hành Chỉ thị số 735/CT-KTNN về tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong các hoạt động của kiểm toán nhà nước nhằm đẩy mạnh cải cách hành chính, nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý, chỉ đạo điều hành cũng như hoạt động kiểm toán.

Hiện nay, Bộ Tài chính đang tập trung triển khai Chiến lược phát triển Kế toán - Kiểm toán Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn 2030 với mục tiêu: Tiếp tục hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về kế toán, kiểm toán trên cơ sở thông lệ quốc tế phù hợp với điều kiện cụ thể của Việt Nam; Phát triển mạnh nguồn nhân lực trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán đảm bảo ngang tầm với các nước phát triển trong khu vực cả về số lượng và chất lượng, được thừa nhận của quốc tế; Tăng cường năng lực của cơ quan quản lý nhà nước về kế toán, kiểm toán, đồng thời đẩy mạnh hoạt động của các tổ chức nghề nghiệp chuyên nghiệp, nhằm thúc đẩy và hỗ trợ phát triển thị trường dịch vụ kế toán, kiểm toán tại Việt Nam...

Giải pháp phát triển ngành Kiểm toán Việt Nam trong bối cảnh mới

Trước những cơ hội và thách thức mà cuộc CMCN 4.0 đặt ra, ngành Kiểm toán Việt Nam cần thực hiện đồng bộ các giải pháp sau:

Một là, nâng cao nhận thức của cán bộ, nhân viên hành nghề kiểm toán, làm cho họ hiểu rõ tầm quan trọng, ảnh hưởng của cuộc cách mạng số đến ngành Kiểm toán Việt Nam. Từ đó, mỗi cá nhân chủ động học tập, nâng cao trình độ chuyên môn và trình độ khoa học công nghệ để thích ứng với những yêu cầu mới của thời đại 4.0.

Hai là, xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực ngành Kiểm toán, trong đó chú trọng đổi mới và tăng cường công tác đào tạo nguồn nhân lực công nghệ cao; tăng khả năng ứng dụng công nghệ thông tin, xây dựng đội ngũ kiểm toán viên đủ năng lực, phẩm chất đạo đức đáp ứng yêu cầu của ngành, góp phần nâng cao sức cạnh tranh, rút ngắn khoảng cách chênh lệch về trình độ so với khu vực và thế giới.

Ba là, chú trọng đầu tư, hoàn thiện kết cấu cơ sở hạ tầng về công nghệ thông tin, hiện đại, tự động hóa hầu hết các quy trình kiểm toán, phát triển dịch vụ kiểm toán thông qua ứng dụng công nghệ số dựa vào nền tảng công nghệ tự động hóa, kết nối đa chiều và thông minh hóa của cách mạng số.

Bốn là, xây dựng chiến lược phát triển ngành Kiểm toán trong cả ngắn hạn và dài hạn. Chiến lược được xây dựng căn cứ vào thực trạng ngành Kiểm toán và những vấn đề do CMCN 4.0 đặt ra; Tập trung phát triển Kiểm toán Nhà nước hiện đại, tiên tiến, có mô hình tổ chức hợp lý, phát huy vai trò điều hành, định hướng, quản lý hoạt động của toàn bộ hệ thống kiểm toán, đảm bảo ngành Kiểm toán vận hành đồng bộ, hoạt động có hiệu quả, chất lượng, phù hợp với cơ chế thị trường và thích ứng với những tiến bộ khoa học kỹ thuật của cuộc CMCN 4.0.

Năm là, chú trọng đến vấn đề an ninh mạng. Các doanh nghiệp kiểm toán cần đầu tư, trang bị các giải pháp về an ninh, bảo mật, thường xuyên kiểm tra, giám sát việc tuân thủ các quy định về an ninh, bảo mật; phát hiện và xử lý kịp thời những lỗ hổng về bảo mật; bảo đảm bí mật thông tin khách hàng.

Sáu là, tạo hành lang pháp lý cho các hoạt động, dịch vụ và sản phẩm kiểm toán mới được hình thành trong bối cảnh CMCN 4.0; xây dựng cơ chế quản lý giám sát phù hợp với bối cảnh Việt Nam và các chuẩn mực kiểm toán quốc tế.

Bảy là, tăng cường đổi mới đào tạo và nghiên cứu khoa học kế toán, kiểm toán trong bối cảnh CMCN 4.0; Đổi mới đào tạo và nghiên cứu khoa học kế toán, kiểm toán một cách toàn diện, từ đổi mới nhận thức, đổi mới mục tiêu đào tạo, cách tiếp cận, chương trình và phương pháp đào tạo.

Tài liệu tham khảo:
1. Phan Nguyễn Hoàng Chánh, Lê Đức Thắng (2019), Phát triển ngành Kế toán, Kiểm toán Việt Nam thời kỳ Cách mạng công nghiệp 4.0, Tạp chí Tài chính;
2. Trần Văn Hợi, Hồ Mai Ly, Nguyễn Thị Nga (2016), Hoàn thiện môi trường pháp lý, tăng tính cạnh tranh cho hoạt động dịch vụ kế toán, Tạp chí Tài chính;
3. Các website: http://baokiemtoannhanuoc.vn; http://tapchitaichinh.vn.