Áp lực chuyển đổi năng lượng

Trong thập kỷ qua, thế giới chứng kiến nhiều biến động, từ biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, khiến các hiện tượng thời tiết cực đoan diễn ra thường xuyên hơn, đến các cuộc khủng hoảng năng lượng với giá nhiên liệu hóa thạch tăng vọt tạo áp lực lên nền kinh tế nhiều quốc gia. Trong bối cảnh đó, các cam kết giảm phát thải carbon được ký kết ở cấp quốc tế như Thỏa thuận Paris 2015 đã trở thành “kim chỉ nam” bắt buộc các quốc gia phải chuyển đổi mô hình phát triển năng lượng của mình.

Với dân số chiếm hơn 60% toàn cầu, khu vực châu Á - Thái Bình Dương trở thành động lực tăng trưởng kinh tế chính của thế giới, cũng chịu ảnh hưởng trực tiếp và mạnh mẽ của các yếu tố trên. Tăng trưởng kinh tế, quá trình đô thị hóa nhanh chóng và sự mở rộng tầng lớp trung lưu đã kéo theo nhu cầu năng lượng gia tăng chưa từng có; đặc biệt, nhu cầu điện năng trong khu vực tăng trung bình khoảng 5 - 7% mỗi năm, cao hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu. Nếu tiếp tục dựa vào nhiên liệu hóa thạch truyền thống, khu vực này sẽ phải đối mặt với nguy cơ nghiêm trọng về ô nhiễm môi trường, sức khỏe cộng đồng và bất ổn địa chính trị liên quan đến an ninh năng lượng.

Chính vì vậy, chuyển đổi năng lượng trở thành mục tiêu cấp bách và chiến lược hàng đầu của các quốc gia trong khu vực.

Các nước với chính sách đột phá

Theo đó, hàng loạt quốc gia đã xây dựng và ban hành những chính sách năng lượng mang tính đột phá, tập trung ưu tiên phát triển năng lượng tái tạo, giảm dần điện than và thúc đẩy các giải pháp công nghệ sạch mới.

Trung Quốc, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, tiếp tục khẳng định vai trò “người khổng lồ xanh” với công suất điện mặt trời lắp đặt đạt trên 700GW tính đến giữa năm 2025, chiếm gần 40% tổng công suất toàn cầu. Không dừng lại ở đó, Bắc Kinh tiếp tục đẩy mạnh đầu tư vào chuỗi cung ứng pin lưu trữ, xe điện và hydro, hướng tới mục tiêu không chỉ phục vụ nhu cầu nội địa mà còn chi phối thị trường năng lượng sạch toàn cầu. Ngoài ra, Chính phủ Trung Quốc đã công bố kế hoạch “Zero Carbon City” cho hơn 100 thành phố, đang dẫn đầu thế giới về công suất điện mặt trời và điện gió mới lắp đặt.

Trong khi đó, Ấn Độ - quốc gia có tốc độ tăng trưởng năng lượng tái tạo nhanh nhất khu vực Nam Á, đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu đạt 500GW công suất điện sạch vào năm 2030; sở hữu tiềm năng dồi dào từ nắng và gió cùng nguồn nhân lực trẻ, Ấn Độ xem chuyển đổi năng lượng không chỉ là yêu cầu môi trường mà còn là động lực tăng trưởng chiến lược.

Australia đã tận dụng lợi thế tài nguyên và công nghệ để hướng tới vai trò “siêu cường năng lượng xanh” trong tương lai, với trọng tâm là xuất khẩu hydro xanh và amoniac sang các nền kinh tế lớn như Nhật Bản, Hàn Quốc; còn các nước Đông Nam Á, như Việt Nam, Indonesia, Philippines, cũng tích cực nâng cấp quy hoạch năng lượng quốc gia, tạo điều kiện thuận lợi về pháp lý và thu hút vốn đầu tư tư nhân trong nước và quốc tế.

Định hình tương lai năng lượng qua đổi mới và hợp tác

Bên cạnh các chính sách hỗ trợ và mục tiêu giảm phát thải rõ ràng, công nghệ và hợp tác khu vực đang trở thành hai trụ cột quan trọng thúc đẩy sự bứt phá trong chuyển dịch năng lượng tại châu Á - Thái Bình Dương. Những tiến bộ công nghệ gần đây, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, đã giúp giảm mạnh chi phí sản xuất điện mặt trời và điện gió. Đồng thời, công nghệ lưu trữ năng lượng bằng pin lithium-ion, vốn được coi là “nút thắt” trong khả năng khai thác tối đa nguồn điện tái tạo, đang ngày càng được cải tiến với công suất lớn hơn, chi phí thấp hơn và thời gian lưu trữ dài hơn.

Cùng với đó, các ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và điện toán đám mây đang được tích hợp vào hệ thống điều độ điện lưới, giúp tăng khả năng dự báo sản lượng điện tái tạo, tối ưu hóa tiêu thụ năng lượng và bảo đảm tính ổn định cho hệ thống truyền tải quốc gia.

Ở cấp độ khu vực, xu hướng hợp tác xuyên biên giới đang mở ra những hướng đi mới nhằm tối ưu hóa nguồn lực và xây dựng hệ sinh thái năng lượng bền vững; các dự án đường dây truyền tải điện siêu cao áp kết nối giữa Trung Quốc - Lào - Thái Lan - Việt Nam hay sáng kiến “Thị trường điện chung ASEAN” đang được nghiên cứu và triển khai nhằm chia sẻ công suất điện tái tạo giữa các nước, giảm thiểu sự phụ thuộc vào nguồn phát điện trong nước; đặc biệt, sáng kiến “Cộng đồng Không phát thải châu Á” (Asia Zero Emissions Community - AZEC) do Nhật Bản khởi xướng từ năm 2023 đang thu hút sự quan tâm rộng rãi, với mục tiêu thúc đẩy đầu tư chung vào công nghệ hydro, carbon thấp và hệ thống lưu trữ điện khu vực.

Những kế hoạch hợp tác đa phương này không chỉ giúp giảm rủi ro đầu tư đơn lẻ mà còn tạo ra chuỗi giá trị mới, thúc đẩy phát triển công nghiệp hỗ trợ và chuyển giao công nghệ xanh giữa các nước trong khu vực. Trong dài hạn, đây sẽ là đòn bẩy chiến lược để khu vực này bắt kịp cũng như có thể định hình tương lai năng lượng toàn cầu.

Từ quyết tâm đến hành động

Mặc dù đã đạt được những bước tiến vượt bậc trong việc mở rộng quy mô năng lượng tái tạo, khu vực châu Á - Thái Bình Dương vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức mang tính hệ thống. Chi phí đầu tư ban đầu cho các dự án năng lượng xanh vẫn còn cao, nhất là tại các nước đang phát triển. Điều này đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ hơn từ khối tài chính quốc tế, các tổ chức phát triển đa phương, cũng như các cơ chế tín dụng carbon minh bạch và hiệu quả hơn.

Thêm vào đó, sự thiếu đồng bộ trong chính sách giữa các quốc gia khiến cho quá trình tích hợp thị trường năng lượng khu vực đang chậm lại. Một số nước vẫn duy trì trợ giá cho nhiên liệu hóa thạch, trong khi khung pháp lý cho năng lượng tái tạo còn chưa rõ ràng, gây khó khăn cho nhà đầu tư. Việc xây dựng hệ thống truyền tải điện xuyên biên giới cũng đòi hỏi sự phối hợp lâu dài và ổn định về mặt chính trị, kỹ thuật và tài chính.

Bên cạnh đó, nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ ngành năng lượng sạch đang trở thành một điểm nghẽn. Tình trạng thiếu hụt kỹ sư, chuyên gia công nghệ lưu trữ, vận hành điện gió ngoài khơi hay quản lý hệ thống thông minh vẫn tồn tại ở nhiều nước trong khu vực, đòi hỏi chiến lược đào tạo bài bản và dài hạn.

Dù vậy, chính những thách thức này tạo ra áp lực tích cực, buộc các quốc gia phải có hành động mạnh mẽ và quyết liệt hơn. Với quyết tâm thể hiện qua các mục tiêu phát thải ròng bằng “0”, các quy hoạch năng lượng xanh cấp quốc gia, cùng sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính từ các tổ chức quốc tế, khu vực này đang có cơ sở vững chắc để vượt qua các rào cản hiện tại. Hơn nữa, tinh thần hợp tác khu vực ngày càng sâu rộng từ các sáng kiến như AZEC.., đến việc đồng phát triển các dự án năng lượng xuyên biên giới, mở ra cánh cửa để toàn khu vực không chỉ tham gia mà vươn lên dẫn dắt cuộc cách mạng năng lượng xanh toàn cầu trong thập kỷ tới.